8 Μαΐου 1945. Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε αυτοκτονήσει λίγες ημέρες πριν στο καταφύγιό του στο Βερολίνο. Η παράδοση της ναζιστικής Γερμανίας ήταν πλέον θέμα χρόνου. Μετά την υπογραφή της πρώτης συνθηκολόγησης σε ένα σχολείο της γαλλικής πόλης Ρεμς, ακολούθησε μια δεύτερη, μία ημέρα μετά, στο Βερολίνο. Απαντώντας με ένα κοφτό «ναι» στο ερώτημα εάν διάβασαν τους όρους του τελικού εγγράφου της συνθηκολόγησης, ο στρατάρχης Φον Κάιτελ, ο ναύαρχος Χανς φον Φρίντεμπουργκ και ο στρατηγός της αεροπορίας Πάουλ Στούμπφ, φορώντας τα παράσημά τους και κρατώντας την εξουσιοδότηση του προσωρινού «πρωθυπουργού» της Γερμανίας, πήραν τα δύο χρυσά στιλό που είχε στείλει ειδικά για την περίσταση ο στρατηγός Αϊζενχάουερ και υπέγραψαν το ακόλουθο κείμενο: «Η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση θα εκδώσει αμέσως διαταγές σε όλες τις γερμανικές στρατιωτικές, ναυτικές και αεροπορικές αρχές και σε όλες τις δυνάμεις υπό γερμανικό έλεγχο να σταματήσουν τις ενεργές επιχειρήσεις στις 23.01 ώρα Κεντρικής Ευρώπης στις 8 Μαΐου 1945…». Η όλη διαδικασία κράτησε μόλις 27 λεπτά.  

Το περίφημο πρωτόκολλο παράδοσης των Γερμανών στους Συμμάχους σήμανε το τέλος του πιο αιματηρού πολέμου στην παγκόσμια ιστορία. Ογδόντα χρόνια μετά, ωστόσο, καθώς η αρχιτεκτονική του διεθνούς συστήματος που διαμορφώθηκε μεταπολεμικά φαίνεται να καταρρέει, η πιθανότητα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου δεν μοιάζει πια τόσο εξωπραγματική όσο ήταν κάποτε. Οι σχετικές αναφορές δεν αναφύονται μόνο στο πλαίσιο συνδαιτυμόνων που ασκούνται τακτικά σε τρομολαγνικές ρητορικές ακροβασίες. Η γενικευμένη και κανονικοποιημένη ανασφάλεια, η ριζική και ραγδαία ανατροπή αρχών, πρακτικών και παραδεδεγμένων προσεγγίσεων, η ανάδυση ενός ανοιχτά συγκρουσιακού πολυ-πολυπολισμού, μαζί με την προϊούσα «στρατιωτικοποίηση» των αναλύσεων εις βάρος κάθε άλλης εξηγητικής παραμέτρου, δημιουργούν μια αίσθηση μόνιμης πολεμικής προετοιμασίας. 

Η αίσθηση αυτή επιβεβαιώνεται, τουλάχιστον εν μέρει, από τα δεδομένα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρίας YouGov σε 5 ευρωπαϊκές χώρες (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία) και τις ΗΠΑ, ένα ποσοστό μεταξύ 41% και 55% σε κάθε χώρα πιστεύει ότι ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος είναι πιθανόν να συμβεί τα επόμενα 5-10 χρόνια. Στη Γαλλία το συγκεκριμένο ποσοστό φτάνει το 55% (η ανώτερη καταγραφόμενη τιμή), στη Βρετανία το 41% (η κατώτερη), ενώ στις ΗΠΑ το 45%. Στη δε περίπτωση που όντως λάβει χώρα ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων θεωρεί ότι θα γίνει χρήση πυρηνικών όπλων (68-76%) και οι ανθρώπινες απώλειες θα είναι μεγαλύτερες από εκείνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – αντίστοιχα ποσοστά για την Ελλάδα έχει μετρήσει πρόσφατη έρευνα της aboutpeople (το 47,2% των Ελλήνων εκφράζει την ανησυχία του για το ενδεχόμενο ενός παγκοσμίου πολέμου έως το 2035).

Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν τρία άλλα ευρήματα. Το πρώτο, που αντανακλά την αγχώδη συζήτηση περί ευρωπαϊκής άμυνας, είναι ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων στις ευρωπαϊκές χώρες απάντησε ότι δεν έχει εμπιστοσύνη στην ικανότητα των ενόπλων δυνάμεων της χώρας του να την υπερασπιστούν (με την εξαίρεση της Γαλλίας, όπου τα ποσοστά είναι οριακά). Αντιθέτως, στις ΗΠΑ η εμπιστοσύνη αγγίζει το 71%. Δεύτερο σημείο, στο ερώτημα για το ποια είναι πιθανή απειλή (μεγάλη ή μέτρια) για την ειρήνη στην Ευρώπη, οι ερωτηθέντες δεν έδειξαν μόνο προς τη Ρωσία (72-82%), όπως θα ανέμενε κάποιος, αλλά και προς τις ΗΠΑ (!) σε ποσοστό 69%. Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, σε συντριπτικό ποσοστό οι ερωτηθέντες απαντούν ότι τα γεγονότα που οδήγησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (και ο ίδιος ο πόλεμος) έχουν σημασία σήμερα, ενώ ένα ποσοστό μεταξύ 31% και 52% πιστεύει ότι είναι πιθανόν να επαναληφθούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους εγκλήματα όπως αυτά που έγιναν επί των ναζί.

Kατά το γνωστό ρητό, η μόνη δημοσκόπηση που μετράει είναι εκείνη που γίνεται την ημέρα των εκλογών. Όμως οι μετρήσεις καταγράφουν τάσεις, και εν προκειμένω εξόχως ανησυχητικές. Η κοινή γνώμη πιστεύει, και ορθώς, ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική ιστορική φάση, υπό διαμόρφωση, όπου όλα είναι πιθανά. Το τελευταίο ακούγεται κλισέ, αλλά δεν είναι. Δεν είναι όλα πιθανά σε κάθε ιστορική στιγμή. Αντιθέτως, το μέλλον επικαθορίζεται πάντοτε σε κάποιο βαθμό από το παρελθόν και το παρόν. Μέχρι σήμερα, το παρελθόν αυτό ήταν αδιαχώριστο από την ισχύ και την επίδραση των συμβάντων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα γεγονότα αυτά είχαν κάποια δραστικότητα στο σήμερα, απέκλειαν ορισμένες δυνατότητες. Ποιος θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φανταστεί, στις αρχές του 2000, ότι οι ΗΠΑ θα κυβερνούνταν από έναν αυταρχικό ηγέτη; Ποιος θα θεωρούσε πιθανό να επαναληφθούν κάπου στον κόσμο αγριότητες σαν αυτές που έκαναν οι ναζί; 

Σήμερα, οι ίδιες τοποθετήσεις δεν αντιμετωπίζονται ως σοκαριστικές υπερβολές, αλλά με μια κάποια συγκαταβατικότητα, αν όχι με μια κοινοτοπία. Αυτός βεβαίως είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Να καταστεί το ανείπωτο τόσο μπανάλ, τόσο αναμενόμενο, τόσο εύκολο, καταρρακώνοντας κάθε προσδοκία συνεργασίας, επικοινωνίας, υγιούς πολιτικού ανταγωνισμού, οδηγώντας σε μια αυτο-εκπληρούμενη προφητεία. Κοινοτοπία της κοινωνικής αναλγησίας, της ανασφάλειας και των ανισοτήτων, κοινοτοπία της δημοκρατικής οπισθοχώρησης, κοινοτοπία της γενοκτονίας και, εντέλει, κοινοτοπία του παγκοσμίου πολέμου. Τα θεωρητικά άλματα που κάνουμε στην παρούσα φάση, χωρίς να το πολυκαταλαβαίνουμε, είναι τόσα πολλά, και τόσο γρήγορα, που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους. Απέναντι στον μηδενισμό της κοινοτοπίας, χρειαζόμαστε επειγόντως μια άλλους είδους άρνηση. Την άρνηση της αποδοχής της διαμορφούμενης πραγματικότητας.