Είναι φορές που η προσωπική μαρτυρία, το  βίωμα, φωτίζει με τόσο αποκαλυπτικό τρόπο όσα συμβαίνουν γύρω μας, που οι εκτενείς αναλύσεις και οι περισπούδαστες παραθέσεις περνούν αυτομάτως σε δεύτερη μοίρα. Το κείμενο του χειρούργου David Nott, που φιλοξένησε πρόσφατα ο Economist, αποτελεί μια τέτοια ακριβώς περίπτωση. Ο Nott, μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ιατρικού επαγγέλματος στη Βρετανία, o οποίος έχει βρεθεί σε πολλές εμπόλεμες ζώνες στο παρελθόν, μεταξύ αυτών στη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, αφηγείται τη φρίκη που συνάντησε στο μοναδικό νοσοκομείο που ήταν σε λειτουργία στη Ράφα, στη λωρίδα της Γάζας. Οι περιγραφές του σοκάρουν. Προκαλούν, όμως, σχεδόν αυθόρμητα και έντονο θυμό. «Είναι σαν να γυρίζεις πίσω στον 19ο αιώνα», αναφέρει χαρακτηριστικά. Με την ανθρωπιστική κρίση να έχει αποκτήσει πλέον πρωτοφανείς διαστάσεις στην περιοχή, τις επιχειρήσεις του Ισραήλ να έχουν λάβει, εδώ και πολύ καιρό, προκλητικά εκδικητικές διαστάσεις, βάλλοντας κατά δικαίων και αδίκων, και 1,5 εκατ. άμαχους Παλαιστίνιους, μεταξύ αυτών 600.000 παιδιά, να έχουν εγκλωβιστεί στη Ράφα, μην έχοντας οδό διαφυγής, το αίτημα της άμεσης κατάπαυσης του πυρός δεν μπορεί να συναντήσει κανέναν ορθολογικό αντίλογο.  

Τα τελευταία τριάντα χρόνια έχω δουλέψει σε εμπόλεμες ζώνες ανά την υφήλιο ως χειρούργος, φροντίζοντας τραύματα από πολεμικές συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στη Συρία, την Υεμένη, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Οι τραυματισμοί από πόλεμο, από θραύσματα εκρήξεων ή από σφαίρες όπλων απαιτούν διαχείριση με ένα ιδιαίτερο είδος ιατρικών δεξιοτήτων.

Υπάρχουν φορές κατά τις οποίες προκύπτει μια μαζική συρροή θυμάτων, ενώ στις περισσότερες από τριάντα πολεμικές αποστολές που συμμετείχα βρέθηκα αντιμέτωπος με τρομερά τραύματα, που δύσκολα θα τα αντιμετώπιζαν και οι καλύτερες ιατρικές μονάδες του κόσμου. Οι περισσότερες όμως περιπτώσεις δεν μπορούσαν παρά να αντιμετωπιστούν με τους πόρους που ήταν αναγκαστικά διαθέσιμοι εκείνη τη στιγμή. Τουλάχιστον, όμως, οι περισσότεροι ασθενείς είχαν μια πιθανότητα να διακομιστούν σε νοσοκομείο μέσα σε τέτοιο χρονικό διάστημα, ώστε να τους εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή χειρουργική φροντίδα. 

Η Γάζα όμως δεν μοιάζει με καμιά άλλη εμπόλεμη ζώνη που έχω γνωρίσει.

Φτάνοντας στη Ράφα

Όταν βρέθηκα (τον Απρίλιο) στη Ράφα, ενώ πλησιάζαμε προς την πόλη αυτή, που βρίσκεται στο νότιο άκρο της Λωρίδας της Γάζας, έβλεπε κανείς χιλιόμετρα ολόκληρα από σταματημένα φορτηγά που μετέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια – βοήθεια που φαινόταν να μην πηγαίνει πουθενά. Οδηγώντας προς τον παραλιακό δρόμο –εκεί όπου βρίσκονταν οι περισσότερες ΜΚΟ– αντιμετώπιζε κανείς ένα σοκαριστικό θέαμα. Έχω δουλέψει σε προσφυγικούς καταυλισμούς στη Συρία ή στο Μπαγκλαντές, με σκηνές εύτακτα χωροθετημένες, με κάποια απόσταση ανάμεσά τους. όμως εδώ έβλεπες χιλιάδες ανθρώπους να στριμώχνονται σε μια μικρή έκταση, οικογένειες ολόκληρες με ένα φύλλο πολυαιθυλένιο μόνο να τις στεγάζει. Οι πιο προνομιούχοι είχαν μια σκηνή στη διάθεσή τους, όμως και πάλι η κάθε σκηνή φιλοξενούσε έξι ή επτά άτομα, στα οποία συγκαταλέγονταν και παιδιά χωρίς χώρο να καθίσουν – και φυσικά ούτε λόγος για δυνατότητα ύπνου ή για τουαλέτα. Η εικόνα απέπνεε απανθρωπιά. Και συνεχιζόταν απαράλλακτη για πολλά χιλιόμετρα, με μικρά μόνο «ξέφωτα» από μικρές ανοιχτές περιοχές που έζεχναν σκουπίδια που σάπιζαν, γεμάτες μύγες και παιδιά τριγύρω.

Στο μοναδικό νοσοκομείο στη Ράφα

Στην αποστολή μου αυτή στη Γάζα δεν προβλεπόταν να δουλέψω ως χειρούργος στην πρώτη γραμμή του μετώπου, για την αντιμετώπιση τραυμάτων από σφαίρες και από θραύσματα εκρήξεων, αλλά να λειτουργώ στη δεύτερη γραμμή, εκεί όπου γίνεται η διαχείριση των χειρουργικών επιπλοκών που αντιμετωπίζουν χιλιάδες ασθενείς. Τα πράγματα ήταν χειρότερα απ’ οτιδήποτε θα είχα φανταστεί.

Δούλεψα τελικώς στο μοναδικό νοσοκομείο του Υπουργείου Υγείας της Γάζας που βρισκόταν σε λειτουργία στη Ράφα. Διέθετε σαράντα κρεβάτια και δύο χειρουργεία, όταν όμως έφτασα εκεί, οι θάλαμοι κατακλύζονταν από τους τραυματίες και τους εκτοπισμένους που έφθαναν εκεί και στοιβάζονταν σε διαδρόμους αλλά και σε κάθε μέρος που τυχόν βρισκόταν ελεύθερο. Συχνά έβρισκε κανείς έξι ή και οκτώ τραυματίες σε ένα μικρό δωμάτιο που κανονικά προοριζόταν για ένα και μόνο ασθενή. Πολλοί ασθενείς ήταν ήδη χειρουργημένοι και βρίσκονταν σε τεράστιο κίνδυνο να επιμολυνθούν, τόσο κοντά που βρισκόταν ο ένας στον άλλον. Πολλοί είχαν πληγές από ράμματα που τους είχαν κάνει και είχαν ανοίξει. Μουσκεμένες γάζες μύριζαν φρικτά πύον και βακτήρια. Όλοι όσοι είδα ήταν υποσιτισμένοι, πράγμα που υπονόμευε ακόμα περισσότερο το ανοσοποιητικό τους, δυσχεραίνοντας την κανονική διαδικασία θεραπείας.

Μπροστά μας εκτεινόταν σε όλο της το μεγαλείο η απόλυτη κατάρρευση της βασικής υγειονομικής περίθαλψης που μια κοινωνία οφείλει να εξασφαλίζει στον πληθυσμό της. Ακόμα και στο πλαίσιο βίαιων πολεμικών συγκρούσεων, όπως στη Συρία ή στην Υεμένη, οι άνθρωποι είχαν πρόσβαση σε βασικά φάρμακα, που ήταν σωτήρια για τη ζωή τους. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε στη Γάζα: όλα τα φαρμακεία είχαν κλείσει, οπότε φάρμακα δεν υπήρχαν. Το αποτέλεσμα ήταν να μην υπάρχει διαθέσιμη φαρμακευτική αγωγή για χρόνιες παθήσεις, όπως ο διαβήτης, ή ακόμα για καρδιολογικές, νεφρικές, ογκολογικές και αιματολογικές. Από τις δώδεκα συσκευές τεχνητού νεφρού που ήταν διαθέσιμες στο νοσοκομείο μας, οι δέκα βρίσκονταν εκτός λειτουργίας, ενώ οι άλλες δύο δεν ήταν δυνατόν με τίποτε να καλύψουν την 30πλάσια αύξηση του αριθμού ασθενών που χρειάζονταν αιμοκάθαρση. Δεν υπήρχαν καθόλου αντιβιοτικά για χορήγηση με μορφή χαπιών για απλές παθήσεις, όπως μολύνσεις του αναπνευστικού η γαστρεντερικά προβλήματα.

Μια φρικτή δοκιμή της δαρβινικής θεωρίας 

Πριν από τον πόλεμο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε υλοποιήσει ένα μαζικό πρόγραμμα κατάρτισης για την αντιμετώπιση καταστάσεων ανάγκης: μέσα στο νοσοκομείο είχαν δημιουργηθεί χώροι για «κόκκινους» ασθενείς –δηλαδή εκείνους από τους οποίους θα γινόταν διαλογή όσων χρειάζονταν άμεσα χειρουργική αντιμετώπιση και όποιων μπορούσαν να περιμείνουν για λίγο– και άλλοι χώροι για τους «πράσινους» ασθενείς, που ήταν μεν τραυματισμένοι, αλλά μπορούσαν να βαδίζουν. Όταν όμως έφτασα στο νοσοκομείο, αυτό το σύστημα είχε καταρρεύσει, μετά τη ραγδαία συσσώρευση μεγάλου αριθμού βαριά ασθενών και ετοιμοθάνατων. Το χάος μπροστά στο οποίο βρέθηκα είχε καταστήσει κωμική κάθε ιδέα διαλογής ασθενών αλλά και την όποια πρόθεση τάξης.

Καθώς δεν είχαν πλέον πρόσβαση στη στοιχειώδη ιατρική φροντίδα ή χειρουργική αντιμετώπιση, οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που βρίσκονταν υπό ασφυκτικές συνθήκες φαίνονταν εγκαταλελειμμένοι: επρόκειτο για μια φρικτή εκδοχή δοκιμής της δαρβινικής θεωρίας περί επιβίωσης του ισχυρότερου. Οι συνέπειες των μεταδοτικών λοιμωδών ασθενειών ήταν εμφανείς με τον πιο σκληρό τρόπο: υπήρχαν παιδιά που σχεδόν δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν, ενώ έπασχαν από απλές λοιμώξεις του αναπνευστικού που είχαν επιδεινωθεί, με αποτέλεσμα να καταλήξουν με τους πνεύμονες γεμάτους πύον. Για πρώτη φορά στη ζωή μου βρέθηκα να κάνω διάγνωση αυτής της φρικτής κατάστασης – μιας κατάστασης για την οποία διαβάζαμε σε ιατρικά συγγράμματα που αναφέρονταν στον 19ο αιώνα– σε μικρά παιδιά. Δίπλα σε ένα εξάχρονο, είδα μισό λίτρο πύον σε φιάλη παροχέτευσης.

Μέχρι να ξημερώσει, είχαν πεθάνει

Βρέθηκα να χειρουργώ νέους ανθρώπους που πέθαιναν από ρήξη σκωληκοειδούς, και τούτο μόνο και μόνο επειδή δεν τους είχε γίνει έγκαιρη διάγνωση, ή επειδή δεν είχαν καταφέρει να φτάσουν σε νοσοκομείο ώστε να δουν γιατρό. Χειρούργησα ακόμα και ασθενείς με έντερα που είχαν καταλήξει με απόφραξη από καρκίνους, οι οποίοι δεν θα έπρεπε να είχαν αφεθεί να φτάσουν σε τέτοιο στάδιο. Όταν τους γινόταν χειρουργική αφαίρεση του εντέρου, η καρκινική μάζα απλώς πετιόταν – δεν παρεχόταν στους ασθενείς η ζωτική υπηρεσία βιοψίας, που θα οδηγούσε στη συνέχιση σωστής θεραπείας τους, καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα εργαστήρια.

Τα τμήματα πρώτων βοηθειών ήταν υπερπλήρη, με ασθενείς ξαπλωμένους καταγής ή πάλι στηριζόμενους στον τοίχο. Πολλοί από αυτούς είχαν σοβαρές μολύνσεις των άκρων, που απαιτούσαν ακρωτηριασμό: κάποιες οφείλονταν σε επιπλοκές από διαβήτη που είχαν παραμείνει χωρίς αντιμετώπιση, άλλες πάλι από τις συνέπειες τραυματισμών. Τις ημέρες της εκεί εμπειρίας μου, η Χαν Γιούνις –πόλη στα βόρεια της Ράφα– βομβαρδιζόταν, οπότε πολλοί τραυματίες αποκεί περίμεναν μέχρι και δώδεκα ώρες μέχρι να διακομιστούν στο νοσοκομείο μας. Η πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων μάς έφτασε σε τέτοια κατάσταση, που πλέον δεν μπορούσε να γίνει τίποτε για εκείνους. Μέχρι να ξημερώσει, είχαν πεθάνει.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com