Οι ηγέτες του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος θα είχαν αισθανθεί έκπληξη αν συνειδητοποιούσαν πόσα οφείλουν σ’ έναν ζωηρό 20χρονο/livestreamer παραγωγό υπηρεσίας συνεχούς ροής από το Οχάιο: τον Ντάρεν Ουάτκινς, τον νεότερο. Είναι γνωστός με την κωδική ονομασία «ΙShowSpeed» και, σε μια του επίσκεψη στην Κίνα, προσέφερε περισσότερα για την αναβάθμιση της εικόνας της χώρας στο εξωτερικό απ’ όσο οποιεσδήποτε προσπάθειες της δυσκίνητης κομματικής προπαγάνδας. Σε ταξίδι δυο βδομάδων –τον περασμένο Μάρτιο και Απρίλιο– έδειξε στα 38 εκατομμύρια ακολούθων του «IShowSpeed» τον μεγάλο ιστορικό  πλούτο της Κίνας (έκανε ένα ανάποδο άλμα στο Σινικό Τείχος), τους φιλικούς κατοίκους (αντάλλαξε αστεία με Κινέζο που μιμείται τον Ντόναλντ Τραμπ) και την προωθημένη κινεζική τεχνολογία (χόρεψε με ένα ανθρωπόμορφο ρομπότ, παράγγειλε και παρέλαβε γεύμα της Kentucky Fried Chicken που του παραδόθηκε με drone, και δοκίμασε ιπτάμενο ταξί). Μπαίνοντας με ένα αυτοκίνητο που οδηγούσε σε λίμνη της πόλης Σεντσέν –αμφίβιο όχημα τύπου Τζέιμς Μποντ, με ηλεκτροκίνηση– ο Ουάτκινς ακουγόταν ενθουσιασμένος: «Θεούλη μου! Αυτό το αυτοκίνητο δεν βουλιάζει… Οι Κινέζοι τα κατάφεραν, τα κινεζικά αυτοκίνητα το ’χουν!».  Ή, όπως συχνά επαναλάμβανε σε όλη τη διάρκεια της επίσκεψής του: «Η Κίνα είναι άλλο πράγμα, δικέ μου!».

Ήπια ισχύς 

Ακριβώς αυτό το είδος ενθουσιασμού είναι εκείνο που η κινεζική ηγεσία επιθυμούσε εδώ και καιρό να εμφυσήσει στους ξένους. Το ΚΚΚ προσπάθησε να καλλιεργήσει την «ήπια ισχύ», η οποία μπορεί να εξασφαλίσει υπέρ μιας χώρας όσα επιθυμεί χωρίς αυτή να χρησιμοποιήσει μέσα «σκληρής» επιβολής ή στρατιωτική ισχύ: αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει και την καταγγελία του «αντι-κινεζικού» αφηγήματος όπως αυτό διακινείται από τα μίντια της Δύσης. Ήδη το 2013, το κινεζικό Πολιτμπιρό ανέφερε ότι η ανάπτυξη της ήπιας ισχύος ήταν ουσιώδες στοιχείο για το «κινεζικό όνειρο εθνικής ανανέωσης». Δεν επρόκειτο όμως για εύκολη αποστολή. Η κινεζική προπαγάνδα αποδείχθηκε αναποτελεσματική στο εξωτερικό, όπου πολλοί δείχνονται επιφυλακτικοί για το αυταρχικό παρελθόν (και παρόν) της χώρας. 

Πλην όμως όλο και περισσότερο πληθαίνουν όσοι –ιδίως μεταξύ των νέων– είναι πρόθυμοι να παραβλέψουν τις άσχημες πλευρές της Κίνας. Αυτό δεν οφείλεται στους κομματικούς επικοινωνιολόγους. Ο Ντάρεν Ουάτκινς είναι ένας μόνο από το πλήθος ξένων Vloggers που αναρτούν σκηνές από ταξίδια τους στην Κίνα, από τη στιγμή που η χώρα άνοιξε και πάλι για τους ξένους μετά την πανδημία. Οι κινεζικές επιχειρήσεις διαθέτουν, ούτως ή άλλως, υπερπροωθημένη τεχνολογία και προτείνουν αντίστοιχες πολιτιστικές εξαγωγές. Την εικόνα, δε, της Κίνας βελτίωσε και η αισθητή υποχώρηση της δημοφιλίας των ΗΠΑ, με τη βοήθεια του Πρόεδρου Τραμπ. Στις 15 Μαΐου το επίσημο όργανο του ΚΚΚ –η Λαϊκή Ημερησία του Πεκίνου– σχεδόν δεν το πίστευε όταν δημοσίευε άρθρο με τίτλο «Πώς η Κίνα έγινε της μόδας;».

Ήδη εδώ και μια δεκαετία η Κίνα δαπανούσε 10 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση προκειμένου να βελτιώσει την εικόνα της στο εξωτερικό – αυτή είναι η περιγραφή της κατάστασης που δίνει Αμερικανός ακαδημαϊκός ερευνητής. Σήμερα, το ποσό αυτό μπορεί να είναι υψηλότερο. Έχουν δημιουργηθεί ανά τον κόσμο 500 «Ινστιτούτα Κομφούκιος» στα πλαίσια ξένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, τα οποία προσφέρουν μαθήματα στα μανδαρίνικα κινεζικά, αλλά και εκτεταμένα πολιτιστικά προγράμματα. Κρατικής επιρροής μέσα ενημέρωσης αναρτούν σε δυτικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης θετικά αφηγήματα. Εκατοντάδες ξένοι δημοσιογράφοι προσκαλούνται κάθε χρόνο στην Κίνα, όπου και τους επιδεικνύονται επιτεύγματα όπως το εντυπωσιακό σιδηροδρομικό δίκτυο υψηλής ταχύτητας.

Τεχνητή νοημοσύνη και βιντεοπαιχνίδια 

Αυτές όμως, οι εκ των άνω, προσπάθειες είναι χλωμές αν συγκριθούν με τις καινοτομίες που προκύπτουν από τη βάση. Η DeepSeek –η εταιρεία-αστέρι στον χώρο της ΑΙ/τεχνητής νοημοσύνης– εκτοξεύθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο στην κορυφή του διεθνούς ενδιαφέροντος όταν δημοσιοποίησε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα πολύ φθηνότερα ως προς την «εκπαίδευσή» τους, αλλά σχεδόν το ίδιο αποτελεσματικά με τα αντίστοιχα δυτικά. Τα ηλεκτρικά κινεζικά οχήματα αγοράζονται με ενθουσιασμό από δυτικούς καταναλωτές, ενώ τα καταναλωτικής χρήσης κινεζικά drones είναι εδώ και χρόνια πρωτοποριακά παγκοσμίως. Ήδη όμως και τα πολιτιστικά προϊόντα κερδίζουν σημαντικούς οπαδούς στο διεθνές κοινό. Η Κίνα παρακολούθησε ζηλόφθονα την K-pop νοτιοκορεάτικη κουλτούρα να καταλαμβάνει εξ εφόδου τον κόσμο τη δεκαετία του 2010. Τώρα, μπορεί η κινεζική μουσική ή ο κινεζικός κινηματογράφος να παραμένουν μικρής εμβέλειας πέραν των περιοχών του κόσμου όπου μιλούν τα μανδαρίνικα, πλην όμως η χώρα γίνεται ταχύτατα κεντρικός παίκτης στα βιντεοπαιχνίδια. 

Τέσσερα από τα 10 ταχύτερα αναπτυσσόμενα παιχνίδια του 2024 για κινητά ήταν made in China. Ένα από αυτά είναι το Genshin Impact, μια περιπέτεια ρόλων που πουλάει πάνω από 1 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση. Πέρσι, άλλη κινεζική εταιρεία λάνσαρε το Black Myth Wukong, το πρώτο αληθινά παγκοσμίως πετυχημένο/blockbuster βιντεοπαιχνίδι. Πρωταγωνιστεί ο σκανδαλιάρης Monkey King (Βασιλιάς Πίθηκος), ενώ η βάση του αφηγήματος βρίσκεται στην κινεζική λαϊκή παράδοση. Ένα 30% των παικτών του Black Myth Wukong βρίσκονται εκτός Κίνας.

Αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται ανά την υφήλιο είναι όλο και πιο συχνά διαμορφωμένα στην Κίνα. Το TikTok, η εφαρμογή για σύντομα βίντεο που ανήκει στην Bytedance, αποτελεί τη συχνότερα χρησιμοποιούμενη εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως. Θεατές σε χώρες όπως το Μεξικό ή η Ινδονησία έχουν επίσης αγκαλιάσει κινεζικές «μικρο-σειρές», με επεισόδια διαρκείας ενός λεπτού που είναι σχεδιασμένα για παρακολούθηση στα κινητά.

Η έξοδος από τα lock-down

Πολλές μετρήσεις δείχνουν ότι η δημοφιλία της Κίνας καταβυθίστηκε την εποχή της πανδημίας – ύστερα όμως κατέγραψε ισχυρή επαναφορά. Η εταιρεία συμβούλων Brand Finance θέτει κάθε χρόνο σε 100.000 ανθρώπους ανά τον κόσμο το ερώτημα του πώς αξιολογούν διάφορες χώρες καθώς και πώς βλέπουν να διαμορφώνεται η επιρροή των χωρών αυτών. Τα αποτελέσματα έθεταν το brand/την εικόνα «Κίνα» στην 8η θέση παγκοσμίως το 2021, στη 2η όμως φέτος – με την Αμερική μόνο να προηγείται.

Όσο για τις δημοσκοπήσεις του Alliance of Democracies Foundation –μιας ΜΚΟ με βάση τη Δανία– καταγράφουν σταθερή βελτίωση σε επίπεδο στάσεων έναντι της Κίνας παγκοσμίως από το 2022 και μετά: η βαθμολογία «καθαρής πρόσληψης» της εικόνας της Κίνας βελτιώθηκε από -4% το 2022 σε +14% στην πλέον πρόσφατη έρευνα. Η αντίστοιχη θέση των ΗΠΑ υποχώρησε αισθητά: από +22% σε -5% το 2024. Πρόσφατη σφυγμομέτρηση της Pew (γνωστής παγκοσμίως) εταιρείας δημοσκοπήσεων, δείχνει ότι ακόμα και στις ΗΠΑ –όπου γενικώς η Κίνα έχει ευρύτερα αρνητική υποδοχή– οι αντίστοιχες απόψεις βελτιώνονται πλέον. Ειδικότερα οι νέες ηλικίες είναι πιο δεκτικές προς την Κίνα.

Πιο σκεπτικιστικές στάσεις παρατηρούνται έναντι της Κίνας στις γειτονικές της ασιατικές χώρες. Πολλές απ’ αυτές έχουν βέβαια εδαφικές διαφορές με την Κίνα, οπότε βλέπουν με επιφυλακτικότητα τις πολεμικές της δαπάνες. Στην Ευρώπη, πάλι, υπάρχουν «σκληρά όρια» στο πόσο μπορεί να βελτιωθεί η δημοφιλία της Κίνας λόγω –εξηγεί ο Άντριου Τσαμπ, του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ– των ελλείψεών της, από πλευράς δημοκρατίας, και των κακών επιδόσεων, από πλευράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, πολλοί επικριτές της πολιτικής του Κομμουνιστικού Κόμματος έναντι των Ουιγούρων του Σινκιάνγκ λένε ότι ο τωρινός ενθουσιασμός καταλήγει να ξεπλένει την αυταρχικότητα του ΚΚΚ. Άλλοι πάλι εκτιμούν ότι το Κόμμα συμπεριφέρεται πλέον με ευφυέστερο τρόπο. Θεωρούν ότι –διακριτικά, πλην δραστήρια– διευκολύνει επισκέπτες όπως ο Ντάρεν Ουάτκινς.

Με όπλο τον τουρισμό 

Η επίσημη Κίνα, πάντως, φαίνεται να έχει την πεποίθηση ότι όποιος επισκεφθεί τη χώρα θα καταλήξει να του αρέσει – απ’ όπου κι αν προέρχεται. Οι αρμόδιοι σπεύδουν να επαναφέρουν τον τουρισμό μετά τη σημαντική πτώση του αριθμού των επισκεπτών επί πανδημίας. Στα τέλη του 2024, η Κίνα κατήργησε την απαίτηση βίζας για πολίτες 38 (κυρίως ευρωπαϊκών) χωρών, όταν έρχονται για επίσκεψη διαρκείας μέχρις ενός μήνα. Την Κίνα επισκέφθηκαν το 2024 περίπου 30 εκατ. ξένοι τουρίστες, δηλαδή σχεδόν κατά 80% περισσότεροι απ’ όσοι την προηγούμενη χρονιά. Και πάλι, όμως, δεν έφθασαν στην προ-Covid οροφή.

Το πιο δύσκολο για τους προπαγανδιστές του Πεκίνου είναι να αφήσουν τις ελκυστικές πλευρές της χώρας να μιλήσουν για τον εαυτό τους: αυτό εξηγεί ο Σιούγιου Γιονάν, του Πανεπιστημίου Ράτζερς στο Νιου Τζέρσεϊ: δύσκολη μια τέτοια στάση «για ένα σύστημα χτισμένο γύρω από τον έλεγχο και την πειθαρχία του εκπεμπόμενου μηνύματος». Έτσι, όταν πέρσι μια ομάδα 70 φοιτητών από το Παν/μιο Ντιουκ της Β. Καρολίνας επισκέφθηκαν την Κίνα στο πλαίσιο ταξιδιού μελέτης, τους κυνηγούσαν τα επίσημα μέσα ενημέρωσης να πουν θετικά σχόλια για την Κίνα. Αυτό εξηγούσε εν συνεχεία δυσαρεστημένος φοιτητής σε διαδικτυακό λογαριασμό του. Μια τηλεοπτική ομάδα «μου έμαθε να απαγγέλλω ένα ποίημα στα μανδαρίνικα, το οποίο είχε σε μια στροφή το  “Αγαπώ την Κίνα”». 

Κι όπως θα έλεγε κάθε νέος, η Κίνα θα ήταν πολύ πιο… κουλ,  αν δεν το προσπαθούσε τόσο φορτικά.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com