Κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων θα συνεχίσουν να κινούνται οι μεγάλες προσαρμογές

Οικονομική Επιθεώρηση, Ιανουάριος 2023, τ.1026

ΑΝΑΛΥΣΗ

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Οι εικόνες άδειων δρόμων, τις οποίες συνηθίσαμε τα πρώτα χρόνια της πανδημίας, δεν επαναλήφθηκαν φέτος, με εξαίρεση την Κίνα (η εικόνα από την πόλη Chengdu), που πάντως τελευταία δείχνει επίσης να… ξεθαρρεύει. Παρά την επικράτηση, όμως, στον πόλεμο με τον κορονοϊό, ένας άλλος πόλεμος ήρθε να μετατρέψει το 2022 σε annus horribilis

Για άλλη μια φορά, η χρονιά που έφυγε και αποτελεί πλέον παρελθόν καταγράφεται ως annus horribilis. Ήταν η χρονιά που, στο ξεκίνημά της, είδα να ξεκινά –και να διαρκεί– πόλεμος στην Ευρώπη, με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία να σπάει εκείνο που θεωρούνταν ταμπού: καταπάτηση συνόρων στην ήπειρο των δύο παγκοσμίων πολέμων (η αλήθεια είναι πως το ταμπού είχε ήδη παραβιασθεί στα Βαλκάνια, ή και στην Κριμαία, αλλά τώρα τα πράγματα βάρυναν πολύ). Ήταν η χρονιά που, με τις καταστάσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους και της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης να θεωρούνται πια ξεπερασμένες, επανήλθε στο διεθνές σύστημα το φάσμα του πληθωρισμού: μπορεί να λειτούργησε πολλαπλασιαστικά, σ’ αυτό, η ενεργειακή κρίση που κεντρίστηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, πλην όμως η νέα πληθωριστική εποχή είχε ήδη ξεκινήσει νωρίτερα.

Ήταν τα απόνερα της υποχώρησης της παγκοσμιοποίησης, πάντως της βαθύτερης διατάραξης των εφοδιαστικών αλυσίδων/ της κατάρρευσης του just-in-time, μετά την άλλη καταλυτική κρίση, εκείνη της πανδημίας του κορονοϊού; Ήταν η εξάντληση των ορίων ενός ολόκληρου οικονομικού υποδείγματος –  το οποίο μάλιστα, τώρα-τώρα έρχεται αντιμέτωπο με τη νομισματική ΤΙΝΑ (δεν υπάρχει άλλη λύση/there is no alternative) της αύξησης επιτοκίων, η οποία… φέρνει επιχειρήσεις και νοικοκυριά και αποταμιεύσεις και μετοχές αντιμέτωπους με έναν κόσμο υψηλών επιτοκίων/υψηλού κόστους χρήματος; Ήταν η ανησυχία για τη διαφαινόμενη υποχώρηση των αναπτυξιακών ρυθμών, ιδίως στις προηγμένες χώρες, και το φάσμα της ύφεσης/της απότομης προσγείωσης;

Η ελληνική περίπτωση

Στην Ελληνική περίπτωση όλα τα παραπάνω έπαιξαν ασφαλώς, όσο προχωρούσε το 2022, τον ρόλο τους. Προς στιγμήν φάνηκε ότι η αναπήδηση της οικονομίας από τη βαθύτερη υποχώρηση λόγω πανδημίας, που είχε έρθει μετά τα χρόνια βύθισης των Μνημονίων, θα μας κρατούσε ως χώρα σε καλύτερη θέση. Και ότι θα εξασφάλιζε απόσβεση των κοινωνικών κραδασμών. Όμως… ήρθε το τράνταγμα του γ’ 3μηνου του 2022, που ενώ αναμενόταν να φέρει υψηλή πτήση (πάντως λόγω κορύφωσης του τουρισμού), απογοήτευσε. Ίσως και ανησύχησε. Έτσι δε που συνδέθηκε με την πανηγυρική είσοδο σε προεκλογική περίοδο, επιβαρυμένη και με τις αυξανόμενες σκιές των υποκλοπών/παρακολουθήσεων/«επισυνδέσεων» και –στην πιο πρόσφατη στροφή– με τις εισαγόμενες εικόνες σκανδάλων ΕυρωΚοινοβουλίου-Ελληνίδων Ευρωβουλευτών, επιβάρυνε την ατμόσφαιρα. Άσχημα.

Ενώ, για να κυριολεκτείται ο annus horibilis, η αυξανόμενη τουρκική διεκδικητικότητα έφθασε μέχρι και σε επιβάρυνση του (από 28ετίας) casus belli για το Αιγαίο. Πώς; Με την αμφισβήτηση κυριαρχίας επί των νησιών (με εργαλείο την ανακίνηση θέματος αποστρατικοποίησης, από το ευρύτερο τουρκικό πολιτικό φάσμα και όχι μόνον το καθεστώς Ερντογάν), ακόμη και με σουρεαλιστικές αιχμές περί της εμβέλειας των βαλλιστικών πυραύλων Tayfun της Άγκυρας …

Πώς θα προσεγγισθούν οι προσαρμογές  του απαιτητικού αύριο

Η αλήθεια είναι  –για να συνεχίσουμε με τα δικά μας, προτού επανέλθουμε στα της μεγάλης εικόνας– ότι αν ένα απέδειξε η τελευταία 10ετία και βάλε, αυτό είναι η προσαρμοστικότητα της ελληνικής οικονομίας, των Ελλήνων εντέλει. Νοικοκυριά έζησαν με τη ραγδαία μείωση των εισοδημάτων^. όσοι είχαν ακίνητα «χώνεψαν» το ΕΕΤΗΔΕ, ήδη τον ΕΝΦΙΑ^. οι συνταξιούχοι προσαρμόστηκαν στις χαμηλές συντάξεις (αφού πρώτα επέζησαν της αναμονής, πολύμηνης και πολυετούς, για τη λήψη των συντάξεών τους)^. οι επιχειρήσεις έκαναν τα κουμάντα τους με τον στραγγαλισμό ρευστότητας. Και , τελικά, η σκοτεινή περιπέτεια της πανδημίας και των lock-downs, προσπεράστηκε. Πλην όμως οι μεγάλες προσαρμογές που απαιτούνται για να μπούμε στο μέλλον, προχωρούν –ή… δεν προχωρούν!– κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων.

Τι εννοούμε; Εννοούμε πρώτα-πρώτα ότι οι ανισότητες διευρύνθηκαν – εισοδηματικές και περιουσιακές. Αυτό, πάλι, υπονομεύει τις αντοχές, υποσκάπτει όμως και τις ανοχές. Εννοούμε επίσης ότι η εγκατάσταση του πληθωρισμού, της βιωμένης ακρίβειας στην πραγματικότητα των νοικοκυριών διαμορφώνει νέες στάσεις. Ομοίως, πάντα κάτω από την επιφάνεια, αλλάζουν οι στάσεις των εργαζομένων – μέχρι και ζήτηση, γνήσια ζήτηση, για συνδικαλιστική εκπροσώπηση μπορεί να προκύψει!

Ενώ, πάλι κάτω από την επιφάνεια, η αντίστοιχη εγκατάσταση μιας επιδοματικής λογικής, που κάποια στιγμή είχε την γνήσια δικαιολόγηση της κρίσης της πανδημίας, όμως σιγά-σιγά διευρύνεται (από το 600άρικο των ενστόλων μέχρι το Food Pass) και κινείται όλο και πιο οριζόντια (τα ίδια 600 ευρώ για μάχιμες δυνάμεις, τα ίδια για τα γραφεία Food Pass με όρια εισοδήματος και περιουσίας που καλύπτουν άνω του 80% των νοικοκυριών, όπως άλλωστε συνέβη και με τη χωρίς όρια επιδότηση των λογαριασμών ρεύματος).

Επίσης, κάτω από την επιφάνεια κινείται η άλλη πραγματικότητα: μπορεί οι επενδύσεις να αυξάνονται, ωστόσο η αλλαγή παραγωγικού υποδείγματος, κι αν δρομολογείται βρίσκεται σε μακρύτερο ορίζοντα. Και… να δούμε αν η πολυπόθητη επενδυτική βαθμίδα θα έρθει πιο νωρίς όπως διαλαλείται, ή αν θα σπρωχτεί πίσω λόγω (και) διακηρυσσόμενης πολιτικής αβεβαιότητας.

Ίσως μόνη θετική εξέλιξη –πάλι κάτω από την επιφάνεια– να αποτελούν κάποια δειλά σημάδια συμμαζέματος της Τουρκίας από τον διεθνή παράγοντα. Αλλά… ποιος κάθεται στο τραπέζι αληθινών συνομιλιών, μετά τις διαδοχικές εκλογές; Χώρια που, ακόμη πιο κάτω από την επιφάνεια, ενδεχομένως η Τουρκία μελετά δική της πρωτοβουλία για Χάγη με μονομερή χάραξη ΑΟΖ κατά το πρότυπο της Αιγύπτου…

Το «κάτω από την επιφάνεια», όμως, χαρακτηρίζει και τη μεγάλη εικόνα. Το διεθνές σύστημα, τα ευρωπαϊκά. Έτσι, με την επέκταση του ΝΑΤΟ μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία βλέπουμε μιαν επαναδημιουργία μορφώματος «Δύσης» –  όμως μήπως καταλήγουμε σε σχήμα «The West vs. The Rest»; Αντίστοιχα, η ΕΕ «27» επιχειρείται –διά των κινήσεων και των συμβολισμών της Επιτροπής von der Leyen– να παραστήσει ότι είναι διεθνής γεωπολιτικός παίκτης στην άμεση σκιά των ΗΠΑ, τη στιγμή που ηγέτες όπως ο Μακρόν ή ο Σολτς πασχίζουν να κρατήσουν ισορροπίες (βλέποντας ότι η ΕΕ δεν θα πάψει να συνορεύει με τη Ρωσία, ούτε να σχετίζεται με την Κίνα).

Στο δε οικονομικό πεδίο, βρίσκεται εν εξελίξει εγκατάσταση σε εποχή ακριβού χρήματος και ακόμη πιο ακριβής ενέργειας, ήδη πριν ανεβάσει ταχύτητες η απανθρακοποίηση. Τι θα απομείνει από μεταποίηση στην εδώ περιοχή του κόσμου;