Στον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο, η πολιτιστική διπλωματία αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για τα κράτη που επιδιώκουν την αμοιβαία κατανόηση, την ενίσχυση της ήπιας ισχύος και τη σύσφιξη των διπλωματικών τους δεσμών. Η Κίνα, με τον πανάρχαιο πολιτισμό της και τις σύγχρονες φιλοδοξίες της, είναι ιδιαίτερα ενεργή στον τομέα αυτό. Οι συστηματικές προσπάθειές της να προβάλλει τον πολιτισμό της παγκοσμίως αποτελούν στρατηγικό μέσο για τη διαμόρφωση της διεθνούς εικόνας της. Η χώρα μας διαδραματίζει έναν καίριο ρόλο στην πολιτιστική διπλωματία της Κίνας, την οποία οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και να χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας. 

Kίνα και παραδοσιακός πολιτισμός 

Η άνοδος της οικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος της Κίνας έχει συντελέσει στην αυξανόμενη πολιτισμική αυτοπεποίθηση της χώρας να επανεπενδύσει στις δικές της παραδοσιακές δεξαμενές για τη δημιουργία νέων θεσμών και αξιών. 

Για να κατανοήσουμε τη σημασία της πολιτισμικής διπλωματίας της Κίνας, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι, από τα μέσα του 19ου αιώνα, και δη από τις αρχές του 20ού, η Κίνα βίωσε όχι απλώς μια αλληλουχία οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών κρίσεων, αλλά μια βαθύτερη υπαρξιακή και πολιτισμική κρίση ταυτότητας. Η Κίνα, έως και τον 19ο αιώνα, αποτελούσε μια −αν όχι τη μεγαλύτερη ιστορικά− υπερδύναμη του πλανήτη, και σίγουρα της Ασίας. Η γεωπολιτική της ισχύς έδινε ένα αίσθημα πολιτιστικής σιγουριάς και ανωτερότητας στους λόγιούς της. Η επαφή ωστόσο με τον τεχνολογικά και στρατιωτικά ανώτερο δυτικό πολιτισμό στα μέσα του 19ου αιώνα έθεσε σε κρίση την αυτοπεποίθηση των Κινέζων για την αξία του πολιτισμού τους. Γενεές Κινέζων διανοουμένων από το 1880 έως και το πρόσφατο παρελθόν έχουν αναζητήσει τα αίτια της σχετικής τους αποδυνάμωσης στα παραδοσιακά φιλοσοφικά τους συστήματα καλώντας για την πλήρη εγκατάλειψή τους και την απομίμηση της Δύσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Κομμουνισμός του Μάο δεν πρέπει να διαβάζεται ως αντίθετος προς τη Δύση, αλλά ως μια έκφανση αυτής. 

Η άνοδος της οικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει αυτή τη θεώρηση: καθώς η χώρα γίνεται όλο και πιο πλούσια και ισχυρή, η αυτοπεποίθηση στον παραδοσιακό της πολιτισμό αυξάνεται. Παρατηρούμε δηλαδή μια αναστροφή στον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι Κινέζοι αντιμετωπίζουν τον παραδοσιακό τους πολιτισμό. Ενώ στο πρόσφατο παρελθόν θεωρούνταν ότι αποτελεί εμπόδιο το οποίο έπρεπε να καταστραφεί (όπως χαρακτηριστικά έγινε κατά τη διάρκεια της Πολιτισμικής Επανάστασης), σήμερα θεωρείται ως η βαθύτερη αιτία που εξηγεί τη θεαματική άνοδο της χώρας. Επομένως, ο παραδοσιακός πολιτισμός είναι άξιος συντήρησης, ενίσχυσης, και προβολής. 

Η πολιτισμική διπλωματία αποτελεί βασικό βραχίονα της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας. Στις 10 Ιουνίου φέτος εορτάστηκε η πρώτη Διεθνής Ημέρα για τον Διαπολιτισμικό Διάλογο, μια πρωτοβουλία της Κίνας που ψηφίστηκε ομόφωνα από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Στόχος του Διαλόγου, σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών της Κίνας, είναι η προώθηση της ειρήνης, της οικονομικής ανάπτυξης και της φιλίας των λαών. Η θεμελίωση της Διεθνούς Ημέρας εντάσσεται σε μια μεγαλύτερη στρατηγική, την Πρωτοβουλία για τον Παγκόσμιο Πολιτισμό, της οποίας το βαθύτερο ζητούμενο για την Κίνα είναι η αναγνώριση και θεμελίωση μιας σχέσης ισότητας μεταξύ του δυτικού και του κινεζικού πολιτισμού. Έχοντας ανατρέψει τη θεώρηση του παραδοσιακού πολιτισμού τους εντός συνόρων, η Κίνα επιδιώκει, όπως και άλλα κράτη, να εδραιώσει ένα θετικό αφήγημα διεθνώς. 

Πολυδιάστατη και στρατηγική πολιτιστική διπλωματία 

Σε αυτό το πλαίσιο, η προσέγγιση της Κίνας στην πολιτιστική διπλωματία είναι πολυδιάστατη και στρατηγική. Ανάμεσα στα πιο προβεβλημένα εργαλεία της συγκαταλέγονται τα Ινστιτούτα Κομφούκιος, τα οποία λειτουργούν σε δεκάδες χώρες − συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, όπου λειτουργούν τέσσερα. Αυτά τα κέντρα προάγουν τη διδασκαλία της κινεζικής γλώσσας, των τεχνών και των παραδόσεων, ενώ λειτουργούν ως γέφυρες για την ακαδημαϊκή και πολιτιστική ανταλλαγή. Παρά τις επικρίσεις που έχουν δεχθεί αναφορικά με την ακαδημαϊκή ανεξαρτησία, εξακολουθούν να αποτελούν ορατά σύμβολα της ήπιας ισχύος της Κίνας.

Επιπλέον, η Κίνα επενδύει σημαντικά σε διεθνείς καλλιτεχνικές εκθέσεις, πολιτιστικά φεστιβάλ και δράσεις στα μέσα ενημέρωσης, με στόχο να αναδείξει τα ιστορικά της επιτεύγματα και τις σύγχρονες επιτυχίες της. Προγράμματα εκμάθησης της γλώσσας, φεστιβάλ κινηματογράφου και παραστάσεις σε χώρες υποδοχής αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την ενίσχυση της αμοιβαίας κατανόησης. Η πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), πέραν των έργων υποδομής, περιλαμβάνει και πολιτιστικά στοιχεία που αποσκοπούν στην ενίσχυση της θετικής θεώρησης του κινεζικού πολιτισμού.

Ελλάδα και Κίνα: Μια ιδιαίτερη σχέση

Η Ελλάδα κατέχει στρατηγική και συμβολική θέση στην πολιτιστική διπλωματία της Κίνας. Οι δύο πολιτισμοί —η κλασική κληρονομιά της Ελλάδας και ο αρχαίος πολιτισμός της Κίνας— συχνά παρουσιάζονται ως θεμέλια της παγκόσμιας ιστορίας, και μοιράζονται κατά περίπτωση κοινούς στόχους, όπως η αναζήτηση της γνώσης, η οργάνωση της κοινωνίας και η διατήρηση της παράδοσης. 

Αυτή η στάση των Κινέζων δεν πρέπει να υποτιμάται από την ελληνική κοινωνία, τους ακαδημαϊκούς και τη διπλωματία, καθώς έχει την ικανότητα να δημιουργήσει μια νέα γενιά φιλελλήνων εξ Ανατολής, οι οποίοι ενδέχεται να διαδραματίσουν έναν εξίσου σημαντικό ρόλο στο μέλλον όσο οι πολλαπλές γενιές Δυτικο-ευρωπαίων φιλελλήνων. Σε αυτόν τον άξονα η χώρα μας μπορεί να προωθήσει τόσο την ενίσχυση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στην Κίνα –η οποία ανθίζει τα τελευταία χρόνια λόγω πρωτοβουλιών κινεζικών πανεπιστημίων– όσο και την καθιέρωση νέων μορφών ακαδημαϊκής συνεργασίας στα πεδία της φιλολογίας, φιλοσοφίας, ιστορίας και αρχαιολογίας. Το πεδίο των Κλασσικών Σπουδών αποτελεί ένα συχνά παραγκωνισμένο, αλλά ουσιώδες συστατικό όχι μόνο της πολιτιστικής διπλωματίας της Κίνας, αλλά και της πιθανής της μελλοντικής εξέλιξης. Η αυξανόμενη αυτοπεποίθηση στον παραδοσιακό της πολιτισμό σημαίνει ότι ο παραδοσιακός πολιτισμός θα έχει και ολοένα πιο σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των μελλοντικών ιδεών και θεσμών της Κίνας – το μέλλον της Κίνας θα διαμορφωθεί από το παρελθόν της. 

Η βαθύτερη κατανόηση του παραδοσιακού πολιτισμού είναι αναγκαία για την καλύτερη κατανόηση της ίδιας της Κίνας και του κόσμου που δημιουργεί και εξάγει. Πιο στρατηγικά, η αναδιαμόρφωση του παραδοσιακού κινεζικού πολιτισμού σε μια νέα βάση συζήτησης και αναφοράς σε σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία για τη χώρα μας να επηρεάσει την κατανόηση των Κινέζων για τον ίδιο τους τον πολιτισμό με έναν τρόπο που να είναι συμβατός, ή ακόμα και ωφέλιμος, τόσο για την Ελλάδα και τη Δύση όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ενίσχυση των εκπαιδευτικών και πολιτισμικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδος-Κίνας μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό εργαλείο εφόσον σχεδιάζονται στρατηγικά και εκτελούνται στη βάση συγκεκριμένων αξιών του δικού μας πολιτισμού, όπως η ελευθερία της σκέψης, του λόγου, και της έκφρασης. Η αναγνώριση της σημασίας της πολιτιστικής διπλωματίας και η δημιουργία και εκπόνηση ενός στρατηγικού σχεδίου αποτελούν μοναδικές ευκαιρίες για την ενίσχυση της ήπιας ισχύος της χώρας μας ως προς τις σχέσεις μας με την Κίνα και τον κόσμο. 

*Ο Στέφανος Γκαντόλφο είναι διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου του Πανεπιστημίου Κολούμπια στην Αθήνα (Athens Columbia Global Center)