Οι επιθέσεις έρχονταν κατά αλλεπάλληλα κύματα. Μέσα σε λίγους μήνες, η κυβέρνηση Τραμπ κατήργησε τη χρηματοδότηση για χιλιάδες ερευνητικά προγράμματα και στέρησε δισεκατομμύρια δολάρια από ερευνητές. Προγράμματα στο Χάρβαρντ και το Κολούμπια –από τα καλύτερα πανεπιστήμια παγκοσμίως– τερματίστηκαν απότομα. Προτεινόμενη δημοσιονομική περιστολή μπορεί να περικόψει μέχρι και κατά 50% τη χρηματοδότηση των κυριότερων ερευνητικών φορέων των ΗΠΑ. Ακριβώς επειδή οι τεχνολογικές και επιστημονικές επιδόσεις της χώρας είναι πρωτοποριακές σε παγκόσμιο επίπεδο, η Αμερική εδώ και δεκαετίες λειτούργησε ως μαγνήτης για επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο. Τώρα, μερικά από τα λαμπρότερα μυαλά ψάχνουν εναγωνίως να βρουν την πόρτα εξόδου.

Γιατί όμως η αμερικανική κυβέρνηση υπονομεύει το ίδιο το επιστημονικό δυναμικό της; Στις 19 Μαΐου, ο Μάικλ Κράτσιος –επιστημονικός σύμβουλος του προέδρου Τραμπ– αποκάλυψε τη λογική: οι θετικές επιστήμες χρειάζονται ταρακούνημα, και τούτο επειδή κατέληξαν να λειτουργούν αναποτελεσματικά και αρτηριοσκληρωτικά. οι επιστήμονες αυτού του χώρου διακρίνονταν από ομοιόμορφη και μη-πρωτότυπη σκέψη/group think, ιδίως δε σε ό,τι αφορά ποικιλομορφία, ισοτιμία και συμπεριληπτικότητα (DEI). Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι αυτό κάπου ακούγεται λογικό. Αν όμως προσέξει τι γίνεται στην πράξη, τότε η εικόνα είναι πολύ ανησυχητική. Η επίθεση εναντίον των θετικών επιστημών είναι άκριτη και αστόχευτη. Αντί να απελευθερώνει την επιστημονική ερευνητική προσπάθεια, την τραυματίζει σοβαρά. Οι συνέπειες θα είναι κακές για όλον τον κόσμο, όμως το βαρύτερο τίμημα θα το πληρώσουν οι ΗΠΑ.

Οδηγώντας τα πράγματα σε ακραίο παραλογισμό

Ένα πρόβλημα έγκειται στο ότι οι δράσεις που προωθούνται είναι λιγότερο στοχευμένες απ’ όσο ισχυρίζεται η κυβέρνηση Τραμπ. Όσο οι άνθρωποί της επιχειρούν να εξαλείψουν τις δράσεις DΕΙ, να τιμωρήσουν πανεπιστήμια για περιστατικά αντισημιτισμού και να περιορίσουν συνολικά τις δημόσιες δαπάνες, τόσο οι θετικές επιστήμες καταλήγουν να αποτελούν παράπλευρη απώλεια. Οι υποψίες ότι οι επιστήμονες προωθούν τη «woke σκέψη» έχει κάνει αλλεργικούς τους υπεύθυνους της χρηματοδότησης ερευνητικών προγραμμάτων ακόμα και στις λέξεις «ισοτιμία» ή «τρανς». Αποτέλεσμα: δεν σταματούν μόνον εκπαιδευτικά προγράμματα με άξονα τη συμπεριληπτικότητα, αλλά και ολόκληρα απολύτως ορθόδοξα επιστημονικά πεδία, που φρενάρουν. Έτσι, για παράδειγμα, διακόπηκαν μελέτες για την εκτίμηση του κινδύνου  νόσησης από καρκίνο ανάλογα με το φυλετικό προφίλ, ή πάλι για την παρουσία σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων ανάλογα με το φύλο.

Η επιθετικότητα απέναντι στα ελίτ πανεπιστήμια οδηγεί τα πράγματα σε ακραίο παραλογισμό. Επειδή ο σημερινός Λευκός Οίκος βλέπει το DEI ως προπύργιο της woke κουλτούρας και του αντισημιτισμού, απέσυρε τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις από Χάρβαρντ και Κολούμπια – και τούτο ανεξαρτήτως αντικειμένου ερευνών. Από τη μια μέρα στην άλλη, διακόπηκαν προγράμματα που αφορούν από το Αλτσχάιμερ μέχρι την κβαντική φυσική. Αν δε έρθουν ερευνητές να επισημάνουν τι κακό προκαλείται, κινδυνεύουν να  θεωρηθούν μέρος της περιφρονητικής αντι-τραμπικής ελίτ, που αισθανόταν τόσο προστατευμένη επί καιρό.

Ακόμα πιο ριζικά, ο ισχυρισμός Τραμπ ότι έτσι θα αποθαρρυνθεί η ομοιόμορφη σκέψη/groupthink είναι ελάχιστα πειστική. Η εποχή του Make America Great Again στρέφεται με ιδιαίτερο μίσος εναντίον των ερευνητών στους τομείς δημόσιας υγείας και περιβάλλοντος, για τους οποίους πιστεύει ότι λειτουργούν ως συλλογικός μηχανισμός που καταπιέζει τις ελευθερίες των Αμερικανών – όπως συνέβη επί των λοκντάουν και των κλειστών σχολείων στην πανδημία Covid-19.

Aποτέλεσμα: οι χρηματοδοτήσεις για την έρευνα εμβολίων, ή πάλι για την κλιματική κρίση, θα περικοπούν με τον πιο βίαιο τρόπο. Με μια τους απόφαση οι υπεύθυνοι επιχειρούν να επιβάλουν κανόνες που θα υπαγορεύουν στους επιστήμονες ποιου είδους έρευνες θα πρέπει να προχωρήσουν και τι βρίσκεται «εκτός ορίων» – αληθινό βήμα οπισθοδρόμησης για μια δημοκρατική Πολιτεία που θεμελιώθηκε στην ελεύθερη σκέψη και στις αξίες του Διαφωτισμού. Στο μεταξύ παραμελούνται τα αληθινά προβλήματα που αντιμετωπίζει η επιστημονική έρευνα στις ΗΠΑ. Ο Μάικλ Κράτσιος έχει δίκιο όταν επισημαίνει την έκταση της γραφειοκρατικοποίησης. Οι καλύτεροι Αμερικανοί ερευνητές εξηγούν ότι 2 στις 5 ημέρες της εργασίας τους τις ξοδεύουν για να συμπληρώνουν έντυπα αιτήσεων και άλλα διοικητικά έγγραφα, αντί να δουλεύουν στα εργαστήριά τους. Οι έρευνες αναπτύσσονται με όλο και μικρότερα διαδοχικά βήματα. Αξίζει λοιπόν να μελετηθούν οι δυνατότητες νέων μεθόδων επιλογής ερευνητικών σχεδίων  – ακόμα και με λοταρία. Μέχρι τώρα όμως ο Λευκός Οίκος δεν έχει φέρει κάποιο σχέδιο στην επιφάνεια που να δείχνει προς μια κατεύθυνση βελτιωμένης λειτουργίας των ερευνών. Αν μάλιστα οι ερευνητές έχουν αβεβαιότητα για το κατά πόσον θα συνεχιστεί η χρηματοδότηση ή άμα χρειάζεται να πάνε στα δικαστήρια για να αμφισβητήσουν αυθαίρετες διακοπές χρηματοδότησης, η έρευνα στις ΗΠΑ θα καταλήξει να είναι λιγότερο κι όχι περισσότερο αποτελεσματική.

Βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ζημιά 

Τώρα, μπορεί το Κογκρέσο και τα δικαστήρια να αναλάβουν δράση ώστε να περιοριστεί η έκταση και το πεδίο εφαρμογής αυτών των αντι-επιστημονικών πρωτοβουλιών. Ακόμα κι έτσι, όμως η ζημιά από τις κινήσεις των τελευταίων μηνών δεν θα αργήσει να γίνει αισθητή. Οι βίαιες περικοπές στην Εθνική Υπηρεσία Ωκεάνιων και Ατμοσφαιρικών Ερευνών θα σημάνουν χειρότερη πρόγνωση των καιρικών φαινομένων, πράγμα που θα δυσκολέψει τους αγρότες στο να επιλέγουν πότε θα φυτέψουν τη σοδειά τους, στις δε τοπικές αρχές να προετοιμάζονται για επερχόμενες φυσικές καταστροφές. Οι αντίστοιχες περικοπές στα Κέντρα Πρόληψης και Ελέγχου Ασθενειών θα δυσχεράνουν την παρακολούθηση, και συνεπώς την αντιμετώπιση επιδημιών.

Αλλά και μακροπρόθεσμα θα υπάρξουν ζημιές. Μπορεί ο Ντόναλντ Τραμπ να ελπίζει ότι οι δασμοί του θα προσελκύσουν επιχειρήσεις να επενδύσουν στις ΗΠΑ, όμως τα ερευνητικά κονδύλια αυτών των επιχειρήσεων είναι απίθανο να αναπληρώσουν τα κενά της βασικής έρευνας που διεξάγεται με δημόσια χρηματοδότηση: πρόκειται για  έρευνα της οποίας μεγάλο μέρος δεν θα έχει για χρόνια εμπορική εφαρμογή (αν δηλαδή αποκτήσει ποτέ τέτοια εφαρμογή). Όσο όμως παγώνει η έρευνα, τόσο βαραίνει και το ενδεχόμενο φυγής εγκεφάλων. Στο πρώτο τρίμηνο της χρονιάς, ο αριθμός αιτήσεων για δουλειά στο εξωτερικό από πλευράς Αμερικανών επιστημόνων παρουσίασε αύξηση κατά 1/3  σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2024. Την ίδια στιγμή, οι αιτήσεις ξένων ερευνητών να έρθουν στις ΗΠΑ υποχώρησαν κατά το ¼. Η φήμη της Αμερικής ότι καλοδέχεται ταλέντα από παντού δύσκολα θα αποκατασταθεί. Και αν ριζώσει η αντίληψη ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία περιορίζεται, τότε όσοι επιστήμονες παραμείνουν θα τείνουν να αυτολογοκρίνουν την κατεύθυνση των ερευνών τους  για χρόνια, στο μέλλον. 

Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης θα γίνουν αισθητές ανά την υφήλιο. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος υποστηρικτής βασικής έρευνας: φιλοξενεί τους μισούς από το σύνολο των βραβευμένων με Νόμπελ θετικών επιστημών, καθώς και 4 στα 10 καλύτερα ερευνητικά πανεπιστήμια. Οι γνώσεις που έχουν προωθήσει Αμερικανοί ερευνητές και οι καινοτομίες που προέκυψαν απ’ αυτές –παράδειγμα το διαδίκτυο, ή πάλι τα εμβόλια mRNA– υπήρξαν αληθινό δώρο προς την ανθρωπότητα. Άμα οι ΗΠΑ κάνουν πίσω, τότε όλοι θα χάσουν τους καρπούς της εφευρετικότητάς τους.

Όταν ο ελέφας σε κυνηγάει

Όμως το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος θα γίνει αισθητό στις ΗΠΑ. Στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε κανένας κλάδος των φυσικών επιστημών όπου ο Μπάρμπα-Σαμ να έχει ηγετική θέση παγκοσμίως. στο τέλος του αιώνα, δεν υπήρχε κλάδος όπου να μην ηγείται. Οι θρίαμβοι της Αμερικής –ισχυρές οικονομικές επιδόσεις, η τεχνολογική και η στρατηγική της ισχύς– διαπλέκονται βαθύτερα με αυτή την επιστημονική επιτυχία. Όσο η Αμερική κάνει πίσω, τόσο θα αφήνει το πεδίο ώστε η αυταρχική Κίνα να γίνει επιστημονική υπερδύναμη, με όλα τα πλεονεκτήματα που φέρνει κάτι τέτοιο. 

Η επίθεση της λογικής MAGA εναντίον των θετικών επιστημών δεν αφορά μόνο τις προτεραιότητες DEI, ή πάλι τα πανεπιστήμια. Πρόκειται, πρώτα και κύρια, για μια πράξη αυτοτραυματισμού.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com