Μια φιάλη Château d’Yquem του 2010 είναι κάτι το εξαιρετικό. Βερίκοκο, καβουρδισμένο αμύγδαλο, ξύσμα εσπεριδοειδών, ζουμερό λεμόνι, λευκές τρούφες: τα έχει όλα. Μέχρι πρόσφατα, το κόστος του καλύτερου γλυκού κρασιού στον κόσμο αυξανόταν σταθερά. Μέχρι το 2023, μια φιάλη από τον παραγωγό κόστιζε 60% περισσότερο από ό,τι στα μέσα της δεκαετίας του 2010. Εκείνη την εποχή, όλες οι μορφές πολυτέλειας γίνονταν όλο και πιο ακριβές. Τα συλλεκτικά αυτοκίνητα, τα παλαιωμένα ουίσκι και οι τεράστιες επαύλεις ανέβηκαν κατακόρυφα σε αξία. Από το 2015 έως το 2023, ο «δείκτης επενδύσεων πολυτελείας» που καταρτίζει η εταιρεία ακινήτων Knight Frank αυξήθηκε κατά 70%.

Και τότε κάτι άλλαξε. Από το απόγειό του το 2023, ο δείκτης έχει πέσει κατά 6%. Η τιμή των κρασιών Bordeaux first growths, συμπεριλαμβανομένων των Lafite Rothschild και Margaux, έχει πέσει κατά 20%. Στην Αμερική, η τιμή των ιδιωτικών τζετ και σκαφών έχει πέσει κατά 6%, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Τα ρολόγια Rolex στη αγορά μεταχειρισμένων αλλάζουν χέρια για σχεδόν 30% λιγότερο από ό,τι το 2022. Η αγορά έργων τέχνης βρίσκεται σε ύφεση. Σύμφωνα με την εταιρεία ακινήτων Savills, οι τιμές των καλύτερων ακινήτων στις μεγαλουπόλεις αυξάνονται ελάχιστα. Η τιμή των «εκλεκτών» κατοικιών μειώνεται στο Λονδίνο και το Παρίσι. Πριν από δύο χρόνια, ένα σπίτι στην «Billionaires’ Row» του Σαν Φρανσίσκο βγήκε προς πώληση για 32 εκατομμύρια δολάρια. Οι πωλητές έχουν πλέον μειώσει την τιμή στα 26 εκατομμύρια δολάρια.

Γιατί παρατηρείται πτώση στην αγορά πλουτοκρατικών περιουσιακών στοιχείων; Η πιο προφανής εξήγηση θα ήταν ότι οι υπερπλούσιοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες, αλλά αυτό είναι δύσκολο να υποστηριχθεί. Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, υπάρχουν περισσότεροι από 3.000 δισεκατομμυριούχοι σε όλο τον κόσμο, από 2.800 πέρυσι. Το πλουσιότερο 0,1% των Αμερικανών κατέχει σήμερα το 14% του πλούτου των νοικοκυριών της χώρας, το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων δεκαετιών. Το Σαν Φρανσίσκο, το μέρος όπου κανείς δεν θέλει να αγοράσει έπαυλη, δημιουργεί εκατομμυριούχους καθημερινά, χάρη στην έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης. Σε αντίθεση με τους φτωχότερους Αμερικανούς, το πλουσιότερο 3,3% έχει αυξήσει σημαντικά τις δαπάνες του από το 2022, σύμφωνα με τον Mark Zandi της Moody’s Analytics, μιας ερευνητικής εταιρείας.

Αντίθετα, η πτωτική αγορά οφείλεται στο γεγονός ότι η οικονομία των πολυτελών αγαθών αλλάζει ραγδαία. Για να κατανοήσουμε το γιατί, ας ανατρέξουμε στα γραπτά του Thorstein Veblen, ενός Αμερικανού οικονομολόγου που έγραφε στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Veblen υποστήριζε ότι η πολυτέλεια εξαρτάται από τη σπανιότητα και τον ανταγωνισμό. Ένα αγαθό είναι πραγματικά πολυτελές όχι μόνο επειδή είναι κοστοβόρο, αλλά και επειδή η κατανάλωσή του από ένα άτομο μειώνει τη δυνατότητα των άλλων να το αποκτήσουν. Στη σημερινή οικονομία, το τι θεωρείται σπάνιο και ανταγωνιστικό έχει αλλάξει ριζικά.

Το πρόβλημα, τουλάχιστον για τους υπερπλούσιους, είναι ότι τα πολυτελή αγαθά βρίσκονται παντού. Πολλές χώρες παράγουν εξαιρετικό κρασί. Είναι πραγματικά τόσο καλύτερο το Bordeaux; Τα διαμάντια που παράγονται σε εργαστήριο είναι αδύνατο να ξεχωρίσουν από τα πραγματικά. Η ανάπτυξη των αγορών μεταχειρισμένων προϊόντων σημαίνει ότι οποιοσδήποτε έχει κάποια χρήματα μπορεί να αγοράσει ένα σακάκι Kiton ή ακόμα και να νοικιάσει ένα ιδιωτικό τζετ. Οι καινοτόμοι του κόσμου της τέχνης μιλούν για «τμηματοποίηση» των παλαιών μετρ, με εκατοντάδες ανθρώπους να κατέχουν ένα μικρό κομμάτι Rembrandt. Σήμερα, «όλοι» απολαμβάνουν τα ωραία πράγματα της ζωής και τα δημοσιεύουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Χάθηκε η σπανιότητά τους και δεν φαντάζουν πλέον πολυτελή.

Οι πλούσιοι ξοδεύουν πλέον περισσότερα για υπηρεσίες και όχι αγαθά. Ο Economist κατάρτισε έναν δείκτη υπερπολυτελών υπηρεσιών, που περιλαμβάνει τα πάντα, από ένα εισιτήριο για το Super Bowl μέχρι ένα γεύμα σε εστιατόριο με τρία αστέρια Michelin. Επιλέξαμε εμπειρίες που αναγνωρίζονται ως πολύτιμες σε παγκόσμια κλίμακα – δεν είναι απλώς ωραίες, αλλά οι καλύτερες των καλύτερων – και για τις οποίες διασταυρώθηκαν αξιόπιστα στοιχεία για τις τιμές τους σε βάθος πολλών ετών. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του περιοδικού, ο δείκτης έχει αυξηθεί κατά 90% από το 2019. Και παρόλο που οι τιμές των αγαθών έχουν μειωθεί από το 2023, ο δείκτης συνεχίζει να αυξάνεται.

Η ραγδαία αύξηση των τιμών των πολυτελών υπηρεσιών αντικατοπτρίζει την ίδια ακριβώς δυναμική που έχει βλάψει τα πολυτελή αγαθά. Ας πάρουμε για παράδειγμα το Le Bristol, ίσως το καλύτερο ξενοδοχείο του Παρισιού. Υπάρχει παγκόσμια ζήτηση για να βουτήξεις στην πισίνα του τελευταίου ορόφου, η οποία «καυχιέται» πως έχει θέα στον Πύργο του Άιφελ. Πολλοί από τους επισκέπτες της καταπράσινης βεράντας του ξενοδοχείου περνούν περισσότερο χρόνο φωτογραφίζοντας τα κοκτέιλ τους παρά πίνοντας τα. Ωστόσο, το Le Bristol διαθέτει λιγότερα από 200 δωμάτια, γεγονός που καθιστά την αναζήτηση διαθέσιμου δωματίου σε αυτό εξαιρετικά ανταγωνιστική. Μια διανυκτέρευση εκεί κοστίζει τώρα το διπλάσιο από ό,τι το 2019.

Πολλοί άνθρωποι θα ήθελαν μια υπηρέτρια για να συγυρίζει το σπίτι τους, αλλά οι καλύτερες είναι δυσεύρετες. Στην Αμερική, οι μισθοί τους είναι περίπου 50% υψηλότεροι από ό,τι το 2019. Οι οικιακές βοηθοί στο Palm Beach, μια χλιδάτη περιοχή της Φλόριντα, κερδίζουν πλέον συνήθως πάνω από 150.000 δολάρια το χρόνο. Μπορείς να μεταπωλήσεις ένα ρολόι, αλλά δεν μπορείς να «μεταπωλήσεις» μια μέρα που πέρασες στο Centre Court του Wimbledon. Η τιμή ενός εισιτηρίου για το Super Bowl είναι διπλάσια από ό,τι ήταν πριν από μερικά χρόνια. Για να παρευρεθείς στο Met Gala, όσο πλούσιος κι αν είσαι, πρέπει πρώτα να καταφέρεις να βρεις εισιτήριο, που κοστίζει πια πάνω από το διπλάσιο σε σχέση με το 2019. Η τιμή του μενού στο Benu, ένα εστιατόριο με τρία αστέρια Michelin στο Σαν Φρανσίσκο, έχει αυξηθεί κατά 78% από το 2015. Άξιζε τα περισσότερα από 500 δολάρια; Ίσως…

Όταν όμως τρως σε ένα εστιατόριο, δεν αγοράζεις μόνο το φαγητό, αλλά και το γεγονός ότι, για εκείνες τις λίγες ώρες, κανένας άλλος στον κόσμο δεν θα μπορούσε να καθίσει στο τραπέζι σου. Οι εβδομάδες μόδας της Νέας Υόρκης και του Παρισιού, οι αποκλειστικές φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, τα play-offs του NBA: δεν υπάρχουν πια προσφορές στην τιμή, κάτι που κάνει ακόμα πιο ικανοποιητικό το να λες πως πήγες εκεί σε άλλους που δεν τα κατάφεραν. Ο Θεός μόνο ξέρει πόσο θα κοστίσει ένα εισιτήριο στη μαύρη αγορά για τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου ποδοσφαίρου του επόμενου έτους, που θα διεξαχθεί κοντά στη Νέα Υόρκη. Αυτό είναι ένα μεγάλο κομμάτι της γοητείας κάποιων απολαύσεων. Όταν μπορείς να είσαι ένας από τους λίγους που θα δουν τον Jude Bellingham και τον Kylian Mbappé να αναμετρώνται, γιατί να ασχοληθείς με μία φιάλη Château d’Yquem;

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com