«Αρνούμαι να απαντήσω, καθώς κάτι τέτοιο θα παραβίαζε τα συνταγματικά μου δικαιώματα». Με τη φράση αυτή ή παραλλαγές της, 10 κορυφαίοι Αμερικανοί συγγραφείς και σκηνοθέτες αρνήθηκαν να αποκαλύψουν τις πολιτικές τους πεποιθήσεις ή τη σχέση τους με το Κομμουνιστικό Κόμμα, επικαλούμενοι την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος, για την ελευθερία της έκφρασης και του συνδικαλισμού. Έμειναν στην ιστορία ως οι «Δέκα του Χόλιγουντ», τους οποίους κάλεσε ως υπόπτους η περίφημη Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων (HUAC).

Είναι τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Στις ΗΠΑ επικρατεί ο «κόκκινος τρόμος». Επικαλούμενοι τον φόβο για τον κομμουνισμό, οι συντηρητικοί προσπαθούν να επιβάλλουν αυτό που εκείνοι αντιλαμβάνονται ως «αμερικανικό τρόπο ζωής».

Οι συνεργάτες

Στις 20 Οκτωβρίου 1947, η HUAC έκανε την πρώτη δημόσια ακρόαση, προκειμένου να διερευνήσει υποψίες διείσδυσης κομμουνιστών στο Χόλιγουντ. Ξεκίνησε καλώντας φιλικούς μάρτυρες. Πρόσωπα που ήταν γνωστό ότι θα συνεργαστούν, καταθέτοντας στοιχεία ή υποδείξεις. Οι ακροάσεις λειτούργησαν ως βήμα αντικομμουνιστικής προπαγάνδας και χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Μεταξύ τους ξεχωρίζουν ο Γουόλτ Ντίσνεϊ και ο πρόεδρος του συνδικάτου των ηθοποιών, Ρόναλντ Ρέιγκαν.

Ο Ντίσνεϊ δήλωσε ότι θεωρεί τον εαυτό του πατριώτη και υποστήριξε ότι οι κομμουνιστές χρησιμοποιούσαν ύπουλες μεθόδους για να εισχωρήσουν στον χώρο του θεάματος και να διαβρώσουν την αμερικανική κουλτούρα, μέσω της προπαγάνδας. Δεν επικαλέστηκε κάποιες αποδείξεις, αλλά επέμεινε σε επιθέσεις ιδεολογικού χαρακτήρα, συνδεδεμένες με τον φόβο και την καχυποψία της εποχής.

Βρήκε ευκαιρία να εκδικηθεί για τη μεγάλη του ήττα το 1941, όταν μετά από 9 εβδομάδες απεργίας αναγκάστηκε να αναγνωρίσει το συνδικάτο που δημιουργήθηκε στα στούντιο και να επαναπροσλάβει απολυμένους συνδικαλιστές. Στην HUAC υποστήριξε ότι την απεργία οργάνωσαν οι κομμουνιστές, με επικεφαλής τον Χέρμπερτ Σόρελ, τον οποίο κατηγόρησε ως «κομμουνιστή που ήθελε να πάρει τον έλεγχο των κινηματογραφικών στούντιο».

Ο μετέπειτα πρόεδρος, Ρόναλντ Ρέιγκαν, ήταν γνωστός για την έντονη αντικομμουνιστική ρητορική του. Σύμφωνα με αποχαρακτηρισμένα έγγραφα, διατηρούσε στενούς δεσμούς με το FBI. Κατά την ακρόαση δήλωσε ότι γνώριζε «ορισμένα άτομα που προσπαθούσαν να εισαγάγουν κομμουνιστικές ιδέες στο σωματείο των ηθοποιών», χωρίς όμως να δώσει συγκεκριμένα ονόματα. Με τη στάση του αυτή διαχώρισε τη θέση του από τον Ντίσνεϊ και απέκτησε το κύρος του «πατριώτη με τη λογική φωνή».

Οι αντιφρονούντες

Στη συνέχεια η Επιτροπή στράφηκε στην άλλη πλευρά. Κλήθηκαν ηθοποιοί, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί. Σε πολλές περιπτώσεις, ενώ η HUAC αναζητούσε σοβιετικό δάχτυλο (σε ταινίες όπως Mission to Moscow, Song of Russia, The North Star), τελικά έβρισκε αποτυπώματα του αντιφασιστικού αγώνα, αποκαλύπτοντας ότι πολλές ταινίες είχαν παραχθεί ως μέρος της συμμαχικής προσπάθειας κατά του Άξονα.

Καθώς οι ακροάσεις προχωρούν (συνολικά έγιναν περίπου 40), κάποιοι αποφασίζουν να αντισταθούν. Πρόκειται για τον παραγωγό Άντριαν Σκοτ, τους σκηνοθέτες Χέρμπερτ Μπίμπερμαν και Έντουαρντ Ντμίτρικ, καθώς και τους σεναριογράφους Αλβάχ Μπέσι, Λέστερ Κολ, Ρινγκ Λάρντερνερ Τζούνιορ, Τζον Χάουαρντ Λόσον, Άλμπερτ Μαλτζ, Σάμουελ Όρνιτζ και Ντάλτον Τράμπο.

Οι «Δέκα του Χόλιγουντ» αποφασίζουν να μην απαντήσουν, επικαλούμενοι την Πρώτη Τροπολογία. Καταδικάζονται για περιφρόνηση του Κογκρέσου σε 6 έως 12 μήνες φυλακής. Παράλληλα δημιουργείται μια άτυπη, αλλά ευρέως ακολουθούμενη «μαύρη λίστα» (blacklist): άτομα που θεωρούνταν ύποπτα ή μη συνεργάσιμα με τις έρευνες, αποκλείστηκαν από παραγωγές. Το ίδιο και όσοι θεωρούνταν συνεργάτες τους. Περισσότεροι από 300 επαγγελματίες του θεάματος φέρονται ότι κυνηγήθηκαν από την HUAC. Πολλοί αναγκάστηκαν να εργάζονται με ψευδώνυμο, άλλοι έφυγαν από τη χώρα και άλλοι σταμάτησαν να εργάζονται. 

Η αντικομμουνιστική υστερία συνεχίζεται στις ΗΠΑ για χρόνια. Φτάνει στο αποκορύφωμα στα μέσα της δεκαετίας του ’50, όταν ο γερουσιαστής Γιόζεφ ΜακΚάρθι κατηγορεί ακόμα και στρατηγούς ως συνοδοιπόρους των κομμουνιστών. Η τηλεοπτική μετάδοση ακροάσεων ειδικής επιτροπής που διερευνά τη σύγκρουση του ΜακΚάρθι με τον στρατό αποκαλύπτει υπερβολές, προσωπικές επιθέσεις και αμφισβητήσιμες μεθόδους, προκαλώντας δημόσια κατακραυγή.

Σημαντικό μέρος της αντίδρασης προέρχεται από τον χώρο της τέχνης και της διανόησης. Ιδρύεται η Επιτροπή υπέρ της Πρώτης Τροπολογίας, με συμμετοχή θεατρικών και κινηματογραφικών προσωπικοτήτων, που διαμαρτύρονταν ότι οι ακροάσεις θίγουν το Σύνταγμα και την ελευθερία της έκφρασης.

Εφημερίδες, περιοδικά και ακαδημαϊκοί αρχίζουν να αποκαλύπτουν τα αδικαιολόγητα διωκτικά μέτρα, τις φυλακίσεις και τη «μαύρη λίστα» στο Χόλιγουντ. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ο «κόκκινος τρόμος» δίνει τη θέση του στα χρόνια της αμφισβήτησης, των διαδηλώσεων κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, και υπέρ της διεύρυνσης των προσωπικών ελευθεριών.

Το σήμερα

Τις επόμενες δεκαετίες η περίοδος του μακαρθισμού θεωρείται από τις πλέον σκοτεινές της αμερικανικής ιστορίας. Οι πρακτικές του διδάσκονται στα πανεπιστήμια ως αντιπαράδειγμα της ορθής λειτουργίας των θεσμών. Το Χόλιγουντ περνάει στην αντεπίθεση, με ταινίες που εξιστορούν τις διώξεις. Μέχρι που φτάνει η ημέρα της εισβολής στο Καπιτώλιο, τον Ιανουάριο του 2021.

Είναι η στιγμή που κορυφώνεται η σύγκρουση σχετικά με το αποτέλεσμα των εκλογών του 2020. Ο Ντόναλντ Τραμπ και οι οπαδοί του ποτέ δεν αποδέχθηκαν την ήττα τους. Αναγκάστηκαν να υπομείνουν την τετραετία της προεδρίας Μπάιντεν, προσδοκώντας την επιστροφή τους και την εκδίκηση. Και στις εκλογές του 2024 τα κατάφεραν.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι στο πρώτο δεκάμηνο της επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι πρακτικές που ακολουθούνται θυμίζουν συχνά τις ημέρες της HUAC. Όπως λένε, ο φόβος αξιοποιείται ως εργαλείο που προσφέρει πολιτική νομιμοποίηση. Αυτή τη φορά δεν είναι ο κίνδυνος του κομμουνισμού, αλλά των «εγκληματιών μεταναστών» και της «παλαβής Αριστεράς». Σε αντιστοιχία δε με τη «μαύρη λίστα» της HUAC, οι οπαδοί του Τραμπ ή και ο ίδιος ο πρόεδρος στοχοποιούν ανθρώπους στα μέσα κοινωνικά δικτύωσης.

Δεν αρκούνται σε όσα μπορούν να πράξουν μέσω της κυβέρνησης, αλλά πιέζουν τους ιδιώτες να ακολουθήσουν. Απαιτούν από τα πανεπιστήμια να διώξουν όσους φοιτητές τάσσονται κατά της γενοκτονίας στη Γάζα. Ζητούν από τις επιχειρήσεις να απολύσουν όσους θεωρούν ότι προσέβαλαν τη μνήμη του Τσάρλι Κερκ.

Αμφισβητούν θεμελιώδεις αρχές του τρόπου που λειτουργεί η δημοκρατία στις ΗΠΑ, ερμηνεύοντας τους κανόνες κατά το δοκούν. Οι «Δέκα του Χόλιγουντ» δήλωναν ότι κινδυνεύει η ελευθερία της έκφρασης και του συνδικαλισμού. Σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ ερμηνεύει πλήθος άρθρων του Συντάγματος με τρόπο αμφιλεγόμενο, που του επιτρέπει να διευρύνει τις εξουσίες του – από την επιβολή δασμών (ενώ το Κογκρέσο είναι αρμόδιο) μέχρι την αποστολή στρατευμάτων για αστυνόμευση πόλεων που ελέγχουν οι Δημοκρατικοί.

Ο διχασμός 

Η σημαντικότερη ομοιότητα του τελευταίου χρόνου με την περίοδο του μακαρθισμού είναι ο βαθύς διχασμός της αμερικανικής κοινωνίας. Τότε ήταν οι «κατάλληλοι» και οι «μη κατάλληλοι» στις «μαύρες λίστες» του Χόλιγουντ, του στρατού και των άλλων ομοσπονδιακών υπηρεσιών. Το επιτελείο Τραμπ διαχωρίζει επίσης σε «πιστούς» και «εχθρούς» τους δημοσίους υπάλληλους, τους δημοσιογράφους, ακόμα και τους επιχειρηματίες.

Μιλώντας σε συγκέντρωση στρατηγών από όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, ο πρόεδρος Τραμπ πρόσφατα προειδοποίησε για τον κίνδυνο του «εσωτερικού εχθρού» και ζήτησε ο αμερικανικός στρατός να αξιοποιήσει τις αμερικανικές πόλεις, όπου στέλνεται για την καταπολέμηση της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας σαν να πρόκειται για «πεδία εκπαίδευσης». Το ευτύχημα ήταν ότι η υποδοχή του λόγου από τους στρατηγούς υπήρξε χλιαρή. Πλην όμως εντείνεται η ανησυχία για τις συνέπειες του διχασμού. Οι ημερήσιες αναφορές του όρου «εμφύλιος πόλεμος» στην πλατφόρμα X ξεπερνούν τις τελευταίες εβδομάδες τις 200.000. Ο δε ιδιοκτήτης της, Ίλον Μασκ, μετά τη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ έγραψε: «Αν δεν μας αφήσουν να ζήσουμε ειρηνικά, τότε η επιλογή μας είναι να πολεμήσουμε ή να πεθάνουμε».