Μετά το στρατιωτικό χτύπημα των Ηνωμένων Πολιτειών στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου πρότεινε τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ για το Νόμπελ Ειρήνης. Το ερώτημα βέβαια είναι αν έχουν πράγματι αυξηθεί οι πιθανότητες ειρήνευσης, και τι σημαίνει αυτό για την επόμενη ημέρα στην περιοχή.

Στην ερώτηση αν το χτύπημα σηματοδοτεί μία δομική αλλαγή στη Μέση Ανατολή, ακόμη και οι επικριτές της επιλογής του προέδρου Τραμπ αναγνωρίζουν την υποβάθμιση της απειλής που συνιστά πλέον το Ιράν για το κράτος του Ισραήλ. Αυτό βέβαια συνδέεται άμεσα και με τα πλήγματα που έχουν δεχτεί και οι υποστηριζόμενες από αυτό τρομοκρατικές οργανώσεις της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, ως αποτέλεσμα του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, αλλά και των προληπτικών στρατιωτικών χτυπημάτων του στον Λίβανο και τη Συρία, όλα με την υποστήριξη των ΗΠΑ. 

Τα πυρηνικά του Ιράν

Λιγότεροι αναλυτές όμως είναι έτοιμοι να συμφωνήσουν με την εκτίμηση του προέδρου Τραμπ ότι το αμερικανικό χτύπημα σε τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν εξουδετέρωσε ολοσχερώς τις πυρηνικές ικανότητες της χώρας. Κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια πόσο από το εμπλουτισμένο ουράνιο που βρισκόταν στην εγκατάσταση του Φορντού είχε ήδη μεταφερθεί αλλού ή αν εξουδετερώθηκαν οι πυρηνικοί αντιδραστήρες της, κρυμμένοι όπως ήταν 90 μέτρα μέσα στο έδαφος.

Και παρά τις δολοφονίες των κορυφαίων επιστημόνων του προγράμματος, το Ιράν εξακολουθεί να έχει την τεχνογνωσία για να επανεκκινήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα σε κάποια μυστική τοποθεσία, χωρίς τη διεθνή εποπτεία και τις επιθεωρήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Αυτή η πραγματικότητα υπογραμμίζει την ανάγκη για επιστροφή στη διπλωματική οδό για μία συμφωνία που θα διασφαλίζει ότι το Ιράν δεν θα αποκτήσει πυρηνικά όπλα, και κάνει ειδικούς όπως η πρώην σύμβουλος εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ Σούζαν Ράις να εκτιμούν ότι «η προσφυγή σε στρατιωτικά μέσα όταν η διπλωματική οδός δεν είχε ακόμη εξαντληθεί ήταν στρατηγικό λάθος».

Αντιθέτως, ένας άλλος πρώην σύμβουλος εθνικής ασφαλείας, ο Τζον Μπόλτον, θεωρεί ότι αυτή είναι η ευκαιρία για την πτώση του ιρανικού καθεστώτος. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπένιαμιν Νετανιάχου φλέρταρε με την ιδέα, αλλά με δεδομένη την απροθυμία του Τραμπ να εμπλακεί σε μία τέτοια περιπέτεια, εναποθέτει τις ελπίδες του στους πολίτες του Ιράν. Ωστόσο, και αυτός ο στόχος έχει γίνει πιο δύσκολος μετά την επίθεση εναντίον του Ιράν, καθώς όπως σημειώνει η Ράις, ακόμη και οι επικριτές του καθεστώτος έχουν συσπειρωθεί γύρω από τη σημαία. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι, αν υπάρξει αλλαγή ηγεσίας το πιο πιθανό είναι αυτό να γίνει από τα πιο ακραία κατασταλτικά στοιχεία του καθεστώτος, και όχι υπέρ μίας πιο μετριοπαθούς κυβέρνησης.

Ο πόλεμος στη Γάζα 

Ακόμη και χωρίς αλλαγή καθεστώτος, όμως, το Ισραήλ μπορεί να αισθάνεται πιο ασφαλές, καθώς ελέγχει τον εναέριο χώρο του Ιράν. Αυτό το καθιστά επίσης ένα πιο ισχυρό Ισραήλ, και ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επιστροφή στη διπλωματία για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα. Ο Νετανιάχου ήδη εμφανίζεται κοντά σε μία συμφωνία στρατηγικού συντονισμού με την κυβέρνηση της Συρίας. Αλλά σε αντίθεση με τις πρώτες Συμφωνίες του Αβραάμ, όταν τα αραβικά κράτη παραμέρισαν το Παλαιστινιακό ζήτημα για να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, οι χώρες του Κόλπου, και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία, δεν μπορούν να αγνοήσουν πλέον την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα.

Έτσι, κατά την τρίτη επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο σε έξι μήνες, ο Νετανιάχου αποδέχτηκε την αμερικανική πρόταση εκεχειρίας εξήντα ημερών στη Γάζα, σε αντάλλαγμα με την επιστροφή περισσότερων ομήρων. Από μία ανθρωπιστική εκεχειρία μέχρι τον τερματισμό του πολέμου όμως η απόσταση είναι μεγάλη, και εξαρτάται από την απάντηση της Χαμάς, αλλά και από τις πολιτικές ισορροπίες στην κυβέρνηση του Ισραήλ, καθώς οι ακροδεξιοί σύμμαχοι του Νετανιάχιου αντιτίθενται στον τερματισμό του πολέμου. Και ο ίδιος ο Νετανιάχου, εξάλλου, θέλει να έχει τη δυνατότητα να χτυπά στόχους που θεωρεί ότι υπονομεύουν την ασφάλεια του Ισραήλ, από τη Γάζα μέχρι το Ιράν.

Ο Αμερικανός πρώην διπλωμάτης Ααρών Ντέιβιντ Μίλερ αναδεικνύει έναν ακόμη αστάθμητο παράγοντα: τον ασταθή χαρακτήρα της πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ, τονίζοντας ότι ο Τραμπ στηρίζει το Ισραήλ όταν τον εξυπηρετεί, αλλά την ίδια στιγμή δεν διστάζει και να αγνοήσει την ισραηλινή κυβέρνηση. Όπως σημειώνει, είναι ο μόνος πρόεδρος που αποφάσισε να διαπραγματευτεί απευθείας με τη Χαμάς, έκανε μία συμφωνία εκεχειρίας με τους Χούθι, και συμφώνησε να άρει τις κυρώσεις εναντίον του συριακού καθεστώτος, όλα χωρίς να ενημερώσει το Ισραήλ. Όπως εκτιμά ο ίδιος, αν ο Νετανιάχου διαψεύσει τις προσδοκίες του για μία μεγάλη διπλωματική επιτυχία, ο πρόεδρος Τραμπ δεν θα διστάσει να τον εκπαραθυρώσει εκ νέου.

Εκτός από την ισχυροποίηση του Ισραήλ, όμως, είναι και τα κράτη του Κόλπου που έχουν ισχυροποιηθεί και προσβλέπουν στη σταθεροποίηση ώστε να αξιοποιήσουν τις νέες εμπορικές οδούς και ευκαιρίες, και δη τον διάδρομο από την Ινδία μέχρι την Ευρώπη. Το ερώτημα είναι λοιπόν αν η κυβέρνηση του Ισραήλ θα πειστεί να δώσει στον πρόεδρο Τραμπ και τους συμμάχους του στον Κόλπο την αλλαγή που επιθυμούν: τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα και μαζί με αυτόν την εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με τη Σαουδική Αραβία, ή ακόμη και με την Τουρκία.

Άδηλο μέλλον

Στο μεταξύ, η Μέση Ανατολή παραμένει επικίνδυνη, όπως δείχνει η επίθεση των Χούθι σε πλοίο ελληνικών συμφερόντων με το επιχείρημα ότι έσπασε το εμπάργκο που έχουν επιβάλει μονομερώς εναντίον του Ισραήλ. Είναι μία εξέλιξη που προκάλεσε την άμεση επίθεση του Ισραήλ εναντίον στόχων των Χούθι, θορύβησε την Ευρωπαϊκή Ένωση, αύξησε το επίπεδο του συναγερμού στην περιοχή, και θα φανταζόταν κανείς ότι θα κινητοποιήσει και την αμερικανική διπλωματία, καθώς η ασφαλής ναυσιπλοῒα και η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή αποτελούν συμφέροντα εθνικής ασφαλείας για τις ΗΠΑ.

Ο Τραμπ έχει μία ευκαιρία να αξιοποιήσει την εξασθένιση του Ιράν και των συμμάχων του, αλλά και την επιρροή που μπορεί να ασκήσει στον Νετανιάχου, ώστε να σταθεροποιήσει την περιοχή ενισχύοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ, διευρύνοντας τις Συνθήκες του Αβραάμ, και προωθώντας τα συμφέροντα της Αμερικής χωρίς να εμπλακεί σε στρατιωτικές περιπέτειες στην περιοχή. Για την ώρα, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει αδράξει την ευκαιρία για να διαφημίσει την αποτελεσματικότητα της αμερικανικής πολεμικής βιομηχανίας, ενώ ελπίζει να παρουσιάσει τις όποιες εκεχειρίες, για όσο αυτές κρατήσουν, ως διπλωματική του επιτυχία. Όσο για το μέλλον, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής, αυτό παραμένει άδηλο.