Στον Αλεξέι Ναβάλνι δεν άρεσαν οι τραγωδίες. Προτιμούσε τις χολιγουντιανές ταινίες και τους μύθους όπου οι ήρωες νικούν τους κακούς και το καλό θριαμβεύει επί του κακού. «Είχε την εμφάνιση και το ταλέντο για να γίνει ένας από αυτούς τους ήρωες, αλλά γεννήθηκε στη Ρωσία και έζησε σε σκοτεινούς καιρούς, περνώντας τις τελευταίες του μέρες σε μια αποικία φυλακών στους μόνιμους αρκτικούς πάγους» σχολιάζει ο Economist στην ανάλυσή του, μετά τον θάνατο του καταδικασμένου να μείνει στη φυλακή ως τα 74, επικριτή του Πούτιν. Φανατικός του «Πολέμου των Άστρων», περιέγραφε με λυρισμό τις δοκιμασίες του. «Η φυλακή υπάρχει μόνο στο μυαλό», είχε γράψει από το κελί του το 2021. «Και αν το σκεφτείτε προσεκτικά, δεν είμαι στη φυλακή αλλά σε ένα διαστημικό ταξίδι… σε έναν υπέροχο νέο κόσμο». Αυτό το «ταξίδι» τελείωσε στις 16 Φεβρουαρίου.

Ο θάνατος του κ. Ναβάλνι αποδόθηκε από τις ρωσικές αρχές των φυλακών σε θρόμβο αίματος – αν και ο γιατρός του δήλωσε ότι δεν έπασχε από καμία πάθηση που να καθιστά κάτι τέτοιο πιθανό. «Ό,τι κι αν αναγράφεται στο πιστοποιητικό θανάτου του, σκοτώθηκε από τον Βλαντιμίρ Πούτιν» σχολιάζει ο Economist:  «Ο πρόεδρος της Ρωσίας τον έκλεισε στη φυλακή- εξαιτίας του ο Ναβάλνι υποβλήθηκε σε καθεστώς καταναγκαστικής εργασίας και απομόνωσης. Ο Ναβάλνι θα τιμηθεί ως άνθρωπος με αξιοσημείωτο θάρρος. Η ζωή του θα μείνει στη μνήμη για το τι λέει για τον Πούτιν, τι προμηνύει για τη Ρωσία και τι απαιτεί από τον κόσμο».

Ο κ. Ναβάλνι, ένας άνθρωπος με τρομερή ευφυΐα, προσδιόρισε τα δύο θεμέλια στα οποία ο Πούτιν οικοδόμησε την εξουσία του: τον φόβο και την απληστία. Στον κόσμο του Πούτιν ο καθένας μπορεί να δωροδοκηθεί ή να απειληθεί. Ο κ. Ναβάλνι όχι μόνο κατάλαβε αυτές τις παρορμήσεις, αλλά επιτέθηκε σε αυτές με σαρωτικό τρόπο.

Επέμενε πως η διαφθορά δεν ήταν απλώς μια «παράλληλη» πραγματικότητα και ότι η ηθική σήψη ήταν στην «καρδιά» του καθεστώτος του Πούτιν. Η «σταυροφορία» του κατά της διαφθοράς διαμόρφωσε ένα νέο είδος βίντεο που θύμιζαν θρίλερ και παρουσίαζαν τα γιοτ, τις βίλες και τα αεροπλάνα των ηγετών της Ρωσίας. Τα φιλμ αυτά, που αναρτώνταν στο YouTube, κορυφώθηκαν με την αποκάλυψη του παλατιού του Πούτιν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το βίντεο έχει παρακολουθηθεί 130 εκατομμύρια φορές. Παρά τις σιδερένιες πύλες του παλατιού, που κοσμούνται από έναν αυτοκρατορικό, δικέφαλο αετό, ο κ. Ναβάλνι παρουσίασε τον ιδιοκτήτη του όχι τόσο ως τσάρο όσο ως ένα κακόγουστο αφεντικό της μαφίας.

Ο Ναβάλνι ανέλυσε τον φόβο και πώς να τον υπερνικήσει. «Η πρώτη απόπειρα του Πούτιν να τον σκοτώσει ήταν το 2020, όταν π Ναβάλνι δηλητηριάστηκε με τον νευροπαραλυτικό παράγοντα Novichok που είχε αλειφθεί στο εσώρουχό του. Από καθαρή τύχη ο Ναβάλνι επέζησε, ανέκτησε τις δυνάμεις του στη Γερμανία και λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα ταξίδεψε με αεροπλάνο πίσω στη Μόσχα για να αψηφήσει τον Πούτιν σε μια έκρηξη δημοσιότητας», περιγράφει ο Economist.

Γύρισε στη Ρωσία γνωρίζοντας ότι πιθανότατα θα συλλαμβανόταν. Στον δρόμο της επιστροφής για να αντιμετωπίσει τον κακό ηγέτη που είχε προσπαθήσει να τον δηλητηριάσει δεν διάβασε Άμλετ. Είδε το Rick and Morty, ένα αμερικανικό καρτούν. Κοροϊδεύοντας τον Πούτιν, τον μείωσε. «Τον προσέβαλα θανάσιμα με την επιβίωσή μου», είχε πει από το εδώλιο του κατηγορουμένου κατά τη διάρκεια της δίκης του το 2021. «Θα μπει στην ιστορία ως δηλητηριαστής. Είχαμε τον Γιάροσλαβ τον Σοφό και τον Αλέξανδρο τον Απελευθερωτή. Και τώρα θα έχουμε τον Βλαντιμίρ τον δηλητηριαστή των εσωρούχων».

Ο Ναβάλνι καταδικάστηκε σε 19 χρόνια φυλάκιση με την κατηγορία του εξτρεμισμού. Μετέτρεψε την καταδίκη του σε μια πράξη χαρωπής προκλητικότητας. Κάθε φορά που εμφανιζόταν σε δικαστικές ακροάσεις μέσω βιντεοκλήσης από τη φυλακή, το χαμόγελό του διαπερνούσε τους τοίχους του κελιού του και διακτινίζονταν σε όλες τις 11 ζώνες ώρας της Ρωσίας. Στις 15 Φεβρουαρίου, την παραμονή του θανάτου του, παρουσιάστηκε ξανά στο δικαστήριο. «Ντυμένος με τη σκούρα γκρι στολή της φυλακής, γέλασε κατάμουτρα στους δικαστές του Πούτιν, προτείνοντάς τους να βάλουν κάποια χρήματα στο λογαριασμό του, καθώς είχε ελλείψεις. Στο τέλος υπήρχε μόνο ένας τρόπος για να σβήσει ο Πούτιν το χαμόγελο από το πρόσωπό του» σημειώνει ο Economist.

Στο δοκίμιό του 1974, «Ζήσε χωρίς ψέματα» ο βραβευμένος με Νόμπελ σοβιετικός μυθιστοριογράφος Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, έγραψε ότι «όταν η βία εισβάλλει στην ειρηνική ζωή, το πρόσωπό της λάμπει από αυτοπεποίθηση, σαν να κρατάει ένα λάβαρο και να φωνάζει: “Είμαι η βία. Τρέξτε μακριά, ανοίξτε δρόμο για μένα – θα σας συντρίψω”». Ο Ναβάλνι κατάλαβε, αλλά αντί να τρέξει, έμεινε στη θέση του.

Η μεγάλη του δύναμη ήταν να καταλάβει τον φόβο του Πούτιν για το θάρρος των άλλων ανθρώπων. Σε μια από τις πρώτες του ανακοινώσεις από τη φυλακή έγραφε ότι «δεν είναι οι τίμιοι άνθρωποι που φοβίζουν τις αρχές… αλλά εκείνοι που δεν φοβούνται, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς: εκείνοι που ακόμα κι να φοβούνται, αλλά ξεπερνούν τον φόβο τους».

«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο θάνατός του Ναβάλνι προμηνύει την ενίσχυση της καταστολής στο εσωτερικό της Ρωσίας. Η δολοφονία του Ναβάλνι δεν ήταν η πρώτη και δεν θα είναι η τελευταία. Οι επόμενοι στόχοι θα μπορούσαν να είναι ο Ilya Yashin, ένας γενναίος πολιτικός που ακολούθησε τον Ναβάλνι στη φυλακή, ή ο Βλάντιμιρ Καρά Μουρζά, ένας ιστορικός, δημοσιογράφος και πολιτικός που έχει καταδικαστεί σε 25 χρόνια με την κατηγορία της προδοσίας επειδή μίλησε κατά του πολέμου. Οι δικηγόροι και οι ακτιβιστές που συνεχίζουν να υπερασπίζονται αυτούς τους αντιφρονούντες βρίσκονται επίσης σε κίνδυνο. Από την επιστροφή του Πούτιν στην προεδρία το 2012, ο αριθμός των κρατουμένων 15 φορές μεγαλύτερος. Καθώς τα απομεινάρια των γκουλάγκ του Στάλιν γεμίζουν με πολιτικούς κρατούμενους, επαγγελματίες εγκληματίες στρατολογούνται και απελευθερώνονται για να πολεμήσουν στην Ουκρανία» γράφει ο Economist.

Ο θάνατος του Ναβάλνι ρίχνει επίσης μια σκιά πάνω από τους απλούς Ρώσους. Στη Μόσχα και σε όλη την υπόλοιπη Ρωσία, ο κόσμος κατέκλυσε τους δρόμους στο άκουσμα της είδησης. Προτού η αστυνομία αρχίσει να τους συλλαμβάνει, διαδηλωτές κάλυψαν με λουλούδια τα μνημεία προηγούμενων θυμάτων της πολιτικής καταστολής. Ωστόσο, η καταστολή εντείνεται. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, 1.305 άνδρες και γυναίκες έχουν διωχθεί επειδή μίλησαν κατά της εισβολής. Ένα κύμα καταστολής καταπίνει επίσης ανθρώπους που ποτέ πριν δεν ασχολήθηκαν με την πολιτική. Ο πρόεδρος θα ανοίξει πυρ μέσα στο πλήθος αν χρειαστεί.

Για τη Δύση, ο θάνατος του Ναβάλνι εμπεριέχει μια πρόσκληση για δράση. Ο Πούτιν θεωρεί τους ηγέτες της πολύ αδύναμους για να του αντισταθούν και σε παρακμη΄. Και για πολλά χρόνια οι δυτικοί πολιτικοί και επιχειρηματίες έκαναν πολλά για να αποδείξουν ότι ο φόβος και η απληστία «δουλεύουν» και στη Δύση.

Όταν ο Πούτιν βομβάρδισε για πρώτη φορά την Τσετσενία στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι δυτικοί πολιτικοί έκαναν τα στραβά μάτια και συνέχισαν να συνεργάζονται με τους «κολλητούς» του. Όταν δολοφόνησε τους αντιπάλους του στη Μόσχα και προσάρτησε την Κριμαία το 2014, του έριξαν ένα απλό «χαστούκι». Ακόμα και όταν εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, δίστασαν να παράσχουν αρκετά όπλα για να ηττηθεί η Ρωσία. Κάθε φορά που η Δύση έκανε πίσω, ο Πούτιν έκανε ένα βήμα μπροστά. Κάθε φορά που οι δυτικοί πολιτικοί εξέφραζαν τη «σοβαρή ανησυχία» τους, εκείνος χαμογελούσε.

«Η Δύση πρέπει να βρει τη δύναμη και το θάρρος που επέδειξε ο Ναβάλνι. Θα πρέπει να κατανοήσει ότι η δολοφονία του, ο αυξανόμενος αριθμός των πολιτικών κρατουμένων, τα βασανιστήρια και ο ξυλοδαρμός ανθρώπων σε όλη τη Ρωσία, οι δολοφονίες των αντιπάλων του Πούτιν στην Ευρώπη και οι βομβαρδισμοί των ουκρανικών πόλεων είναι όλα μέρος του ίδιου πολέμου. Χωρίς αποφασιστικότητα, η στρατιωτική και οικονομική υπεροχή της Δύσης δεν θα σημαίνει τίποτα. Οι δυτικές κυβερνήσεις θα πρέπει να ξεκινήσουν αντιμετωπίζοντας ανθρώπους όπως ο κ. Καρά Μουρζά ως αιχμαλώτους του πολέμου του Πούτιν που πρέπει να ανταλλαγούν με Ρώσους αιχμαλώτους στη Δύση ή αιχμαλώτους πολέμου στην Ουκρανία. Δεν θα πρέπει να στιγματίζουν τους απλούς Ρώσους που ζουν κάτω από έναν παρανοϊκό δικτάτορα και τους μπράβους του, ούτε να ρίχνουν το βάρος στους απλούς ανθρώπους να ανατρέψουν τον δικτάτορα που τους καταπιέζει» υπογραμμίζει ο Economist.

«Η καλύτερη απάντηση στον Πούτιν είναι ο εξοπλισμός της Ουκρανίας. Κάθε φορά που το αμερικανικό Κογκρέσο καταψηφίζει τη βοήθεια, η Ρωσία ανακουφίζεται. Οι ηγέτες που συγκεντρώθηκαν στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, οι οποίοι άκουσαν τη σύζυγο του Ναβάλνι, Γιούλια, να μιλάει για δικαιοσύνη για το θάνατο του συζύγου της, πρέπει να σκληρύνουν την αποφασιστικότητά τους ώστε ο πόλεμος να τελειώσει. Από την πλευρά τους, οι Ουκρανοί πολιτικοί πρέπει να αντιληφθούν ότι το να υπερασπιστούν τους Ρώσους ακτιβιστές και κρατούμενους είναι επίσης ένας τρόπος να βοηθήσουν τη δική τους χώρα – όπως ακριβώς ο Ναβάλνι ζήτησε ειρήνη, ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και διώξεις για τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου. Η απελευθέρωση της Ουκρανίας θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να απελευθερωθεί και η Ρωσία».

Το ταξίδι τελειώνει

«Αφού δηλητηριάστηκε, ο Ναβάλνι επέστρεψε στην πατρίδα του επειδή πίστευε ότι η ιστορία ήταν με το μέρος του και ότι η Ρωσία απελευθερωνόταν από τη θανατηφόρα μέγγενη του αυτοκρατορικού παρελθόντος της. «Ο Πούτιν είναι η τελευταία χορδή της Ουσρ», είχε δηλώσει στον Economist λίγους μήνες πριν κάνει το τελευταίο μοιραίο ταξίδι. «Οι άνθρωποι στο Κρεμλίνο γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα ιστορικό ρεύμα που κινείται εναντίον τους». Ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία για να αντιστρέψει αυτό το ρεύμα. Τώρα σκότωσε τον Ναβάλνι.

Ο Ναβάλνι δεν θα ήθελε να επικρατήσει το μήνυμα του Πούτιν. «Αν με σκοτώσουν το προφανές είναι: μην τα παρατάτε», είπε κάποτε σε Αμερικανούς κινηματογραφιστές. «Το μόνο που χρειάζεται για να θριαμβεύσει το κακό είναι η αδράνεια των καλών ανθρώπων. Δεν πρέπει να αδρανήσουμε». Η δολοφονία του Ναβάλνι φάνταζε αναπόφευκτη εδώ και μήνες. Και όμως υπάρχει κάτι συντριπτικό σε αυτό. Δεν ήταν ο μόνος που πίστευε ότι το καλό θριαμβεύει επί του κακού και ότι οι ήρωες νικούν τους κακούς. Το θάρρος του υπήρξε πηγή έμπνευσης. Το να βλέπεις αυτή την ηθική τάξη να ανατρέπεται τόσο βάναυσα είναι μια τρομερή προσβολή».

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com