Η μέχρι τώρα στρατηγική της Δύσης στην Ουκρανία

Εδώ και πολύ καιρό η προοπτική της ανάκτησης από την Ουκρανία των χαμένων εδαφών της (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας) ήταν στο επίκεντρο της δυτικής ανάγνωσης του πολέμου. Μετά τη «μη-επιτυχή» ουκρανική αντεπίθεση του 2023-24, είναι ακόμη πειστική η προσέγγιση αυτή;

Η περσινή αντεπίθεση που ανέλαβε η Ουκρανία σαφώς δεν πέτυχε όσα ήλπιζαν ότι θα συμβούν τόσο η Ουκρανία όσο και οι υποστηρικτές της. Το ίδιο σαφές είναι ότι η Ρωσία βρίσκεται σήμερα επιτιθέμενη και έχει πετύχει σταδιακά περισσότερα κέρδη, αν και με πελώριο κόστος. Δεδομένης της πραγματικότητας και της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας γύρω από μια ουσιώδη πρόσθετη υποστήριξη από πλευράς ΗΠΑ –καθώς και της υφιστάμενης ανάγκης να δούμε την Ουκρανία να μεταβάλλει τη δική της πολιτική σε θέματα επιστρατεύσεως και δημιουργίας μάχιμων δυνάμεων– είναι πολύ απίθανο να δούμε μια επιθετική τακτική από την Ουκρανία μέχρι το τέλος της χρονιάς, αν μη το 2025.

Τούτου λεχθέντος, πάντως, οι Ουκρανοί έχουν αναλάβει στρατηγικά αξιόλογες πρωτοβουλίες στη Μαύρη Θάλασσα, όπου έχουν βυθίσει περίπου το 1/3 του Ρωσικού Στόλου της Μαύρης Θάλασσας και έχουν υποχρεώσει τους Ρώσους να αποσύρουν τα πλοία τους από το σημαντικό λιμάνι της Σεβαστούπολης. Αυτό, πάλι, επέτρεψε στην Ουκρανία να επαναλάβει τις εξαγωγές των σιτηρών με πλοία (μην παραβλέπουμε ότι η Σύμβαση του Μοντρέ απαγορεύει τον διάπλου του Βοσπόρου από πολεμικά πλοία, οπότε η Ρωσία δεν μπορεί να αντικαθιστά όσα πλοία έχει χάσει). Πέραν τούτου, οι προσπάθειες των Ουκρανών να πλήξουν και να υποβαθμίσουν ρωσικά διυλιστήρια υποχρέωσε τους Ρώσους να διακόψουν τις εξαγωγές βενζίνης που πραγματοποιούσαν. αν δε αυτή η καμπάνια συνεχίσει να είναι επιτυχής, τότε θα μπορούσε να θέσει υπό πίεση και τις προσπάθειες της Ρωσίας να προμηθεύει τις δικές της στρατιωτικές δυνάμεις με καύσιμα από τα διυλιστήριά της.

Ακόμα και για τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του Κιέβου/του Ζελένσκι, βασικό «πιστεύω» αποτελούσε η αρχή «no boots on the ground»/μη ανάμειξη δυνάμεων επί του πεδίου. Την ίδια στιγμή, όμως, κεντρικό ρόλο διεκδικεί και η αρχή «κανενός είδους διαπραγμάτευση υπό όρους που δεν θα δεχόταν το Κίεβο». Μπορούν αυτά τα δύο να συνεχίσουν να ισχύουν – και για πόσον καιρό ακόμη;

Βλέπω πολύ μικρή την πιθανότητα να δούμε σε σοβαρούς αριθμούς ανάμειξη δυνάμεων επί του πεδίου από πλευράς νατοϊκών χωρών, μολονότι οι περισσότερες χώρες που διατηρούν πρεσβείες στο Κίεβο διατηρούν στις εν λόγω πρεσβείες την παρουσία στρατιωτικών, προκειμένου να επιβλέπουν την παρεχόμενη βοήθεια και να δίνουν απολογισμό για όση βοήθεια έχει ήδη παρασχεθεί. Υπάρχει δε και η πληροφορία ότι ορισμένες χώρες διατηρούν επί του πεδίου ειδικές δυνάμεις οι οποίες αναλαμβάνουν διάφορες αποστολές – σε μεγάλη απόσταση από τη γραμμή του μετώπου. Όμως η πιθανότητα να δούμε ανάπτυξη μάχιμων δυνάμεων θα ’πρεπε να θεωρηθεί περιορισμένη, αν και θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι δεν θα ’πρεπε να αποκλειστεί.

Αντιστοίχως, βλέπω περιορισμένο το ενδεχόμενο να υποχρεώσει οποιαδήποτε χώρα την Ουκρανία να διαπραγματευτεί − και μάλιστα από τη στιγμή που ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν είναι απίθανο να διαπραγματευθεί στα σοβαρά, καθώς οι δικές του δυνάμεις βρίσκονται στην επίθεση, η βοήθεια των ΗΠΑ έχει ανασχεθεί και η Ουκρανία δεν έχει ακόμη βγάλει άκρη με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει για την επιστράτευση και τη δημιουργία μάχιμων δυνάμεων από μέρους της.

Η κατάσταση επί του πεδίου 

Γιατί μέχρι πριν από λίγο καιρό ήταν περίπου ταμπού να κάνει κανείς λόγο για «αδιέξοδο» στην Ουκρανία; Τελικά, αυτή δεν είναι η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί επί του πεδίου; Μπορεί να ανατραπεί – και πώς;

Η κατάσταση επί του πεδίου μπορεί να ανατραπεί αν εγκριθεί σημαντική αμερικανική βοήθεια, αν οι Ουκρανοί λύσουν τα θέματα επιστρατεύσεως και δημιουργίας μάχιμων δυνάμεων, αν η στήριξη των Ευρωπαίων παραμείνει σθεναρή, και αν η Ουκρανία καταγράψει περαιτέρω πρόοδο στη δική της παραγωγή κομβικής σημασίας πυρομαχικών, εναέριων και θαλάσσιων drones και άλλων τεχνολογιών που αποδεικνύονται πολύτιμες. Πολύτιμες τόσο για το πεδίο των μαχών στην Ουκρανία όσο και για τις ουκρανικές επιχειρήσεις επί ρωσικού εδάφους.

Το Κίεβο έχει τελευταίως προβεί σε αλλαγές στη στρατιωτική ηγεσία. Πώς σας φαίνεται αυτή η κίνηση;

Σε πολέμους μακράς διάρκειας βλέπουμε γενικά αλλαγές στη στρατιωτική ηγεσία, ιδίως δε όταν φαίνεται να υπάρχει μια κάποια προστριβή ανάμεσα στους πολιτικούς και τους στρατιωτικούς ηγέτες. Υπ’ αυτή την έννοια η αντικατάσταση του επικεφαλής των ουκρανικών δυνάμεων (Βάλερι Ζαλούζνι) δεν απετέλεσε έκπληξη. θα έλεγα μάλιστα ότι ήταν μια κίνηση ευρύτερα αναμενόμενη, και μάλιστα από τη στιγμή που ο πρώην επικεφαλής των Ουκρανών είχε δώσει συνέντευξη (μαζί και με κύριο άρθρο) στον Economist – προ μηνών. Ξέρετε υπήρξα κι εγώ επικεφαλής δυνάμεων με πολύ υψηλό προφίλ σε δύο πολέμους, οπότε μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι δεν χαίρονται όλοι οι πολιτικοί ηγέτες μια κατάσταση όπου σημαντικοί στρατιωτικοί ηγέτες καταλήγουν να γίνονται « σελέμπριτις»! Έχω λάβει κατά το παρελθόν ενημέρωση από τον νέο επικεφαλής των ουκρανικών δυνάμεων [Ολεξάντρ Σίρσκι] και είμαι βέβαιος ότι θα αποδειχθεί ικανός, άξιος και επαγγελματίας. Διαδραμάτισε καίριο ηγετικό ρόλο στην επιτυχή άμυνα του Κιέβου στο ξεκίνημα του πολέμου, εν συνεχεία δε είχε και την εποπτεία περαιτέρω επιχειρήσεων στη νοτιοανατολική Ουκρανία (συμπεριλαμβανομένης της −τελικώς−ανεπιτυχούς άμυνας του Μπάκχμουτ, η οποία είχε μεγάλο κόστος για τους Ρώσους, αλλά και για τους Ουκρανούς).

Πέραν τούτου, πάντως, η συμβολή του προηγούμενου επικεφαλής των ουκρανικών δυνάμεων έχει αναγνωριστεί με την επόμενη τοποθέτησή του, ως πρέσβεως της Ουκρανίας στη Βρετανία: πρόκειται για κρίσιμη διπλωματική θέση, αν αναλογιστεί κανείς τον ρόλο της Βρετανίας στη στήριξη της Ουκρανίας.

The West vs. the Rest;

Ανεξαρτήτως του τι λέει η Ρωσία/ο Πούτιν, ανεξαρτήτως και του τι πιστεύει ακόμα και το Πεκίνο, θεωρείτε ότι στον –λεγόμενο– παγκόσμιο Νότο επικρατεί πλέον μια αίσθηση «The West vs. the Rest»/η Δύση απέναντι σε όλους τους άλλους; Ποιες θα θεωρούσατε τις συνέπειες μιας τέτοιας κατάστασης;

Θεωρώ ότι όντως υπάρχει μια τέτοια αίσθηση σήμερα. Για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ ότι πάντοτε υπήρχε κάτι τέτοιο, αν και μπορεί τώρα τελευταία να είναι πιο τονισμένη αυτή η αίσθηση. Πιστεύω, πράγματι, ότι οι ΗΠΑ και οι υπόλοιπες δυτικές χώρες χρειάζεται να δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε «όλους τους άλλους» − εκτιμώ δε ότι αυτό αναγνωρίζεται στην Ουάσινγκτον, στις Βρυξέλλες και σε άλλες πρωτεύουσες.

Αντιλαμβανόμαστε ότι σε ορισμένες από τις ευρωπαϊκές χώρες –και μάλιστα αν κινηθούμε δυτικότερα από, παραδείγματος χάριν, τις Βαλτικές  ή τη Φινλανδία– οι τοπικοί πληθυσμοί, αλλά και οι κυβερνήσεις, έχουν αρχίσει να ζουν με μια αίσθηση «πολέμου που πλησιάζει». Στη Γερμανία ο υπουργός Υγείας ζητούσε ετοιμότητα. στη Σουηδία έτρεξαν καμπάνιες ενημέρωσης ώστε τα νοικοκυριά να είναι σε επιφυλακή. Είναι σώφρονες παρόμοιες κινήσεις;

Θεωρώ ότι είναι σώφρονες. Όπως παρατηρούμε στο βιβλίο που γράψαμε με τον Άντριου Ρόμπερτς Conflict: The Evolution of Warfare from 1945 to Ukraine, τα χρήματα που δαπανώνται προκειμένου να ενισχύεται η αποτροπή είναι χρήματα σωστά επενδυμένα. Πράγματι, το κόστος ενός πραγματικού πολέμου υπερβαίνει εντυπωσιακά το κόστος της πρόληψης του πολέμου. Κάθε πρωτοβουλία που βελτιώνει πλευρές της πολεμικής ετοιμότητας είναι για μένα μακράν προτιμότερη.

Ο ρόλος της Ελλάδας και τα αντανακλαστικά της ΕΕ

Στις αρχές Μαρτίου, ο Έλληνας πρωθυπουργός Μητσοτάκης επισκεπτόταν την Οδησσό για συνάντηση με τον πρόεδρο Ζελένσκι, και παρ’ ολίγον να πληγεί από πύραυλο Kinzhal ή κάτι αντίστοιχο. Θέτει κάτι τέτοιο την Ελλάδα περισσότερο στο στόχαστρο; Και γενικότερα: ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας σ’ αυτή τη σύγκρουση – με τη δική σας ματιά;

Η Ελλάδα, παρά το μικρό μέγεθός της, συνέβαλε στην αντιμετώπιση της ανοιχτής ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία με τις διάφορες μορφές βοήθειας που συνεισέφερε – μεταξύ αυτών, με την ανάπτυξη ενός από τα λιμάνια της προκειμένου να καθίσταται εφικτή η μεταφόρτωση προμηθειών για την τροφοδότηση της Ουκρανίας. Πέραν τούτου, ήταν πολύ θετικό να βλέπει κανείς τον επανεκλεγέντα πρωθυπουργό Μητσοτάκη να επισκέπτεται την Ουκρανία για να καταδείξει τη συνεχιζόμενη ελληνική συμπαράσταση προς τη χώρα αυτή. Συνεπώς δεν θεωρώ ότι το παρ’ ολίγον πλήγμα θέτει την Ελλάδα περισσότερο στο στόχαστρο. ειλικρινά, πιστεύω ότι μέχρις ενός σημείου η Ελλάδα ήταν στο στόχαστρο – ακριβώς όπως είναι στο στόχαστρο και οι άλλες χώρες που υποστηρίζουν την Ουκρανία. Πάντως δεν εκτιμώ ότι θα έπρεπε να υπάρχει ανησυχία για απευθείας κίνηση εναντίον του ελληνικού εδάφους.

Αν τελικώς οι ΗΠΑ αρχίσουν να αποστασιοποιούνται –πάλι– από την Ευρώπη, μέχρι ποιου σημείου θεωρείτε ότι τα μέσα που διαθέτει η ίδια η Ευρώπη θα μπορούσαν να αναλάβουν το βάρος; Αποτελεί για παράδειγμα η γερμανική Zeitenwende επαρκή βάση; Πώς θα αξιολογούσατε τα πρώτα βήματα απάντησης της ΕΕ, ή πάλι τις τοποθετήσεις της Φον ντερ Λάιεν; Τα αντανακλαστικά της Γαλλίας;

Για να σας πω την αλήθεια, ήταν πολύ θετικό για μένα να βλέπω τις ευρωπαϊκές χώρες –την κάθε μια ξεχωριστά και συλλογικά την ΕΕ– να έρχονται και να στηρίζουν ευθέως την Ουκρανία. Υπηρέτησα σε διάφορες θέσεις στην Ευρώπη και σε περιβάλλον ΝΑΤΟ από τότε που ήμουν νεαρός ανθυπολοχαγός, και μέχρι την κορυφή της ιεραρχίας, αλλ’ ουδέποτε είχα συναντήσει τέτοια σοβαρότητα προθέσεων στην Ευρώπη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ιδιαίτερα η φετινή Συνδιάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου υπήρξε διαφορετική από κάθε άλλη στην οποία έχω λάβει μέρος εδώ και δεκαετίες. Κατά κανόνα, οι Αμερικανοί είναι που έρχονται με σοβαρότητα και πιέζουν τους Ευρωπαίους να κάνουν περισσότερα. Φέτος, οι Ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που ήταν σοβαροί και πίεζαν τους Αμερικανούς να κάνουν περισσότερα!

Τούτου λεχθέντος και πάλι, η αντικειμενική πραγματικότητα είναι ότι οι ΗΠΑ δαπανούν για την άμυνα υπερδιπλάσια απ’ όσα ξοδεύουν όλες οι άλλες χώρες του ΝΑΤΟ – μαζί! Υπ’ αυτή την έννοια, το ΝΑΤΟ, χωρίς οι ΗΠΑ να εξασφαλίζουν τη στρατιωτική βάση για όποια επιχείρηση, θα είχε δραματικά μειωμένη ικανότητα. Και τούτο ακόμα και τώρα, που οι ευρωπαϊκές χώρες αυξάνουν τις δαπάνες προς τον στόχο του 2% του ΑΕΠ, για την άμυνα, που στηρίζουν την Ουκρανία συλλογικά, και που η καθεμιά χωριστά και όλες μαζί έχουν πλέον σοβαρές προθέσεις να βελτιώσουν την ετοιμότητα και τις στρατιωτικές τους ικανότητες.

Πώς θα μπορούσε να εκτιμήσει κανείς –κατά τη γνώμη σας– την επίπτωση της πρόσφατης τρομοκρατικής επίθεσης στην αίθουσα Crocus στη Μόσχα;

Πολλά είναι τα διδάγματα που θα μπορούσε κανείς να κρατήσει από την τρομερή επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στην αίθουσα συναυλιών της Μόσχας. Πρώτον, μας υποχρεώνει να αναγνωρίσουμε μια ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη, ότι δηλαδή η «Ομάδα Κορασάν» του Ισλαμικού Κράτους (IS-K), ξεκινώντας από περιοχές στο Αφγανιστάν και σε ορισμένες γειτονικές χώρες, έχει την ικανότητα να προχωρεί σε σημαντικές επιθέσεις πολύ μακριά από τις βάσεις του IS-K. 

Δεύτερον, ότι η πραγματικότητα δείχνει πως οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και οι δυνάμεις ασφαλείας στις γειτονικές χώρες του Αφγανιστάν δεν κατόρθωσαν να ασκήσουν αρκετή πίεση στο IS-K, ώστε να προλάβουν ακριβώς την αύξηση και επέκταση των δυνατοτήτων του IS-K (που, μέχρι σήμερα, είχαν βρει εν πολλοίς έκφραση σε επιθέσεις μόνον εντός Αφγανιστάν). 

Τρίτον, η επίθεση αυτή αποδεικνύει την ανικανότητα της ρωσικής FSB, δηλαδή της υπηρεσίας εσωτερικής ασφαλείας, αλλά και των δυνάμεων της αστυνομίας να προλάβουν μια τέτοια επίθεση και εν συνεχεία να ανταποκριθούν με ταχύτητα – και τούτο παρά το γεγονός ότι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών αναφέρθηκε ότι είχαν μοιραστεί με τους Ρώσους, δυο φορές, προειδοποιήσεις σχετικά με επαπειλούμενες επιθέσεις του IS-K. 

Τέταρτον, ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν πηγές και μεθόδους που τους επιτρέπουν να επισημαίνουν επαπειλούμενες απειλές στη Ρωσία – αλλά και να μοιράζονται αυτή την πληροφόρηση βάσει της αρχής «Καθήκον Ενημέρωσης»: αυτή είναι μια σημαντική διάσταση. Πέμπτον, και τελευταίο, με δεδομένες τις ακραίες επιθέσεις στη Γαλλία, το Βέλγιο και άλλες ευρωπαϊκές χώρες την εποχή που το Ισλαμικό Κράτος βρισκόταν στην κορύφωση της ισχύος του στο βόρειο Ιράκ και τη βορειοανατολική Συρία, καθίσταται σαφές ότι οι ευρωπαϊκές χώρες χρειάζεται να επικεντρωθούν σοβαρά στις πηγές και μεθόδους που διαθέτουν, ώστε να επισημαίνουν και να προλαμβάνουν ενδεχόμενες επιθέσεις του IS επί του εδάφους τους.