Ποια η σημασία του χιούμορ στη ζωή μας; Και ποια η σχέση της stand-up κωμωδίας με τον πολιτικό λόγο και την κοινωνική κριτική; Θα κινδυνεύσει άραγε το χιούμορ στο μέλλον από τα συνεχή δράματα που περιβάλλουν τον κόσμο μας, την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης ή τον κατακερματισμό των αφηγημάτων και τη διάχυση της παραπληροφόρησης; Υπάρχουν όρια στην κωμωδία και, αν ναι, πώς αυτά μπορούν να περιγραφούν; Θα συνεχίσει το χιούμορ να είναι ανατρεπτικό τα επόμενα χρόνια και ποιον τρόπο σκέψης μπορούμε να αντλήσουμε ή να δανειστούμε από αυτό για να αναλύσουμε τον κόσμο; 

Η Οικονομική Επιθεώρηση ζήτησε από τον Βύρωνα Θεοδωρόπουλο, έναν από τους πιο ταλαντούχους stand-up comedians της γενιάς του, με παραστάσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και πέντε άλμπουμ/special στο ενεργητικό του, να απαντήσει στα πολλά και ενίοτε προκλητικά της ερωτήματα. Στο κείμενο που ακολουθεί, επιχειρήσαμε να καταγράψουμε και να παρουσιάσουμε το μεγαλύτερο μέρος μιας απρόσμενα δημιουργικής και ουσιαστικής συζήτησης. 

Ειδήσεις και θέαμα 

Αν σου πει κανείς σήμερα ότι η πολιτική σάτιρα είναι ο πολιτικός λόγος. Και ότι η stand-up κωμωδία, στην οποία στρατεύεσαι, είναι ο πολιτικός λόγος που κατορθώνει να ακούγεται μέσα στην ομοιόμορφη βουή της εποχής μας. Αν σου έλεγαν κάτι τέτοιο, πώς θα αντιδρούσες; Θα έλεγες: «Καλά, τώρα τι είναι αυτά που λες!». Ή θα έλεγες: «Ακριβώς αυτό αληθεύει!». Ή κάτι άλλο;

Ένα πρώτο σημείο. Από ποιους πήρε τη θέση η stand-up κωμωδία; Από πού πήραμε αυτόν τον χώρο έκφρασης;

Από την επιθεώρηση; Από τη γελοιογραφία;

Η γελοιογραφία σίγουρα παραμένει! Το σκίτσο –ακόμη και στον χώρο του ίντερνετ– παραμένει. Άλλο αν διακλαδώθηκε στα memes/την επαναλαμβανόμενη εικόνα. Ξέρετε… από τη δημοσιογραφία είναι που πήραμε τον λόγο!

Δηλαδή;

Άρχισαν να γίνονται όλο και πιο αισθητηριακές οι ειδήσεις⋅ έγιναν δηλαδή εν πολλοίς θέαμα – τουλάχιστον στην Αμερική, και κάτι που θα ’πρεπε να ’ναι πληροφοριακό και να σε στέλνει προς την κριτική σκέψη έγινε θέαμα. Αποτέλεσμα: το θέαμα, όταν χρειάστηκε κάτι περισσότερο, δηλαδή νέες ιδέες (δείτε Τζον ΌΛιβερ, δείτε Tίνα Φέι, το Last Week Tonight και όλα τα late shows τύπου Λέτερμαν κ.ο.κ.), άρχισε να γίνεται λίγο πιο πολιτικό και να καλύπτει αυτό το κενό.

Μας βομβαρδίσατε με ξενικά ονόματα, και δη αμερικανικά! Βέβαια στη σημερινή Ελλάδα όλα τα ξενικά είναι τα σωστά. Να θεωρήσουμε δηλαδή ότι η stand-up comedy, γενικότερα το χιούμορ με πολιτική χροιά, είναι εισαγόμενο στη μαγική μας χώρα;

[Σκέφτεται] Όχι. Πολιτικό χιούμορ δεν έχουμε ιδιαίτερα. Σ’ εμάς πολιτική σάτιρα κάνει ο Ρήγας, που κάνει τα «Είμαι υπέρ», κάνουν τα διάφορα εύστοχα σχόλια στο Twitter, αλλά στις εφημερίδες δεν θα το δεις – στην τηλεόραση δεν έχουμε τίποτε. Άντε, τώρα ξαναξεκίνησε ο Λαζόπουλος, είναι οι «Αρβύλα», ο Ζαραλίκος που είναι πιο στρατευμένος – αυτό είναι όλο. Η δική μας η γενιά κωμικών δυσκολεύτηκε – συνειδητά απέφυγε να κάνει πολιτικό χιούμορ με αιχμές. Και τούτο προκειμένου να μάθει πρώτα να γράφει καλά αστεία και μετά να επιτεθεί σε θέματα που μπορεί να παρεξηγηθούν πολύ εύκολα.

Μήπως όμως αυτό είναι ο φόβος να θεωρηθεί κανείς στρατευμένος;

Ναι. Αλλά η stand-up comedy ήταν κάτι καινούργιο. Και έπρεπε πρώτα να το ανοίξουμε, να φέρουμε κόσμο. Άμα ξεκινούσες απευθείας με μεγαλόσχημες ιδέες, με κοινωνικό σχολιασμό, όπως είχε ήδη κάνει ο Τζορτζ Κάρλιν, πήγαινες λάθος, εκείνος το ’κανε μετά τα σαράντα του, αυτό. Το να ξεκινήσει κάποιος στα είκοσι oχτώ του –έχοντας κάνει δυο χρόνια κωμωδία–  και να πει «εγώ θα σας πω για τον θεσμό της Εκκλησίας, ή για την κυρίως πολιτική», δεν θα έβγαζε κάπου.

Το κοινωνικό σχόλιο, το αιχμηρά κοινωνικό, δεν το αντιλαμβάνεσαι και ως πολιτική;

Σχεδόν ταυτίζονται: το πολιτικό σχόλιο εν μέρει το κάνει η σάτιρα της επικαιρότητας, αλλά βαθύ πολιτικό σχόλιο κανείς δεν κάνει, παρά μόνον στο κοινωνικό του κομμάτι. Απευθύνεσαι σ’ ένα σύνολο ανθρώπων, και δεν γίνεται να το κάνεις με προϋπάρχουσες ιδεολογίες, είτε κομματικές είτε πολιτικής φιλοσοφίας.Όπως λέμε «έχεις παρατηρήσει ότι, όταν χτυπήσεις το δαχτυλάκι σου, αισθάνεσαι αυτό», έτσι λέμε και «όταν οι ειδήσεις λένε αυτό ή το άλλο, αισθάνεσαι αυτό». Πάντα καταλήγει κοινωνικά – με σαφή πολιτική θέση λίγοι είναι διεθνώς: να ’ναι ο Mπάρι Κρίμινς, με το φοβερό εκείνο αστείο: «Με κατηγορούν [στις ΗΠΑ] ότι είμαι κομμουνιστής, με κατηγορούν ότι είμαι το ένα και το άλλο. Ενώ είμαι ό,τι φοβάσαι». Αυτός όμως είναι ο –ας πούμε– πιο αριστερός κωμικός. Από τη δεξιά πλευρά έχεις ως πλήρως Ρεπουμπλικάνο τον Ντένις Μίλερ, κυρίως τη δεκαετία του 1990 και του 2000, όμως όλα τα υπόλοιπα είναι κυρίως κοινωνικού χαρακτήρα.

Χιούμορ και ανατρεπτικότητα

Αλήθεια, το χιούμορ έχει πρόσημο; Αριστερά /δεξιά όπως λέγαμε παλιότερα; Που τώρα τείνουν να είναι απαγορευμένες έννοιες… Είναι το χιούμορ αριστερό, δεξιό, αντιστασιακό, συναινετικό, κάτι; 

Από μόνο του, το χιούμορ την έχει μια διάσταση παράβασης: στοχεύει μονίμως στην ανατροπή – και στην έκπληξη. Το αστείο ξεκινάει, δημιουργεί μιαν εντύπωση στον ακροατή, και ύστερα φέρνει την ανατροπή. Έχει, τώρα πρόσημο; [Διστάζει]. Ο κόσμος της τέχνης είναι συνολικά πιο κέντρο και αριστερά παρά πιο συντηρητικός. Υπάρχει ένα αστείο, δεν θυμάμαι τίνος είναι, στο οποίο η μαμά ενός κωμικού του λέει: «Γιατί όλοι οι κωμικοί είσαστε αριστεροί;». Και εκείνος της απαντά: «Δεν είμαστε, αλλά είναι στοιχείο του τρόπου της σκέψης μας: όπως περιμένεις να δεις αριστερό τον κωμικό, επ’ ουδενί θα περίμενες να δεις αριστερό action hero/ήρωα σε ταινία δράσης!». Ο Τζέιμς Μποντ θα τα κάνει όλα, θα είναι ατομικιστής ήρωας, όχι κάτι το ιδιαίτερα συλλογικό. Δεν θα τον δεις να προτείνει να βγει ένα ψήφισμα που θα συνθέσουμε τις απόψεις!

Θέλει να φέρει εκείνο που παλιά λέγαμε «αλλαγή» αυτού του είδους ο λόγος; Ή θέλει απλώς να κεντρίσει – κι ό,τι βγει!

[Σκέφτεται]. Δεν νομίζω ότι θέλει να φέρει αλλαγή. Δεν θεωρώ ότι έχει κάτι το, ας πούμε, επαναστατικό. Εγώ έχω αλλάξει προσωπικά με τους κωμικούς που έχω παρακολουθήσει, κι έμαθα έναν τρόπο σκέψης: μονίμως να αμφισβητείς κάτι που ακούγεται βαρύ, μεγαλόσχημο. Μονίμως να ψάχνεις την αντίθετη άποψη, να αντιστρέφεις τους ρόλους και τις έννοιες. Να μην παίρνεις κανέναν στα σοβαρά: οτιδήποτε βαρύ ακούς στις ειδήσεις, εσύ θα ψάξεις το αστείο. Αυτό, λοιπόν, σου φέρνει μια αλλαγή προσωπική.

Και αυτή είναι που εκπέμπεται…

Όχι όμως αλλαγή κοινωνική, συλλογική. Η επιρροή του κωμικού είναι πολύ μικρή.

Αν δεν έχει κάτι εγγενώς ανατρεπτικό, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε κάποια πράγματα; Εσένα προσωπικά θεωρείς ότι σε βοήθησε;

Πάρα πολύ.

Παραδείγματα; Πώς ανοίγει την άλλη ματιά;

Εδώ… θέλω χρόνο! [Σκέφτεται]. Του Κάρλιν τα κείμενα για τη λογοκρισία, ή πάλι τα κείμενά του για τη θρησκεία, σου δείχνουν έναν τρόπο σκέψης. Σου λέει, π.χ. για τον πάπα που ήταν ναζί: «Εμένα με φοβίζει το ανάποδο, ότι αυτός ο ναζί ήταν πάπας». Θέλει να πει, δηλαδή, ότι περισσότερα θύματα είχε η Καθολική Εκκλησία: παίρνεις κάτι τεράστιο, όπως η Εκκλησία, και ψάχνεις εκεί τα τρωτά σημεία. Εύκολο παράδειγμα, αυτό. Άλλη μια αντιστροφή, εκείνη του Νταγκ Στάνχοουπ που λέει: «Έχω τους φίλους μου, που θέλουν να βγούμε το Σαββατοκύριακο, να μεθύσουμε. Έχουν δουλέψει πέντε μέρες, χρειάζονται να βγουν να ξεσκάσουν! Αυτό όμως το σχήμα είναι λάθος: πρέπει να μεθάμε Δευτέρα με Παρασκευή, που δουλεύουμε!». Πίσω απ’ αυτό, είναι ότι ελάχιστοι κάνουμε τη δουλειά την οποία θέλουμε… Τέτοια, άπειρα παραδείγματα!

Πριν έλεγες ότι η stand-up κωμωδία, η ειρωνεία, ο σαρκασμός, «πήραν τη δουλειά» από τη δημοσιογραφία. Ύστερα μίλησες για διαφορετική ματιά, για ανατρεπτικότητα: δηλαδή η δημοσιογραφία πλέον δεν αμφισβητεί, το κατάλαβα καλά;

Τι να πω; Κατά 90% θεωρώ ότι οι μεγάλοι όμιλοι, τα κανάλια, οι εφημερίδες, τα συμπλέγματα που έχουν δημιουργηθεί αμφιβάλλω αν έχουν ακριβώς ανατρεπτικές απόψεις. Δεν ξέρω αν κάνω λάθος…

Ελληνικό ή διεθνές, αυτό;

Ελληνικό πάντως σίγουρα. Έξω δεν έχω αντίληψη τι γίνεται. Φαντάζομαι ότι οι Άγγλοι κάπως θα τα κρατάνε τα πράγματα…. Για τους Αμερικανούς, δεν έχω ιδέα. Σ’ εμάς όμως, τα ίδια διαβάζουμε από δω και από κει. Αν, δε, το πάμε πιο βαθιά, έχουμε σταματήσει να πληρώνουμε για την ενημέρωσή μας: «Εμείς είμαστε το προϊόν», πλέον. Τα κλικς και τα τοιαύτα…

Οι προϋποθέσεις της κωμωδίας 

Να πάμε λίγο στο πιο μελλοντολογικά; Το χιούμορ και το μέλλον: πώς μπορεί να μας ξεκλειδώσει; Έχουμε ρευστότητα στην οικονομία, ταραχή στα γεωπολιτικά, πολέμους…

Δείτε: το χιούμορ σίγουρα δεν θα σταματήσει. Είναι δύναμη της φύσης, από μόνο του! Ο μεγάλος κίνδυνος –για μένα– διατυπώθηκε φοβερά σε μια κουβέντα που είπε η Ροζάν Μπαρ, και μας μεταφέρει ο Νταγκ Στάνχοουπ, δηλαδή πώς να κάνεις κωμωδία, όταν πλέον δεν γνωρίζεις τι από τα πράγματα γύρω σου είναι αλήθεια ή ψέματα. Η κωμωδία, για να λειτουργήσει σωστά, χρειάζεται να έχει κάτι δεδομένο, το οποίο να έρθει να το γκρεμίσει. Όταν όλα γύρω σου είναι αφηγήματα, ιδεοληψίες, παραπληροφόρηση, disinformation και misinformation, fake-news και echo chambers από δω και από κει, τότε δεν υπάρχει αληθινά ένα αφήγημα να του επιτεθούμε. Όλο αυτό καταλήγει να είναι πολύ πιο δύσκολο. Σε πενήντα χρόνια, κινδυνεύει να είναι αμφιλεγόμενο το τι ήταν –για παράδειγμα– το Πολυτεχνείο του 1974. Κάθε χρόνο οι ίδιοι άνθρωποι και οι ίδιοι ιντερνετικοί λογαριασμοί και τα ίδια κέντρα πιέζουν: «Δεν είχε νεκρούς», «Τι έγινε πια!». Σπάει στα δυο το αφήγημα, που μέχρι τώρα ήταν ένα. Εκεί λοιπόν που μπορούσες να κάνεις ένα αστείο –με οποιονδήποτε τρόπο– για το Πολυτεχνείο, τώρα πώς να το κάνεις;

Έχουμε πάψει να συμφωνούμε σε πέντε δέκα βασικά πράγματα: αυτό είναι το βασικό πρόβλημα για μένα. Το βασικό πρόβλημα –που θα το βρει μπροστά της και η κωμωδία– είναι ότι δεν έχουμε συμφωνήσει σε πέντε δέκα πράγματα αν είναι έτσι. Θα καταλήξουμε να αμφισβητούμε και κατά πόσον η Γη είναι σφαιρική…

Βέβαια, η αποκαθήλωση του Πολυτεχνείου, ή της Γαλλικής Επανάστασης (με την επίκληση της Terreur) λειτουργεί ως απο-ιεροποίηση. Ήταν ιερά πράγματα, τώρα αμφισβητούνται. Όμως ακριβώς η απο-ιεροποίηση δεν είναι ήδη «η δουλειά» της κωμωδίας;

Σύμφωνοι, αλλά δεν πάει να απο-ιεροποιηθεί το Πολυτεχνείο με μια κωμική πλευρά, αλλά μια εξόχως πολιτική, που εξυπηρετεί μιαν ολόκληρη ατζέντα από πίσω. Θέλουν να ξηλωθεί το Πολυτεχνείο ως σύμβολο. Δεν πάει να παραχθεί ένας άλλος τρόπος σκέψης, γίνεται η αποκαθήλωση εκ του πονηρού. Κινδυνεύουμε να μην έχουμε πλέον ένα λεξικό, κοινά αποδεκτό, που να λέει: «φασισμός είναι αυτό», «ο πόλεμος έγινε τότε».

Βέβαια υπάρχουν έννοιες που έχουν αποδομηθεί από μόνες τους. Ποιος σήμερα θα κάνει αστείο για τον «ελεύθερο κόσμο»; Κατάφερε και αποδομήθηκε από μόνος του! Για τη «Δύση» όμως;

Η κωμωδία χρειάζεται κάτι, για να του επιτεθεί. Πλην αν κάνεις χιούμορ του παραλόγου, ή χιούμορ λογοπαιγνίου ή ακόμη και προσβολής… Όμως στο πολιτικό χιούμορ χρειάζεται κάτι το συμφωνημένο για να του επιτεθείς.

Προϋποθέτει μια σταθερή κοινωνική κατάσταση το χιούμορ; Αλλιώς: πώς κάνεις χιούμορ όταν όλα γύρω σου εξελίσσονται σε δράματα; Σε καταστάσεις που οδηγούν σε υπαρξιακές κρίσεις; Μέση Ανατολή, Ουκρανία, ευρωπαϊκά αδιέξοδα – στην ίδια την κοινωνία μας ακόμη ακόμη… Περισσότερη τροφή για σκέψη; Ή «άσε καλύτερα!»;

Για μένα, όσο περισσότερα ερεθίσματα, όσο περισσότερες προσλαμβάνουσες, τόσο πιο πολλά θέματα για κωμωδία. Αντίστοιχα, δε, και τόσο πιο πολλά κοινά για να απευθυνθείς: μπορείς π.χ. να κάνεις πλέον κωμωδία για ανθρώπους που ασχολούνται μόνο με υπολογιστές, και βλέπουν τον κόσμο κάτω από αυτή τη γωνία. Το μουσικό χιούμορ έχει πάει μπροστά, ο κατακερματισμός οδηγεί τα πράγματα σε άλλες κατευθύνσεις.

Kάνει η ΑΙ αστεία; 

Έχεις βάλει ποτέ το Chat GPT να σου πει αστείο;

Ναι, είχα βάλει!

Με τι αποτέλεσμα;

Χάλια, θα έλεγα! Είχα βάλει δυο τρία θέματα, ομολογώ όχι με πολύ καλό/δουλεμένο prompting. Αλλά δεν προέκυψε κάτι, που να το κρατήσω. Μηδέν έναυσμα για μένα. Βέβαια, αν το κουρδίσεις καλά, κάτι θα σου δώσει. Μελέτες για αστεία από ΑΙ υπάρχουν εδώ και χρόνια. Μπορεί δηλαδή να δούμε sitcoms [κωμωδία καταστάσεων] από ΑΙ, στην επόμενη πενταετία ας πούμε.

Και πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό;

Ω, δεν πληρώνει κανείς να γράψω sitcom εδώ, οπότε δεν θα με πληρώνουν και γι’ αυτό! Δεν φοβάμαι λοιπόν για κάτι τέτοιο, πέραν του ότι φοβάμαι ότι μεγαλώνω, παρά για το ότι θα «έλθει η ΑΙ». Όπως η θεωρία ότι «θα τελειώσει η μουσική, γιατί ο άλλος θα μπορεί να το κάνει ηχογράφηση στο σπίτι του», ή η ίδια εκείνη κουβέντα για τις παρτιτούρες («δεν θα έρχονται στην εκκλησία, ή στα ρεσιτάλ, γιατί θα μπορούν να παίζουν μόνοι τους μουσική σπίτι τους») δεν επαληθεύθηκε. Ούτε όταν βγήκε ο φωνογράφος, ούτε όταν βγήκε το CD ούτε όταν έφθασε το MP3 ή το streaming. Όλα αυτά ήρθαν, αλλά τα live πάνε μονίμως προς το καλύτερο. Η live εμπειρία, το να γελάσω μαζί με άλλους, ποτέ δεν σταματάει. Εδώ ήρθε ο Covid, και ο κόσμος ξαναγύρισε!

Αλήθεια αυτό που κάνεις ως stand-up κωμωδία, το βλέπεις σαν τι; Σαν μια παράσταση; Σαν μια ιεροτελεστία; Σαν κοινωνική δραστηριότητα με αντίκτυπο;

Το πολύ απλό, ειλικρινές και εντέλει έντιμο είναι ο άλλος να έρθει για να γελάσει. Όλα τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Το έχω στο μυαλό μου, αν κάποιος θα σκεφτεί κάτι διαφορετικό και κάτι παραπέρα.

Αλλά φυσικά δεν μπορεί να το ελέγξεις, αυτό!

Σίγουρα δεν μπορώ να το ελέγξω. Αλλά και όταν έρχεται κανείς να μου πει –μετά την παράσταση– «φοβερό, πολύ βαθύ αυτό που είπες», από τη στιγμή που δεν είναι αυτή η πρώτη μου πρόθεση, αναζητώ και την πρόθεση του άλλου.

Γιατί δηλαδή το άκουσε έτσι;

Καμιά φορά μου λένε «χαίρομαι που δεν λες εύκολα αστεία», αλλά εγώ θα ήθελα να είμαι πιο σαχλός, χωρίς σοβαροφάνεια. Όταν ο άλλος μου λέει κάτι τέτοιο, τότε βλέπω σαν σε καθρέφτη τη δικιά μου σοβαροφάνεια, την οποία θέλω να αποτινάξω! Δεν θέλω να με εκτιμήσει ο άλλος για το σοβαρό κομμάτι. Εγώ αστεία θέλω να κάνω, σε κάθε περίπτωση. Είναι σαν ο άλλος να θέλει να επιβεβαιώσει ότι εκείνος είναι πιο σοβαρός και το βρίσκει σ’ εμένα… και κλείνουμε το μάτι, μεταξύ μας οι σοβαροί.

Πολιτική ορθότητα 

Ένα άλλο politically correct, κατά κάποιον τρόπο; Τι λέγεται/τι δεν λέγεται;

Ξέρετε, οι βωμολοχίες είναι το πιο κλασικό παράδειγμα. Μου λένε κάποιοι: «Μ’ αρέσεις γιατί δεν βρίζεις». Πρώτον, βρίζω αρκετά, απλώς δεν βασίζομαι στη βρισιά. Δεύτερον, έχω διαπιστώσει ότι πολλοί απ’ αυτούς που λένε «μ’ αρέσεις γιατί δεν βρίζεις», αν βρίσεις σωστά, θα σκάσουν στα γέλια. Λίγο χαϊδεύεται ο κόσμος, χτυπάει τον εαυτό του στην πλάτη λέγοντας «εγώ δεν γελάω με οτιδήποτε!».

Τη συζήτηση με το woke/αντι-woke πώς τη βλέπεις, αλήθεια; Έχεις πιάσει τον εαυτό σου να αυτοπεριορίζεται; Αν ναι, το θεωρείς αυτό καλό ή κακό;

Τεράστια κουβέντα! Μέχρις ενός σημείου, δεν είχα ναρκοπέδια μπροστά μου μ’ αυτό το αντικείμενο: οι καναπέδες, τα λεωφορεία, οι ιστορίες από την εκπαίδευση, όλα όσα χρησιμοποιούσα δεν είχαν νάρκες πολιτικής ορθότητας. Πάντα κρατούσα πάντως μια στοιχειώδη ευγένεια στις εκφράσεις μου. Αμφιβάλλω αν έχω ποτέ πει «γκόμενα», έλεγα κοπέλα και κορίτσι. Ούτε έχω κάνει κείμενα που να διαχωρίζουν γυναίκες που κάνουν αυτό, άντρες που κάνουν εκείνο: αυτό, δε, συνειδητά.

Και πριν απ’ όλο αυτό τον σάλο του woke;

Πάντα! Το κομμάτι της ισότητας των φύλων το είχα μάθε από το σπίτι μου, μου βγήκε αβίαστα στην κωμωδία. Στη φετινή παράσταση, ας πούμε, έχω δυο τα πράγματα σχετικά αιχμηρά: το ένα είναι για τη 17Ν, το άλλο για τους gay. Στο woke/αντι-woke που λέτε, περισσότερο παίζει το gay: δεν ξεκαθαρίζω από νωρίς τη στάση μου, δεν κάνω κάποιου είδους disclaimer για πού θα πάει το κείμενο – επίτηδες. Φαίνεται κάποια στιγμή ότι είμαι υπέρ των gay γάμων, αλλά δεν ήθελα να το κάνω τελείως μασημένη τροφή. Παίζω λίγο στο όριο, και στα δυο λεπτά καταλαβαίνουν ότι είμαι υπέρ. Δεν θεωρώ, πάντως, ως άνθρωπος, ότι πρέπει να υπάρχουν όρια στο χιούμορ. Κανένα όριο. Απολύτως.

Αλήθεια, πόσο συχνά λες μέσα σου: «Ωπα! Αυτό δεν θα το πω!».

Απ’ αυτά που έχω γράψει, πολύ σπάνια να κόψω. Μπορεί να κόψω κάτι που πιστεύω ότι δεν θα περάσει, μπορεί να κόψω μια βρισιά, ή κάποιος να έχει φέρει το παιδί του και κάτι να αλλάξω – μια λέξη. Αλλιώς, όχι!

Κι αν τα γεγονότα έχουν βαρύνει στη δημόσια σκηνή; Ούτε εκεί;…

Όχι, γιατί σπανίως βλέπω κάτι που να θεωρώ ότι θα με επηρεάσει. Και τα Τέμπη όταν έγιναν δεν είχα κάτι να βγάλω: απλώς δεν παίξαμε λόγω εθνικού πένθους. Ε αν είχα τρία λεπτά για τα τρένα, ναι θα τα είχα βγάλει για κάποιον καιρό. Όσο για το όριο, να το πως ευθέως: δεν θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχει όριο στο χιούμορ. Όσο για το woke/αντι-woke, δεν μου αρέσει το πακετάρισμα, το ποια προϊόντα θα πρέπει να αγοράζεις και ποιους κωμικούς να βλέπεις και ποιες ταινίες κ.ο.κ. Άσε που χάθηκαν και οι αποχρώσεις: με το woke/αντι-woke διευκολύνονται μόνον οι άνθρωποι που δεν θέλουν να σκέφτονται παραπάνω…

Ένα τελευταίο, για τα όρια: όλα έχουν τη θέση τους. Θα χαρακτηρίσεις με έναν επιθετικό προσδιορισμό έναν φίλο σου, για να το πω κομψά, όχι όμως τον δάσκαλο του παιδιού σου. Αυτό ισχύει ανάλογα με το είδος της κωμωδίας και το είδος του κοινού. Να πω και το άλλο: ποτέ δεν ρωτήθηκε ένας ποιητής αν υπάρχουν όρια στην ποίηση, ένας θεατρικός συγγραφέας αν υπάρχουν όρια στο δράμα, ένας δημοσιογράφος για τα όρια στη χυδαιότητα στη δημοσιογραφία. Γιατί λοιπόν να τίθεται το ζήτημα αν υπάρχει όριο στην κωμωδία, και ειδικά στη stand-up κωμωδία;

Γιατί λοιπόν;

Έχουμε ένα νόμισμα με δύο όψεις. Εμείς, οι stand-up κωμικοί, «πουλάμε» μια ψευδαίσθηση πάνω στη σκηνή. Ανεβαίνουμε και η εντύπωση που θέλουμε να προκαλέσουμε είναι: «Καλά, πόσο αστείος αυτός; Πού τα σκέφτηκε; Τόσο γρήγορα τα κατεβάζει τα αστεία;» . Θέλουμε να σε «ξεγελάσουμε» ότι αυτό που βλέπεις δεν είναι γραμμένο ή προβαρισμένο, ότι είμαστε μια παρέα τώρα και κάνουμε αστεία. Ενώ στην πραγματικότητα, όλο το πράγμα είναι πολύ υπολογισμένο και προσεκτικά οικοδομημένο. Αν αλλάξεις μια λέξη, μπορεί να χαθεί το αστείο. Στραβοκαταπίνεις στη λάθος λέξη, και μπορεί το αστείο να μη δουλέψει. Η λεπτομέρεια είναι τεράστια. Θέλουμε να σε κάνουμε να νομίζεις ότι αυτά που λέμε τα λέμε εκείνη τη στιγμή για πρώτη φορά, δεν τα έχουμε ξαναπεί ποτέ στο παρελθόν, και είναι η τελευταία φορά που θα τα πούμε. Από τη στιγμή που κερδίζεις αυτό, σου «φοράνε» ότι αυτό που λες είσαι. Aν εξαιρέσεις την Τασώ Καββαδία, που τη βλέπανε στον δρόμο και τη βρίζανε, γιατί νόμιζαν ότι είναι κακιά και στην κανονική της ζωή, δεν θα πας σε έναν ηθοποιό μετά την παράσταση  να του πεις, «ξέρεις, ήσουν πολύ σεξιστής», για παράδειγμα. Θα σου απαντήσει: «Μα είναι ο ρόλος». Μόνο ο stand-up κωμικός ταυτίζεται με αυτά που λέει πάνω στη σκηνή. Κερδίζοντας την αμεσότητα, την οικειότητα και την προφορικότητα της συγκεκριμένης τέχνης, φορτώνεσαι ότι ό,τι λες είναι και είναι η άποψή σου. 

Τι να δείτε από stand-up

Εάν κάποιος ερχόταν και σου έλεγε ότι το 2025 θέλει να εξερευνήσει τον κόσμο της stand-up comedy με πολιτικές και κοινωνικές αποχρώσεις, τι θα του πρότεινες να δει και να ακούσει;   

Υπάρχουν πολλά stand up comedy specials με πολιτικές και κοινωνικές αποχρώσεις/απολήξεις. Πιθανότατα κάποιοι θα έχουν ήδη συναντήσει τους Τζορτζ Κάρλιν, Μπιλ Χικς, Ντέιβ Τσάπελ, Κρις Ροκ, Ρίκι Τζερβέις. Αν όχι είναι η κλασική αφετηρία…

…από εκεί και πέρα, ακολουθούν 8 προτάσεις που αξίζουν: 

Νταγκ Στάνχοουπ – No refunds (2007) και οτιδήποτε άλλο

Ο τελευταίος μεγάλος περιπλανώμενος μόνιμα μεθυσμένος προφήτης της αμερικάνικης κωμωδίας. The last of a dying breed.

Έιντριεν Ιαπαλούτσι – The Dark Queen (2024) / Netflix

Aφιλτράριστο ποιοτικό joke writing για κάθε θέμα, χωρίς βαρίδια, χωρίς ντροπή πάει σε μέρη όπου κανένας δεν είναι ασφαλής.

Ράμι Γιουσέφ – More Feelings (2024) / HBO

O Αιγύπτιος practicing muslim κωμικός επιστρέφει με ένα συναισθηματικά φορτισμένο πολιτικό special, σε μία πραγματικά δύσκολη στιγμή.

Μπάρι Κρίμινς – Whatever Threatens You (2016) + Documentary Barry Crimmins – Call me Lucky (2015)

Stand up comedian, ακτιβιστής και political satirist. Το κωμικό ανάλογο του Μπέρνι Σάντερς Sanders. Ότι πιο στρατευμένο / αριστερό έχουμε δει από τις ΗΠΑ. 

Ντένις Μίλερ –  Fake News, Real Jokes!

Die Hard Republican intellectual humour. Γρήγορος ευφυής, ανμτιπαραθετικός, και ελιτιστής.

Φράνκι Μπόιλ – Hurt Like You’ve Never Been Loved (2016)

Απολαύστε υπεύθυνα. Ο πάντα βαθιά ταξικός Σκωτσέζος σε άλλο ένα κρεσέντο ανόθευτου μίσους για την ανθρώπινη κατάσταση, πασπαλισμένο με περίτεχνες προσβολές, αηδιαστικές εικόνες. Κάπου στο βάθος η καθαρότερη εξήγηση για την οικονομική κρίση του 2008: ΙΤ WAS THE BANKS. THEY TOLD YOU IT WAS THE BANKS.

Τζο Λισέτ – More, More, More! How Do You Lycett? How Do You Lycett? (2022)

Όταν ο κωμικός και ο κοινωνικός σχολιασμός ξεφεύγει από την παράσταση και γίνεται new age ακτιβισμός. Από τα σημαντικότερα special της τελευταίας δεκαετίας. Ένα framework για το μέλλον?

Τζος Τζόνσον – οτιδήποτε 2023/2024 στο κανάλι του στο youtube

Ο πιο παραγωγικός νεαρός κωμικός της εποχής μας. «Πετάει» εβδομαδιαία σετ υψηλής ποιότητας γυρισμένα σε Live κοινό με θέματα της επικαιρότητας και όχι μόνο, κάτι που είναι από μόνο του δύσκολο. Πολύ αστείος, βαθιά σκεπτόμενος, ψύχραιμος, soothing και engaging.