Θα περίμενε κανείς ότι το πρώτο e-state στη γη θα ήταν μια χώρα όπως η Ιαπωνία, ή η Σιγκαπούρη. Κι όμως. Το πρώτο ηλεκτρονικό κράτος στον κόσμο βρίσκεται στην Ευρώπη. Και ενώ χώρες όπως η Ελλάδα πασχίζουν ακόμη με την ψηφιακή μετάβαση και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η Εσθονία ετοιμάζεται για τη μετa-ψηφιακή ζωή. Αναζητώντας απαντήσεις πίσω από την πληροφορία, η Οικονομική Επιθεώρηση συνομίλησε με σύμβουλο ψηφιακού μετασχηματισμού του Κέντρου Ενημέρωσης του εσθονικού ψηφιακού κράτους Έρικα Πίρμετς, η οποία μας εξέπληξε με περισσότερους από έναν τρόπους. 

Η καινοτομία στην Εσθονία αποτελεί εξαγώγιμο προϊόν, πυλώνα της εθνικής τους οικονομίας και κεντρικό άξονα της κοινωνικής τους ευημερίας. Σήμερα, η Εσθονία κατατάσσεται ως #1 στον παγκόσμιο Δείκτη Ψηφιακής Ανάπτυξης. Το Κέντρο Ενημέρωσης E-Estonia του ψηφιακού κράτους της χώρας έχει δεχθεί συνολικά 91.000 επισκέπτες από 6.300 εθνικές αποστολές, από περισσότερες από 130 χώρες. 

Το e-Estonia αναφέρεται στην ψηφιακή κοινωνία της Εσθονίας, η οποία διευκολύνει τις αλληλεπιδράσεις των πολιτών και των κατοίκων της με το κράτος, μέσω της χρήσης λύσεων τεχνολογίας, πληροφορικής και επικοινωνιών. Οι εσθονικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων το e-Tax Board, το e-Business, το e-Banking, το e-Ticket, το e-School, το Πανεπιστήμιο μέσω Διαδικτύου, την Ακαδημία e-Governance, και το i-Voting. 

Πώς μεταμορφώνεσαι ωστόσο στο πρώτο ηλεκτρονικό κράτος στον κόσμο; 

Τον Δεκέμβριο του 1991, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, μια νέα εποχή ανατέλλει στις διεθνείς σχέσεις και την ισορροπία δυνάμεων. Σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο, η διάλυση έχει ως αποτέλεσμα την ανάδειξη 15 διαφορετικών κρατών. Ένα εκ των οποίων είναι η Εσθονία. Μετά από 50 χρόνια υπό σοβιετική κυριαρχία, οι Εσθονοί τελούν υπό αναζήτηση νέας εθνικής ταυτότητας, ενώ η κοινωνία, η οικονομία και ο κρατικός τους μηχανισμός χρήζουν ολικής ανασυγκρότησης. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας τους λαμβάνουν μια (φαινομενικά) απλή απόφαση: να επανεφεύρουν τον εαυτό τους. 

Ακούγεται απλό, αλλά πρέπει να αναλογιστεί κανείς ότι επρόκειτο για μια χώρα με ελάχιστη τεχνολογική υποδομή, αντιμέτωπη με τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, και τη δεδομένη χρονική περίοδο, σε συνθήκες πλήρους πολιτικής αβεβαιότητας. Η απόφαση να λύσουν μια τέτοια εξίσωση χρησιμοποιώντας την Τεχνολογία της Πληροφορίας ήταν επιεικώς τολμηρή. Δεν απαιτούσε απλώς «μεταφορά της βάσης» (leap frogging), αλλά μια πρωτοβουλία που οι ίδιοι οι Εσθονοί ονόμασαν «Άλμα Τίγρης» (Tiger Leap Initiative), ένα πρόγραμμα ταχείας ανάπτυξης τεχνολογικών υποδομών σε ολόκληρη τη χώρα. 

Το χρονικό μιας συναρπαστικής, επαναστατικής μεταμόρφωσης

Όταν πρέπει να ξεκινήσεις ένα εγχείρημα από το μηδέν, ποιο επιλέγεις να είναι το σημείο αφετηρίας; Από πού ξεκινάς για να διαμορφώσεις την πρώτη ψηφιακή κοινωνία στον πλανήτη; Η σύντομη απάντηση είναι από μια υπηρεσία καθολικού ενδιαφέροντος για τον πληθυσμό σου, στοχεύοντας στις κοινωνικές ομάδες με τη μικρότερη πρόσβαση. Κάτι σαν ανάπτυξη πολιτικών «από τα κάτω». Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. 

1996: Η Εσθονία γίνεται η πρώτη χώρα που αναπτύσσει και εφαρμόζει υπηρεσίες e-banking. Το πιο ενδιαφέρον ωστόσο δεν είναι η πρωτοπορία της εφαρμογής, αλλά η αρχική της στόχευση: η ανάπτυξη μιας τεχνολογίας που καθιστά δυνατή τη διάθεση τραπεζικών λύσεων σε πελάτες αγροτικών κοινοτήτων. Πρόκειται για εξαιρετικής ευφυΐας στρατηγική επιλογή, καθώς μέσω της ανάπτυξης υψηλής ποιότητας ηλεκτρονικών τραπεζικών υπηρεσιών, η πολιτική τεχνολογικής εξοικείωσης πληθυσμών με τη μικρότερη πρόσβαση είχε ως αποτέλεσμα την ευρεία ενθάρρυνση των πολιτών να συνδεθούν στο διαδίκτυο, να αγκαλιάσουν την ιδέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και, εντέλει, την ίδια την ηλεκτρονική ταυτότητα. 

2000: Οι Εσθονοί δύνανται να υποβάλλουν ηλεκτρονική φορολογική δήλωση. Μέσος απαιτούμενος χρόνος συμπλήρωσης της αίτησης: 3 λεπτά. 

2001: Η χώρα θέτει σε εφαρμογή το X-Road, ένα κατανεμημένο επίπεδο ανταλλαγής δεδομένων για μητρώα και συστήματα πληροφοριών. Το X-Road μετατρέπεται στη ραχοκοκαλιά του e-Estonia, επιτρέποντας στα συστήματα πληροφοριών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα της χώρας να συνδέονται και να λειτουργούν αρμονικά. Το 99% των δημόσιων υπηρεσιών είναι προσβάσιμες στο διαδίκτυο 24/7. 

2002: Θεσπίζεται η υποχρεωτική απόκτηση ηλεκτρονικής ταυτότητας και χρήσης ηλεκτρονικής υπογραφής. 

2005: Εφαρμόζεται η ψηφιακή ψήφος για κατοίκους εξωτερικού, απομακρυσμένων περιοχών, ή εμποδιζόμενα άτομα εξαιτίας καιρικών συνθηκών ή φυσικής κατάστασης. Σήμερα, το 1/3 των ψηφοφόρων επιλέγει την ψηφιακή ψήφο, ενώ στις εκλογές ψηφίζουν Εσθονοί κάτοικοι 110 διαφορετικών χωρών του πλανήτη. 

2007: H Εσθονία έρχεται αντιμέτωπη με τη μέχρι τότε μεγαλύτερη οργανωμένη κυβερνοεπίθεση εναντίον μιας χώρας. Η Εσθονία σήμερα αποτελεί ένα από τα κορυφαία έθνη σε θέματα κυβερνοασφάλειας. 

2014: Mέσω της εφαρμογής του e-residency, θεσπίζεται το πρώτο ψηφιακό έθνος στον κόσμο. Σήμερα η Εσθονία έχει 100.000 e-residents, με δικαίωμα στο επιχειρείν εντός της χώρας. Αποτέλεσμα, η ίδρυση περισσότερων από 30.000 επιχειρήσεων από e-residents. 

2017: Η Εσθονία ιδρύει την πρώτη πρεσβεία δεδομένων στον κόσμο εκτός των συνόρων της. Είναι η πρώτη χώρα στο cloud (υπολογιστικό νέφος), με τις κρίσιμες βάσεις δεδομένων και τις υπηρεσίες της να υποστηρίζονται από ένα κέντρο δεδομένων υψηλής ασφάλειας με έδρα το Λουξεμβούργο.

2018: Τίθεται σε λειτουργία ο οδικός χάρτης απρόσκοπτων υπηρεσιών, με σκοπό τη λειτουργία προληπτικών κυβερνητικών υπηρεσιών που αντιδρούν αυτόματα σε γεγονότα ζωής, απαιτώντας ελάχιστη γραφειοκρατία εκ μέρους των πολιτών. 

2019: Μέσω της Κυβερνητικής Στρατηγικής AI, εφαρμόζεται ένα λεπτομερές στρατηγικό σχέδιο για την προώθηση λύσεων τεχνητής νοημοσύνης στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

2021: Κυκλοφορεί το πρώτο στον κόσμο αυτόνομο λεωφορείο υδρογόνου, συνδυάζοντας την αυτόνομη οδήγηση μέσω τηλεχειρισμού με την τεχνολογία καύσιμου υδρογόνου.

Μία νότα αισιοδοξίας σε εποχή πολυ-κρίσεων, πολιτικής αβεβαιότητας και συγκρούσεων

Η Οικονομική Επιθεώρηση, με αφορμή τις πρόσφατες Ευρωεκλογές και το μάλλον δυσάρεστο, για την ευρωπαϊκή κοινωνία, αναμενόμενο εκλογικό αποτέλεσμα, αποφάσισε να αναζητήσει μια θετική ευρωπαϊκή ιστορία για να συμπεριλάβει στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας. Και δεν υπάρχει πιο αισιόδοξη από αυτή της Εσθονίας. Αναζητώντας απαντήσεις πίσω από την πληροφορία, απευθυνθήκαμε στο Κέντρο Ενημέρωσης του εσθονικού ψηφιακού κράτους, E-Estonia, και συνομιλήσαμε με τη σύμβουλο ψηφιακού μετασχηματισμού Έρικα Πίρμετς, η οποία μας εξέπληξε με περισσότερους από έναν τρόπους. Αρκετοί από εσάς, διαβάζοντας αυτό το άρθρο, θα νιώσετε μια γλυκόπικρη αίσθηση. Θα μειδιάσετε πολλές φορές, κάνοντας αναπόφευκτες συγκρίσεις ανάμεσα στη χώρα μας και την Εσθονία, και, το κυριότερο, συγκρίνοντας την αντιμετώπιση του πολίτη μεταξύ των δύο κρατών. Σας καταλαβαίνουμε απόλυτα. Μοιραζόμαστε ακριβώς τα ίδια συναισθήματα. Προς διευκόλυνσή σας στην αναγνωστική σας εμπειρία, έχουμε συμπεριλάβει στο άρθρο μερικούς ορισμούς, καθώς η κατάσταση της Εσθονίας είναι τόσο προχωρημένη, που έχει δημιουργήσει δικό της λεξιλόγιο. 

Πώς ξεκίνησαν όλα; Γιατί e-state;

Οδηγηθήκαμε από καθαρό πραγματισμό σε αυτή την επιλογή, καθώς στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ήμαστε μια πολύ φτωχή χώρα, με ελάχιστο κρατικό προϋπολογισμό διαθέσιμο για γραφειοκρατικές διαδικασίες. Θέλαμε να μοιάσουμε στις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, να αναπτύξουμε την οικονομία μας, να έχουμε μια καλά θεμελιωμένη δημοκρατία, να απολαμβάνουμε ελευθερία στη χώρα και να απαλλαγούμε από τη διαφθορά στον δημόσιο τομέα. Είμαστε ένα έθνος 1,3 εκατ., συνεπώς δεν έχουμε μεγάλο πληθυσμό. Έτσι, επιλέξαμε την ψηφιοποίηση και την αυτοματοποίηση από καθαρό ρεαλισμό. Το διαδίκτυο, συγκυριακά, ήταν μια βολική επιλογή. Είχε μόλις αρχίσει να αναπτύσσεται διεθνώς, το αναγνωρίσαμε ως μια τεράστια ευκαιρία, και το υιοθετήσαμε παίρνοντας ταυτόχρονα ορισμένες τολμηρές αποφάσεις. Η ουσία της Εσθονίας ωστόσο έγκειται πρωτίστως στην κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ κυβέρνησης, ακαδημαϊκού κόσμου και φυσικά του ιδιωτικού τομέα.

Έκπληξη πρώτη: πρώτα ο πολίτης 

Μπορείτε να μας πείτε πώς επιτεύχθηκε τόσο υψηλό επίπεδο συναίνεσης; 

Δεν υπήρξε καθολική συναίνεση εξαρχής. Τα πρώτα βήματα έγιναν από οραματιστές ηγέτες και φορείς διατεθειμένους να καινοτομήσουν. Ένα από τα πρώτα βήματα ήταν η δημιουργία του νομοθετικού μας πλαισίου, το οποίο θεμελιώθηκε από μηδενική βάση. Στις αρχές του 2000 καταστήσαμε υποχρεωτική την ηλεκτρονική ταυτότητα, χωρίς όμως να καταργήσουμε τη φυσική ταυτότητα. Τότε ακόμα κανείς δεν γνώριζε τι είναι το ψηφιακό δίδυμο. Οι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούσαν ψηφιακά εργαλεία. Ούτε το Facebook δεν υπήρχε ακόμα. Υπήρχαν σθεναρές αντιστάσεις, καθώς αρκετοί παρέμεναν προσκολλημένοι στα παλαιά μοντέλα ηγεσίας. Δημιουργήθηκε λοιπόν η νομική βάση της υποχρεωτικής ηλεκτρονικής ταυτότητας, ενώ μπορούσαμε ταυτόχρονα να χρησιμοποιούμε φυσικές υπηρεσίες, και άρα δεν εξαναγκάσαμε κανέναν να χρησιμοποιεί υπολογιστές. Το επόμενο βήμα ήταν να δημιουργήσουμε τα πρώτα τεχνολογικά πρότυπα. Έτσι γεννήθηκε η έννοια της διαλειτουργικότητας στο πλαίσιο του X-Road, η χρήση του οποίου έγινε υποχρεωτική για τα κρατικά ιδρύματα. Το X-Road προέκυψε μέσα από τις προσπάθειές μας να απαντήσουμε σε μία σειρά από πρακτικής φύσεως ερωτήσεις: πώς μπορούμε να προχωρήσουμε σε μαζικό εξορθολογισμό των διαδικασιών; Πώς μπορούν οι κυβερνητικοί τομείς να διέπονται από περισσότερη διασύνδεση, αντί να επικρατεί αλληλοεπικάλυψη μεταξύ των υπουργείων; Υπήρξε αντίδραση βεβαίως, και μάλιστα θεσμική, αλλά η διαλειτουργικότητα έγινε υποχρεωτική για όλα τα κυβερνητικά όργανα, με νομικό έρεισμα ότι τα δεδομένα δεν ανήκουν σε καμία υπηρεσία, αλλά στους πολίτες. Το γεγονός ότι κάποιος εργάζεται σε μια δημόσια υπηρεσία δεν του επιτρέπει να αποφασίζει πώς θα διατίθενται και θα διακινούνται τα δημόσια έγγραφα. Σταδιακά, μέσα από τις νομοθετικές αλλαγές, άρχισε να αλλάζει και η νοοτροπία. Κατανοώντας καταρχάς ότι ο κρατικός υπάλληλος ή το κυβερνητικό στέλεχος είναι στην ουσία πάροχος υπηρεσιών προς τους πολίτες, και όχι μία καρέκλα εξουσίας. Ταυτόχρονα με τη σταδιακή αλλαγή κουλτούρας συντελέστηκε μια άλλου είδους μεταμόρφωση στην κοινωνία. Εμφανίστηκαν πολλές μεγάλες σκανδιναβικές επιχειρήσεις, οι οποίες μετέφεραν μια διεθνή σκανδιναβική επιχειρηματική κουλτούρα.

Άρα, πίσω από αυτή την εκπληκτική μεταμόρφωση, ή μάλλον στον πυρήνα της, εδράζει ένα βαθύ ηθικό υπόβαθρο.

Σαφώς, αλλά θα προσέθετα και μία καθολική εκπαιδευτική αλλαγή, γιατί πριν από όλα αυτά, μεταξύ ’96-‘97, ξεκινήσαμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ονομάζεται «Tiger Leap», μέσω του οποίου εξοπλίσαμε όλα τα δημόσια σχολεία με υπολογιστές και πρόσβαση στο διαδίκτυο, και καθιερώσαμε, ήδη από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μαθήματα ενσωμάτωσης ψηφιακών δεξιοτήτων στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών. Παράλληλα, ξεκινήσαμε μαζικά προγράμματα ψηφιακού εγγραμματισμού και αναβάθμισης ψηφιακών δεξιοτήτων για ενήλικες και ηλικιωμένους, όπως για παράδειγμα μαθήματα χρήσης Η/Υ, αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο, ηλεκτρονικών πληρωμών κ.τ.λ. Αυτού του είδους η αλλαγή νοοτροπίας και η οικοδόμηση ικανοτήτων είναι ίσως σημαντικότερη και από την ίδια την τεχνολογία.

Έκπληξη δεύτερη: μια ψηφιακή κοινωνία βασισμένη σε ένα σύστημα αξιών. 

Τι είναι το ηλεκτρονικό κράτος και από ποια μέρη αποτελείται;

Υποθέτω ότι θέλετε να περιγράψω το τεχνικό μέρος της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα σύνολο αρχών και αντιλήψεων, όπως η ευελιξία, η ιδιοκτησία, η εξυπηρέτηση, οι υψηλής ποιότητας υπηρεσίες. Η αφετηρία μιας κυβέρνησης που υπηρετεί τον πολίτη οφείλει να είναι ένα σύστημα αξιών. Οι κυβερνήσεις συνήθως αγωνιούν για τη γραφειοκρατία τους, τις διαδικασίες και τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος. Στον αντίποδα, ο ιδιωτικός τομέας αναζητά διαρκώς απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως: Ποιες είναι οι ανάγκες των πελατών μου; Πώς μπορώ να τις ικανοποιήσω; Το κράτος μπορεί να μάθει από αυτή την προσέγγιση. Ας πάρουμε για παράδειγμα την ηλεκτρονική ψήφο. Είμαστε μια μικρή χώρα, δεν διατηρούμε πρεσβείες σε όλο τον κόσμο και το ερώτημα που τέθηκε κάποια στιγμή ήταν γιατί να επιτρέπουμε στα φυσικά εμπόδια να παρεμβαίνουν σε ζητήματα υψίστης σημασίας, όπως οι δημοκρατικές διαδικασίες. Για έναν Εσθονό που ζει στη Βραζιλία η πλησιέστερη πρεσβεία είναι στην Ουάσινγκτον. Εγώ θα περπατήσω δέκα λεπτά για να πάω να ψηφίσω, ενώ ο Εσθονός κάτοικος Βραζιλίας πρέπει να πετάξει για μία ολόκληρη ημέρα. Αεροπορικά εισιτήρια, διαμονή, φαγητό, για μία υπόθεση 10 λεπτών. Αυτό δεν είναι ούτε εξυπηρέτηση πολίτη, ούτε ίση πρόσβαση.

Έχει σημασία τι ερωτήσεις θα επιλέξεις να θέσεις στον εαυτό σου ως κυβέρνηση.

Ακριβώς. Πώς μπορώ να ενεργοποιήσω την ευέλικτη πρόσβαση στην κυβέρνησή μου; Πώς μπορώ να δώσω πληροφορίες; Ποιες υπηρεσίες μπορώ να προσφέρω ως κυβέρνηση; Η ουσία των ερωτήσεων αυτών έχει προέλευση σε μία πρωταρχική ερώτηση: Πώς μπορώ να υπηρετήσω τους πολίτες μου, προσφέροντάς τους προστιθέμενη αξία; Δεν πρέπει να πηγαίνουν οι πολίτες στην κυβέρνηση. Η κυβέρνηση πρέπει να πηγαίνει στους πολίτες.

Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ορόσημα αυτής της πρωτοπόρας διαδρομής;

Ως ακρογωνιαίο λίθο θεωρώ την εισαγωγή της κυβερνητικής ηλεκτρονικής ταυτότητας το 2002. Σε αντίθεση με άλλες ανεπτυγμένες ψηφιακά χώρες, οι οποίες ξεκίνησαν από την τραπεζική ηλεκτρονική ταυτότητα και μετέβησαν αργότερα στην έκδοση κρατικών ηλεκτρονικών εγγράφων, εμείς κάναμε το αντίθετο. Η κυβέρνηση πρωτοπόρησε και ο ιδιωτικός τομέας ακολούθησε. Ένας δεύτερος ακρογωνιαίος λίθος μας είναι η διαλειτουργικότητα. Πολλές κυβερνήσεις πασχίζουν να την εφαρμόσουν, αλλά δεν αρκεί να εδραιώσουν υψηλής ποιότητας ψηφιοποίηση στα διαφορετικά υπουργεία, γιατί αυτό συνήθως οδηγεί σε ψηφιακή καθετοποίηση (siloing). Θεωρείται μεν ψηφιοποίηση, αλλά δεν συνιστά συνδεδεμένη κοινότητα. Η συνδεσιμότητα μεταξύ μητρώων, συστημάτων πληροφοριών και διαφορετικών τομέων διακυβέρνησης πρέπει να διέπεται από την αρχή της διαλειτουργικότητας. Ο τρίτος ακρογωνιαίος λίθος είναι, φυσικά, η διατήρηση της ασφάλειας. Για εμάς, ορόσημο στάθηκε η κυβερνοεπίθεση που δεχθήκαμε το 2007, η οποία ήταν η πρώτη στην ιστορία κυβερνοεπίθεση με καθαρά πολιτικό κίνητρο και απώτερο σκοπό το σαμποτάζ και την κατασκοπεία. Οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο έχουν ιδεολογικό κίνητρο και είναι ξεκάθαρα δομημένες. Το 2007, η εσθονική κυβέρνηση αποφάσισε να απομακρύνει ένα σοβιετικό μνημείο, και φυσικά αυτό δεν ήταν αρεστό στη γείτονα χώρα, με επακόλουθο μια μεγάλης κλίμακας επίθεση προς το ψηφιακό μας κράτος, προκειμένου να προκληθεί αναστάτωση στην κοινωνία. Ο στόχος μιας κυβερνοεπίθεσης δεν είναι η κλοπή των δεδομένων αυτή καθαυτή, αλλά η διασπορά του πανικού. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που θέσαμε σε λειτουργία τα αμυντικά μας συστήματα κυβερνοασφάλειας. Δεν ξέραμε αν θα αντέξουν, αλλά αποδείχτηκαν εξαιρετικά ανθεκτικά, κυρίως λόγω τoυ εσκεμμένου κατακερματισμού των μερών του συστήματος. Η επίθεση επικύρωσε την ψηφιακή μας αρχιτεκτονική, την οποία χτίζαμε επί οκτώ χρόνια. Η υψηλή μας τεχνογνωσία σε αυτόν τον τομέα είναι και η αιτία που το ΝΑΤΟ επέλεξε την Εσθονία για να εγκαταστήσει το Κέντρο Κυβερνοασφάλειας που διαθέτει, όπως άλλωστε και ο Oργανισμός της ΕΕ για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας & Δικαιοσύνης (eu-LISA). Κάθε χρόνο φιλοξενούμε τη μεγαλύτερη άσκηση κυβερνοασφάλειας στον κόσμο μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ. Ονομάζεται «Locked Shields», και στην πραγματικότητα είναι ένα σενάριο κυβερνοεπίθεσης σε μία χώρα-μέλος του οργανισμού.

Ας μιλήσουμε λίγο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Για παράδειγμα, πώς εμποδίζετε μια υπηρεσία από το να ελέγχει ολόκληρη τη βάση δεδομένων σας;

Καταρχάς, δεν υπάρχει μία βάση δεδομένων. Διατηρούμε διαφορετικά εθνικά μητρώα, τα οποία διά νόμου διατηρούν τον δικό τους όγκο δεδομένων. Επιπροσθέτως, ακολουθούμε πολιτική μηδενικών αντιγράφων. Εάν κάποια στοιχεία βρίσκονται σε ένα μητρώο, δεν συμπεριλαμβάνονται σε άλλο. Δεν κρατάμε «διπλότυπα». Έτσι, παρόλο που υπάρχει διαλειτουργικότητα μέσω του X-Road, τα μητρώα δεν αποτελούν κοινόχρηστα περιβάλλοντα. Η λειτουργία του X-Road διέπεται από αυστηρότατη νομοθεσία σχετικά με το επίπεδο απορρήτου. Εάν ένα υπηρεσιακό αίτημα δεν πληροί τα κριτήρια, η πρόσβαση δεν εγκρίνεται.

Έκπληξη τρίτη: η επανεφεύρεση της εθνικής ταυτότητας ως πυλώνας της εθνικής οικονομίας

Τι σημαίνει αυτή η καινοτομία για το Ετήσιο Ακαθάριστο Προϊόν της χώρας;

Το κόστος συντήρησης του μηχανισμού ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι μεγάλο, γιατί πρόκειται για μηχανισμό εξαιρετικά υψηλού επιπέδου. Μιλάμε δηλαδή για μία Ferrari. Ωστόσο, αν το κόστος συντήρησης κυμαίνεται στα 8 εκατ. ευρώ ετησίως, η άμεση επιστροφή αυτής της επένδυσης αποτιμάται στα 64 εκατ. ευρώ. Χάρη στην ηλεκτρονική ταυτότητα μόνο, εξοικονομούμε ετησίως ένα 2% του ΑΕΠ μας. Το μεγαλύτερο κέρδος ωστόσο, που είναι και το δυσκολότερο να αποτιμηθεί, είναι το κοινωνικό όφελος, αυτό δηλαδή που η κοινωνία κερδίζει από τη μείωση του χρόνου σε διαδικασίες επικοινωνίας με το κράτος. Η υγειονομική περίθαλψη αποτελεί άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εξατομικευμένων λύσεων για κάθε πολίτη. Οδεύουμε προς την εξατομικευμένη ιατρική, και αυτό σημαίνει ότι συμπεριλαμβάνουμε ιατρική που βασίζεται σε αναλύσεις DNA. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα αναλύσεων για έγκαιρη πρόβλεψη σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος. Μας επιτρέπει επίσης να παρέχουμε στους ασθενείς εξατομικευμένη φαρμακευτική φροντίδα, καθώς η κάθε θεραπεία δομείται με βάση το DNA του κάθε ατόμου.

Ποια είναι η διασύνδεση του ηλεκτρονικού κράτους με τον ιδιωτικό τομέα;

Η διασύνδεση με τον ιδιωτικό τομέα είναι κάτι που χτίζουμε με μεγάλη επιμέλεια. Θέλουμε να προσφέρουμε καλή διακυβέρνηση, αλλά ταυτόχρονα θέλουμε να αναπτύσσουμε και το οικονομικό μας υπόβαθρο. Η Εσθονία είναι γνωστή ως έθνος start-up. Σε μία χώρα 1,3 εκατ., έχουμε δέκα start-up unicorns. Αυτή είναι η απόλυτη κορυφή, είμαστε νούμερο ένα στην Ευρώπη, και νούμερο δύο στον κόσμο, μετά το Ισραήλ. Είμαστε επίσης οι θεμελιωτές του πρώτου ψηφιακού έθνους στον κόσμο. Το 2015 παρουσιάσαμε το e-residency, το οποίο δεν είναι βίζα, ούτε υπηκοότητα, αλλά μια ηλεκτρονική πρόσβαση στην Εσθονία για οποιοδήποτε άνθρωπο από οποιαδήποτε χώρα. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 100.000 «ηλεκτρονικοί κάτοικοι» της Εσθονίας σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι έχουν ιδρύσει περισσότερες από 30.000 εταιρείες στη χώρα. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική αναπτυξιακή πτυχή της οικονομίας μας, η οποία λειτουργεί πολλαπλασιαστικά για το επιχειρηματικό περιβάλλον της Εσθονίας.

Υπάρχει ενδιαφέρον από την ΕΕ να αποκτήσει την τεχνογνωσία σας; Θέλουν να μάθουν από εσάς;

Φυσικά και θέλουν ήδη εδώ και πολύ καιρό, ειδικά σε ό,τι αφορά θέματα ασφαλείας στον κυβερνοχώρο. Αυτός είναι και ο λόγος που η έδρα του Κέντρου Κυβερνοασφάλειας του ΝΑΤΟ, αλλά και του Οργανισμού της ΕΕ (eu-LISA) είναι εδώ. [Σημείωση: Μέχρι πρόσφατα, ενώ οι κάτοικοι των μελών της Ένωσης απολαμβάναμε ελεύθερη αγορά, ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων, υπηρεσιών και προϊόντων, δεν διαθέταμε μηχανισμό πανευρωπαϊκής ανταλλαγής δεδομένων. Μπορούμε να μετακομίσουμε σε διαφορετική χώρα, να εργαστούμε εκεί, αλλά τα δεδομένα μας δεν μας ακολουθούν. Μόλις το Νοέμβριο του 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε στον νέο κανονισμό eIDAS, που αφορά την ίδρυση ενός οργανισμού που θα είναι υπεύθυνος για τις «υπηρεσίες ηλεκτρονικής αναγνώρισης και εμπιστοσύνης» εντός της Ένωσης. Τον Φεβρουάριο, η ΕΕ ενέκρινε την εφαρμογή του κανονισμού 2024/1183 περί θέσπισης Ευρωπαϊκού Πλαισίου Ψηφιακής Ταυτότητας. Το πλαίσιο εξουσιοδοτεί τα κράτη-μέλη να παρέχουν ψηφιακά πορτοφόλια ταυτότητας στους πολίτες εντός 24 μηνών από την έγκριση των εκτελεστικών πράξεων. Σε αυτή τη σημαντικότατη εξέλιξη ο ρόλος της Εσθονίας υπήρξε καθοριστικός].  Παρακολουθούμε τις διαδικασίες από κοντά, έχουμε προσφέρει άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της τεχνογνωσίας, τόσο σε θεσμικό όσο και σε τεχνικό-τεχνολογικό επίπεδο. Ας δούμε πώς θα λειτουργήσει. 

Έκπληξη τέταρτη: η μετα-ψηφιακή εποχή έχει επίκεντρο την αναλογική ζωή

Στρατηγικός στόχος της Εσθονίας είναι μέχρι το τέλος του ’24 να ολοκληρώσει την ψηφιοποίηση της κοινωνίας της και να μεταβεί στη μετα-ψηφιακή εποχή. Τι σημαίνει όμως μετα-ψηφιακή εποχή;

Η post-digital society είναι το εξατομικευμένο κράτος. Η επιδίωξή μας δεν είναι μόνο η ψηφιοποίηση των πάντων στη διακυβέρνηση, αλλά η διασύνδεση, ειδικά με τον ιδιωτικό τομέα, γιατί αυτή είναι η σφαίρα της καθημερινότητας και δραστηριότητας των ανθρώπων, όχι οι κρατικές υπηρεσίες. Πώς μπορούμε λοιπόν να προσφέρουμε μια διακυβέρνηση ως πλατφόρμα παροχής υπηρεσιών; Στη μετα-ψηφιακή εποχή ο πολίτης λαμβάνει προτάσεις προσωπικής αξίας. Για παράδειγμα, αν θέλει κάποιος να στείλει το παιδί του στον παιδικό σταθμό, μια ηλεκτρονική κρατική υπηρεσία προσφέρει εξατομικευμένη πληροφορία, με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Οι πολίτες μπορούν να επιλέξουν βάσει των αναγκών και των προτιμήσεών τους. Εξατομικευμένη διακυβέρνηση σημαίνει ότι δεν αποφασίζει η κυβέρνηση για εμάς. Μας προσφέρει επιλογές κι αποφασίζουμε εμείς μέσω μιας αυτοματοποιημένης εμπειρίας χρήστη. Σήμερα διαθέτουμε πλήρως αυτοματοποιημένες οικογενειακές παροχές. Όταν γεννιέται ένα παιδί σε μαιευτήριο, αποκτά αυτομάτως ηλεκτρονική ταυτότητα. Δημιουργείται αυτόματα ένας τραπεζικός λογαριασμός στον οποίο θα κατατίθεται το αντίστοιχο οικογενειακό επίδομα, εφόσον οι γονείς αποδεχθούν την είσπραξή του. Οι οικογένειες δεν χρειάζεται να καταθέσουν χαρτιά ή να ασχοληθούν με γραφειοκρατικές διαδικασίες. Εφόσον έχουμε ψηφίσει νόμο που ορίζει καθολικά οικογενειακά επιδόματα, οι πολίτες δεν χρειάζεται να κάνουν καμία αίτηση. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στήριξη των ανέργων. Πολλοί άνθρωποι χάνουν το κίνητρό τους όταν μένουν άνεργοι, οπότε η κυβέρνηση παίρνει πρωτοβουλία να ενθαρρύνει το άτομο προτείνοντάς του ένα κυβερνητικό πακέτο που περιλαμβάνει οικονομική υποστήριξη, αλλά και κίνητρα επανένταξης στην αγορά εργασίας. Ραντεβού διαβούλευσης με σύμβουλο της υπηρεσίας ευρέσεως εργασίας, μαθήματα κατάρτισης, έκδοση επιδομάτων, όλα γίνονται αυτόματα και προσφέρονται στους πολίτες ως επιλογές. Το ίδιο ισχύει και για τις συντάξεις. Οι συνταξιοδοτικές πληρωμές εκδίδονται αυτόματα, χωρίς οι πολίτες να κάνουν το παραμικρό. Στην εποχή της πανδημίας, ήρθαμε αντιμέτωποι με εξαιρετικά υψηλά κόστη ηλεκτρικής ενέργειας, γιατί οι τιμές εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Το σύστημα επέλεξε αυτόματα τους συνταξιούχους που λαμβάνουν το ελάχιστο ποσό σύνταξης και τους προσέφερε αυτόματες επιδοτήσεις χωρίς να χρειάζεται να κάνουν αίτηση για να επαληθεύσουν ότι ανήκουν στην ομάδα κινδύνου. 

Αυτό που περιγράφετε υποδηλώνει ακόμα περισσότερη ψηφιοποίηση, οπότε διερωτώμαι γιατί την ονομάζετε μετα-ψηφιακή εποχή; 

Γιατί για τον άνθρωπο η ψηφιοποίηση δεν έχει σημασία. Για την κυβέρνηση υπάρχουν περισσότερες back-end ψηφιακές διαδικασίες, αλλά προσπαθήστε να το φανταστείτε ως ένα δέντρο. Η καλή εμπειρία του χρήστη, όλα όσα δηλαδή είναι ορατά, είναι το δέντρο. Ό,τι δεν είναι ορατό, δηλαδή οι διαδικασίες που διενεργούνται, είναι οι ρίζες, δηλαδή η κυβέρνηση. Η βαρετή γραφειοκρατία. Κανέναν δεν αφορά πώς η κυβέρνηση εκτελεί τις διαδικασίες. Υποχρέωσή της είναι να φανερώνει το όμορφο δέντρο. Οι άνθρωποι στην πραγματικότητα δεν θέλουν να ζουν πίσω από τους υπολογιστές. Θέλουμε να ζούμε την κανονική μας ζωή. Το ζητούμενο είναι να μπορούμε να ζούμε τη μετα-ψηφιακή μας ζωή, την οικογένειά μας, τα χόμπι μας, τις σπουδές μας.

ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ

Ψηφιακό δίδυμο: μια εικονική αναπαράσταση ενός αντικειμένου ή συστήματος.

Διαλειτουργικότητα: χαρακτηριστικό λειτουργίας ενός προϊόντος ή συστήματος σε σχέση με άλλα προϊόντα ή συστήματα. Ο όρος, ενώ αρχικά αναφερόταν σε υπηρεσίες τεχνολογίας πληροφοριών ή μηχανικών συστημάτων που επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφοριών, μετεξελίχθηκε σε έναν ευρύτερο ορισμό, ο οποίος σήμερα πλέον περιλαμβάνει  Διαλειτουργικότητα: χαρακτηριστικό λειτουργίας ενός προϊόντος ή συστήματος σε σχέση με άλλα προϊόντα ή συστήματα. Ο όρος, ενώ αρχικά αναφερόταν σε υπηρεσίες τεχνολογίας πληροφοριών ή μηχανικών συστημάτων που επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφοριών, μετεξελίχθηκε σε έναν ευρύτερο ορισμό, ο οποίος σήμερα πλέον περιλαμβάνει κοινωνικούς, πολιτικούς και οργανωτικούς παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση ενός συστήματος.

Siloing: ο ορισμός φέρει αρνητικό πρόσημο καθώς αφορά συστήματα διαχείρισης πληροφοριών που δεν επικοινωνούν ελεύθερα με άλλα αντίστοιχα συστήματα.

Startup unicorn είναι μια ιδιωτικών συμφερόντων startup εταιρεία, αξίας άνω του 1 δισ. δολαρίων, η οποία δεν είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο. 

Το e-residency είναι ένα είδος εικονικής ταυτότητας που δίνει σε μη-υπηκόους ή και μη-κατοίκους μιας χώρας πρόσβαση σε συγκεκριμένες κρατικές υπηρεσίες και το δικαίωμα να αναπτύσσουν επιχειρηματική δραστηριότητα στη χώρα αυτή. Η Εσθονία παραμένει μέχρι σήμερα (Ιούνιος 2024) η μόνη χώρα-πάροχος e-residency.