Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών αποτελεί «μία αποφασιστική στιγμή στην ευρωπαϊκή ιστορία. Πρέπει να αποφασίσουμε αν εμείς θα γράψουμε αυτή την ιστορία ή αν αυτή θα γραφτεί από άλλους για εμάς». Η αποστροφή αυτή, δια στόματος Εμανουέλ Μακρόν, στο περιθώριο της Άτυπης Συνόδου Κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στη Βουδαπέστη επιβεβαιώνει ότι ο Γάλλος Πρόεδρος εξακολουθεί να διαθέτει μία μοναδική ικανότητα να διατυπώνει, με αιχμηρό τρόπο, τα κρίσιμα διλήμματα που εγείρονται ενώπιον της Ενωμένης Ευρώπης. Ωστόσο, δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι είτε ο Μακρόν είτε κάποιος άλλος από τους ηγέτες των «27» −πόσο μάλλον των ευρωπαϊκών θεσμών– έχει μία ανάλογη ικανότητα στην εξεύρεση απαντήσεων σε ερωτήματα τόσο αβυσσαλέα. Και τούτο διότι η επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο με τρόπο πιο εντυπωσιακό από οποιονδήποτε θα μπορούσαν να φανταστούν οι Ευρωπαίοι φέρνει την ΕΕ αντιμέτωπη με μία κατάσταση που είναι αμφίβολο ότι μπορεί να διαχειριστεί.

Kάλεσμα αφύπνισης; 

Η ΕΕ δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνωρίζει τι εστί Τραμπ. Η περίοδος 2016-2020 έχει χαραχθεί βαθιά στο υποσυνείδητο των Ευρωπαίων ηγετών, αλλά δεν είναι και απολύτως βέβαιο ότι έχει αφήσει και τα απαραίτητα μαθήματα. Την επομένη της επανεκλογής του, η λέξη που βρισκόταν στα χείλη πολλών αξιωματούχων της ΕΕ ήταν ότι η νίκη του Τραμπ ήταν ένα «ξύπνημα» για την ανάγκη ενότητας. Είναι όμως έτσι; Είναι διατεθειμένη η ηγεσία της ΕΕ και τα κράτη-μέλη της να αφήσουν στην άκρη τις μεγαλοστομίες, να σηκώσουν τα μανίκια και να λάβουν τις επίπονες αποφάσεις που απαιτούνται ώστε να διαχειριστούν και να ανασχέσουν όσα φοβούνται – πρώτα απ’ όλα σε σχέση με τη στάση του Τραμπ στον πόλεμο στην Ουκρανία και επίσης αναφορικά με το ενδεχόμενο επιβολής υψηλών δασμών στις ευρωπαϊκές εξαγωγές στις ΗΠΑ;

Οι αμφιβολίες είναι πολλές παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η ΕΕ είναι πλέον έτοιμη. Και η βασιμότητα αυτών των αμφιβολιών εδράζεται τόσο στα συμπεράσματα των εκθέσεων του Μάριο Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα και του Ενρίκο Λέτα για την ενιαία αγορά όσο και στην καχεξία και τον κατακερματισμό που επικρατεί στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Πολλά κράτη-μέλη έχουν ήδη εκδηλώσει τις επιφυλάξεις τους σε σχέση, ειδικότερα, με τις ιδέες Ντράγκι. Παράλληλα όμως –και ίσως ακόμα σημαντικότερα– πολλές εθνικές κυβερνήσεις είναι εξαιρετικά ασταθείς.

Η Γαλλία του Εμανουέλ Μακρόν διαθέτει μία κυβέρνηση που ακροβατεί μεταξύ επιβίωσης και διάλυσης. Η Γερμανία οδεύει πλέον σε πρόωρες εκλογές (πιθανότατα τον προσεχή Μάρτιο). Ο γαλλογερμανικός άξονας δεν θα μπορεί να λάβει αποφάσεις τουλάχιστον για τον επόμενο χρόνο. Η ευρωπαϊκή οικονομία, και ιδιαίτερα η γερμανική, ασθμαίνουν και η προσαρμογή τους στις σύγχρονες αναγκαιότητες μοιάζει δύσκολη. Σε αρκετές χώρες υπάρχουν αδύναμες κυβερνήσεις συνεργασίας, ενώ σε κάποιες εξ αυτών συμμετέχουν ακροδεξιά κόμματα. Η ισχύς της Ακροδεξιάς αυξάνεται συνεχώς και οι ηγέτες της «κοιτούν» για έμπνευση στον Τραμπ. Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο βασικός συνομιλητής του νέου Αμερικανού προέδρου θα είναι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν. Υποτιμούν φαίνεται ορισμένοι τον ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει μία μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική δύναμη –και μέλος του G7–, η Ιταλία της Τζόρτζια Μελόνι (στενής όπως φαίνεται φίλης του Ίλον Μασκ, βασικού χρηματοδότη του Ντόναλντ Τραμπ).  

Το μέλλον των διατλαντικών σχέσεων

Η επίδραση Τραμπ στις διατλαντικές σχέσεις θα είναι κομβική, ίσως και καταλυτική για τις δεκαετίες που θα έλθουν. Ποιος θα είναι άραγε ο βασικός συνομιλητής του νέου προέδρου, αυτός που θα μπορεί να σηκώσει το τηλέφωνο εν ώρα κρίσης; Θα γίνει κατανοητό εντός ΕΕ ότι πλέον δεν αρκούν οι υποσχέσεις, αλλά ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναλάβουν το κόστος της βελτίωσης της οικονομικής ανταγωνιστικότητάς τους αλλά και της ασφάλειάς τους; Ποιο είναι άραγε το εναλλακτικό σενάριο μιας πλήρους αποκοπής των ΗΠΑ από την παροχή στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας στην Ουκρανία;

Αυτό που δεν πρέπει να διαφεύγει από το μυαλό μας είναι ότι η σημερινή Ευρώπη είναι, σε πολύ μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα της αμερικανικής παρέμβασης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο οικονομικά με το Σχέδιο Μάρσαλ, όσο και στρατιωτικά μέσα από την παροχή μιας αμυντικής και πυρηνικής ομπρέλας. Ήταν αυτή η παρέμβαση που επέτρεψε να ταφούν οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί και να επικρατήσει η ειρήνη. Αν η αμερικανική αμυντική ομπρέλα αποσυρθεί, πόσο θα μετρήσει η ικανότητα του νέου γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, να μεταπείσει τον Τραμπ; Πόσο είναι διατεθειμένοι οι Ευρωπαίοι «να πληρώσουν για την ασφάλειά τους»; Αν δεν κινηθούν αποφασιστικά, είναι πολύ πιθανό (και) αυτό το κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας να γραφτεί από κάποιους άλλους…