Το μεσημέρι της Πέμπτης, ένας διάδρομος απογείωσης στο διεθνές αεροδρόμιο Esenboga της Άγκυρας μετατράπηκε σε «γέφυρα κατασκόπων» για τις κυβερνήσεις και τις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας, των ΗΠΑ και άλλων δυτικών κρατών, που μετά από διπλωματικό πόκερ περίπου 18 μηνών συμφώνησαν στη μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Συνολικά απελευθερώθηκαν 24 άτομα: 16 κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι από τη Ρωσία και επέστρεψαν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, και σε αντάλλαγμα 8 Ρώσοι πολίτες απελευθερώθηκαν από φυλακές των ΗΠΑ, της Νορβηγίας , της Γερμανίας, της Πολωνίας και της Σλοβενίας και τους επετράπη να γυρίσουν στην πατρίδα τους.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν επιβεβαίωσε ότι ο βετεράνος πεζοναύτης Πολ Γουίλαν, η Ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφος Άλσου Κουρμάσεβα και ο Ρωσοβρετανός ακτιβιστής Βλάντιμιρ Καρά Μουρζά, επίσης σκόπευαν να διαμήνουν στις ΗΠΑ. Ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal που είχε καταδικαστεί πρόσφατα για κατασκοπεία στη Ρωσία, Έβαν Γκερσκόβιτς ήταν το πρόσωπο που συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όμως οι διαπραγματεύσεις αφορούσαν πρόσωπα «κλειδιά» και από τις δύο πλευρές.

Πηγή φωτογραφίας: Λευκός Οίκος

Εξ αρχής διαφαινόταν πως πολλά θα κρίνονταν από το αίτημα της Μόσχας για την επιστροφή του Βαντίμ Κρασίκοφ, ενός πρώην αξιωματούχου της FSB. Ο Κρασίκοφ εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης στη Γερμανία, έχοντας καταδικαστεί για την εκτέλεση ενός Τσετσένου αντιφρονούντα σε πάρκο του Βερολίνου. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι, μαζί με τιμητική φρουρά, συνάντησαν τον Ρώσο στο αεροδρόμιο Βνούκοβο της Μόσχας.

Πηγή φωτογραφίας: Κρεμλίνο

Προηγούμενες συζητήσεις είχαν συμπεριλάβει τον φυλακισμένο ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, αλλά εκείνη η διαπραγμάτευση είχε καταρρεύσει, όταν ο Ναβάλνι πέθανε στη φυλακή που εξέτιε την ποινή του. Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, μήνες μετά τη σύλληψη και κράτηση της Αμερικανίδας μπασκετμπολίστριας Μπρίτνεϊ Γκρίνερ στη Ρωσία, για κατοχή ναρκωτικών ουσιών τον Φεβρουάριο του 2022, οι Ρώσοι ήταν έτοιμοι να συζητήσουν. Η Γκρίνερ απελευθερώθηκε τελικώς στο πλαίσιο μιας άλλης συμφωνίας ανταλλαγής με τον έμπορο όπλων Βίκτορ Μπουτ.

Συλλήψεις, πιέσεις, διαπραγματεύσεις

Στις αρχές του 2023, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, συναντήθηκε με τον Γερμανό ομόλογό του, Γενς Πλόετνερ, με την ελπίδα να συναφθεί μια συμφωνία για την απελευθέρωση του Γουίλαν. Ο υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, μίλησε για το θέμα με την υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Αναλένα Μπέρμποκ, στο περιθώριο διεθνούς συνάντησης στην Ιαπωνία τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς. Οι Δυτικοί πρότειναν τότε την ανταλλαγή του Κρασίκοφ με τον Ναβάλνι.

Οι Αμερικανοί εκτιμούσαν ότι η προοπτική απελευθέρωσης του Ναβάλνι θα μπορούσε να γείρει την πλάστιγγα για τη Γερμανία.

Τον Μάρτιο του 2023, θα συλλαμβανόταν ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Wall Street Jourlan Εβαν Γκέρσκοβιτς, ο οποίος είχε διαπιστευθεί στη Μόσχα ως ανταποκριτής και βρισκόταν χρόνια στη Ρωσία. Η αμερικανική κυβέρνηση είχε αρχικά κινηθεί διπλωματικά, σε μία κίνηση διάψευσης των κατηγοριών περί κατασκοπείας που βάρυναν τόσο τον Γκέρσκοβιτς όσο και τον Γουίλαν.

Τον Οκτώβριο του 2023, η Ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφος του Radio Free Europe/Radio Liberty, Αλσού Κουρμάσεβα, συνελήφθη κατά τη διάρκεια επίσκεψής της στο ρωσικό Ταταρστάν, όπου είχε μεταβεί για να συναντήσει τους οικείους της. Τότε η Ουάσιγκτον είχε κάνει άλλη μία πρόταση στη Μόσχα, που φυσικά δεν περιελάμβανε τον καταδικασμένο στη Γερμανία Κρασίκοφ. Η πρόταση ήταν επίσης… καταδικασμένη να απορριφθεί.

Στις αρχές του 2024, ο Τζο Μπάιντεν συναντήθηκε με τον Γερμανό καγκελάριο Ολαφ Σολτς όπου συζητήθηκε εκτενώς η προοπτική της ανταλλαγής κρατουμένων. Σύμφωνα με τον Τζέικ Σάλιβαν ο Σολτς είπε στον Μπάιντεν: «Εγώ αυτό θα το κάνω για σένα». Ουάσιγκτον και Βερολίνο κατέληξαν σε μία μεταξύ τους συμφωνία που περιελάμβανε για πρώτη φορά και τον Κρασίκοφ.

Σύμφωνα με τη γερμανική κυβέρνηση, αυτό που έπρεπε να σταθμιστεί με την ποινή φυλάκισης του Κρασίκοφ ήταν «η ελευθερία, η υγεία και σε ορισμένες περιπτώσεις οι ίδιες οι ζωές αθώων ανθρώπων».

Το σκαρίφημα ΗΠΑ-Γερμανίας δεν προτάθηκε τελικώς ποτέ στη Ρωσία, αφού ο θάνατος του Ναβάλνι άλλαξε τις εσωτερικές ισορροπίες στη Δυσή: το Βερολίνο είχε πει «ναι» σε μεγάλο βαθμό ελπίζοντας στην απελευθέρωση του Ρώσου αντιφρονούντα.

Ο θάνατος του Ναβάλνι συνέβη ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η Διάσκεψη για την Ασφάλεια στο Μόναχο όπου η Αμερικανίδα αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Σλοβενίας Ρόμπερτ Γκόλομπ για να βεβαιωθεί ότι οι Σλοβένοι θα τηρούσαν τη συμφωνία.

«Πολλοί άνθρωποι εκείνη την εποχή αναρωτιόντουσαν γιατί η Χάρις συναντήθηκε με τον Γκόλομπ. Είχαμε διαπιστώσει ότι δύο Ρώσοι που ενδιέφεραν τη Μόσχα κρατούνταν στη Σλοβενία. Η δουλειά της ήταν να τον πείσει να τους αφήσει ελεύθερους», είχε αποκαλύψει αργότερα, αξιωματούχος του Λευκού Οίκου. Η Χάρις είχε τότε συναντηθεί και με τον καγκελάριο Σολτς.

Μια νέα συμφωνία

Η ομάδα εθνικής ασφάλειας του Λευκού Οίκου συνεδρίαζε καθημερινά για το θέμα, φτιάχνοντας καινούργιες λίστες με Ρώσους πολιτικούς κρατούμενους για τους οποίους θα μπορούσε να γίνει διαπραγμάτευση με τη Γερμανία. Χωρίς πρόοδο ωστόσο. Μέχρι που στα τέλη Απριλίου ο Τζο Μπάιντεν έστειλε επιστολή στον Σολτς σκιαγραφώντας αυτό που έμελλε να αποδειχθεί μια άκρως περίπλοκη συμφωνία.

Τον Ιούνιο, ο Γερμανός καγκελάριος φάνηκε θετικός και η Ουάσιγκτον έστειλε τη νέα πρόταση στη Μόσχα. Το γεγονός πως οι δίκες των  Γκερσκόβιτς και Κουρμάσεβα ξεκίνησαν και επισπεύστηκαν στη Ρωσία ερμηνεύθηκαν ως θετική εξέλιξη.

Στα μέσα Ιουλίου το Κρεμλίνο ενημέρωσε τον Λευκό Οίκο πως ήταν πρόθυμο να αποδεχτεί τη συμφωνία. Μια διεθνής, διυπηρεσιακή ομάδα εργασίας ανέλαβε να διαμορφώσει όλες τις επιμέρους, περίπλοκες λεπτομέρειες για να ολοκληρωθεί η ανταλλαγή κρατουμένων. Την ίδια περίοδο ο Τζο Μπάιντεν δεχόταν πιέσεις για να αποσυρθεί από την κούρσα. Ο 81χρονος ηγέτης κάλεσε τον Σλοβένο πρωθυπουργό από το τηλέφωνο της κατοικίας του στο Ντέλαγουερ, για να συμφωνήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες, λίγες ώρες πριν ανακοινώσει πως παραιτείται από υποψήφιος πρόεδρος των Δημοκρατικών.

Στις αρχές τις εβδομάδας, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν έστειλε στις οικογένειες των κρατουμένων Αμερικανών το ίδιο μήνυμα: «Είναι ώρα να έρθετε στον Λευκό Οίκο και να συναντήσετε τον πρόεδρο. Έχει κάποια νέα για την υπόθεσή σας». Τα υπόλοιπα ανήκουν στην ιστορία.

Ο υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Λάμι δήλωσε ότι χαιρετίζει τις απελευθερώσεις, ιδίως των Καρά Μουρζά και του Γουίλαν, οι οποίοι έχουν βρετανική υπηκοότητα. Το Κρεμλίνο ανέφερε σε ανακοίνωσή του ότι δόθηκε χάρη σε κρατούμενους προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιστροφή Ρώσων που κρατούνταν σε φυλακές του εξωτερικού.

Με φόντο τις εκλογές του Νοεμβρίου, αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου υποστηρίζουν πως μόνο ο Μπάιντεν μπορούσε να φέρει σε πέρας την ανταλλαγή κρατουμένων. Όπως σχολιάζουν, η συμφωνία δεν θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς τις συμμαχίες στις οποίες ο 81χρονος πρόεδρος είχε επενδύσει πολλά, σε αντίθεση με τον Ντόναλντ Τραμπ που, κατά τους ίδιους, τις υπονομεύει.  Η Φιόνα Χιλ, πρώην ανώτερη σύμβουλος του Τραμπ για τη Ρωσία, η οποία έκτοτε έχει μετατραπεί σε πολέμιο του Ρεπουμπλικάνου δήλωσε χαρακτηριστικά: «οι Γερμανοί θα ήταν σχεδόν απίθανο να το κάνουν αυτό για τον Τραμπ».