Άκρως διαφωτιστική και δυνητικά σωτήρια ίσως αποδειχτεί μία μαζική έρευνα που βασίστηκε στη μετα-ανάλυση δεδομένων υγείας 240.000 ανθρώπων, σύμφωνα με την οποία η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων φαίνεται να συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

«Εστιάσαμε στις ηλικίες 30-69 ετών, όπου οι θάνατοι θεωρούνται πρόωροι», διευκρίνισε ο Κάρλος Αουγκούστο Μοντέιρο, ομότιμος καθηγητής διατροφής και δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο της Βραζιλίας, μιλώντας στο CNN. «Διαπιστώσαμε ότι για κάθε αύξηση 10% στις συνολικές θερμίδες από υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, ο κίνδυνος θανάτου αυξάνεται σχεδόν κατά 3%».

Ο Μοντέιρο, ο οποίος εισήγαγε τον όρο «υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα» το 2009 μέσα από το σύστημα ταξινόμησης NOVA, διακρίνει τα τρόφιμα ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας τους: από μη επεξεργασμένα (φρούτα, λαχανικά, κρέας, γάλα) μέχρι τα εξαιρετικά επεξεργασμένα προϊόντα, που κατασκευάζονται από φθηνά, χημικά τροποποιημένα συστατικά και περιέχουν συνθετικά πρόσθετα για να γίνουν πιο ελκυστικά και εθιστικά.

Η βιομηχανία των τροφίμων διαφωνεί

Σε άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό The BMJ το 2024, ο Μοντέιρο υπογράμμιζε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός δεν είναι εξελικτικά προσαρμοσμένος σε τέτοια προϊόντα και ότι η κατανάλωσή τους μπορεί να βλάψει ζωτικές λειτουργίες. Ωστόσο, εκπρόσωποι της βιομηχανίας τροφίμων, όπως η Σάρα Γκάλο από την Consumer Brands Association, διαφωνούν. «Η δαιμονοποίηση τροφών που είναι πρακτικές και οικονομικές θα μπορούσε να περιορίσει την πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα και να αυξήσει τις ανισότητες υγείας», σημείωσε, απαντώντας στο CNN που δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας.

Η σύνδεση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων με αρνητικές συνέπειες για την υγεία πάντως δεν είναι καινούργιο. Έρευνα του Φεβρουαρίου 2024 είχε καταδείξει ότι όσοι κατανάλωναν περισσότερα υπερεπεξεργασμένα προϊόντα διέτρεχαν έως και 50% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακές παθήσεις και εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.

Συγκεκριμένα, αυξημένη κατανάλωση τέτοιων τροφών σχετίστηκε με:

• 53% υψηλότερο κίνδυνο άγχους
• 55% μεγαλύτερη πιθανότητα παχυσαρκίας
• 41% αυξημένο κίνδυνο διαταραχών ύπνου
• 40% μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2
• 20% υψηλότερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου

Μόλις μία επιπλέον μερίδα υπερεπεξεργασμένων τροφίμων την ημέρα ή μία αύξηση 10% στη διατροφή φάνηκε να έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες, σύμφωνα με τη μελέτη. Περυσινή μελέτη, επίσης διαπίστωνε ότι ακόμη και αν τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα αντιστοιχούν μόλις στο 10% μίας κατά τα άλλα υγιεινής διατροφής, αυξάνεται ο κίνδυνος γνωστικής έκπτωσης και εγκεφαλικού επεισοδίου. Παρόμοιες μελέτες από το 2023 είχαν συνδέσει τη διατροφή αυτή με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του ανώτερου πεπτικού συστήματος.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου το 70% της διαθέσιμης τροφής θεωρείται προϊόν υπερεπεξεργασίας. Στα παιδιά, τα δύο τρίτα των ημερήσιων θερμίδων προέρχονται από τέτοια τρόφιμα, ενώ στους ενήλικες το αντίστοιχο ποσοστό αγγίζει το 60%.

Η νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Preventive Medicine, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, εκτιμώντας το ποσοστό των πρόωρων θανάτων που θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν περιοριζόταν η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων σε οκτώ χώρες. Σύμφωνα με τον επικεφαλής συγγραφέα Εντουάρντο Αουγκούστο Φερνάντες Νίλσον από το Ίδρυμα Οσβάλντο Κρους, το ποσοστό πρόωρων θανάτων που σχετίζονται με την κατανάλωση τέτοιων προϊόντων κυμαίνεται από 4% σε χώρες με χαμηλή κατανάλωση έως 14% σε χώρες με υψηλή κατανάλωση.

Ειδικότερα, η μελέτη εκτιμά ότι στις ΗΠΑ, όπου το 55% της διατροφής αποτελείται από υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, θα μπορούσαν να έχουν αποτραπεί πάνω από 124.000 θάνατοι το 2017. Στην Κολομβία (15% υπερεπεξεργασμένα) και στη Βραζιλία (17,4%), θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί περίπου 3.000 και 25.000 θάνατοι αντίστοιχα. Ωστόσο, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι τα ευρήματα αυτά πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή. «Το να υποθέτουμε ότι μπορούμε να εξαλείψουμε πλήρως τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι μη ρεαλιστικό», σημειώνει η Φανγκ Φανγκ Ζανγκ από το Πανεπιστήμιο Tufts.

Ο στατιστικολόγος Στίβεν Μπέρτζες από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ υπενθυμίζει ότι η μελέτη δείχνει σύνδεση, αλλά όχι αιτιότητα. Ωστόσο «η συσχέτιση διαπιστώνεται σε πολλές χώρες και πολιτισμούς, κάτι που εγείρει υποψίες ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα ίσως να μην είναι αθώα».