Μετά από πολύμηνο διάστημα με προβλήματα υγείας, ο Πάπας Φραγκίσκος πέθανε –τη Μεγάλη Δευτέρα– σε ηλικία 88 ετών. Ο Φραγκίσκος ηγήθηκε της Καθολικής Εκκλησίας από την εποχή της παραίτησης του Βενέδικτου ΙΣτ΄ το 2013. Γεννημένος στην Αργεντινή, ήταν ο πρώτος Πάπας προερχόμενος από το Νότιο Ημισφαίριο, καθώς και ο μόνος μη-Ευρωπαίος Πάπας για σχεδόν 1.300 χρόνια.

Η επιλογή Φραγκίσκου αντικατόπτριζε μια ευρύτερη γεωγραφική μετακίνηση της Καθολικής Εκκλησίας. Όσο κι αν το Βατικανό υπήρξε σταθερά το πνευματικό και διοικητικό κέντρο του καθολικισμού σ’ όλη την περίοδο μετά τη Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, το κέντρο βάρους της Εκκλησίας έχει πλέον μετακινηθεί. Ο Economist επιχειρεί να περιγράψει το φαινόμενο, χρησιμοποιώντας δύο δείκτες: ο ένας εξ αυτών αφορά τους πιστούς, ο άλλος την παπική εξουσία.

Ο στατιστικός παράγοντας – ο πληθυσμός των Καθολικών ανά τον κόσμο

Ο πρώτος δείκτης έχει υπολογισθεί με στοιχεία από το Θεολογικό Σεμινάριο Gordon-Conwell –Αμερικανικό Ινστιτούτο Ευαγγελιστών– και δείχνει πού βρισκόταν στατιστικά το κέντρο βάρους του πληθυσμού των καθολικών ανά την υφήλιο, ήδη από το 33 μ.Χ. Η μέθοδος αυτή καταγράφει εκείνο το σημείο όπου ίσος αριθμός καθολικών βρίσκονται στα βόρεια, στα νότια, στα ανατολικά και στα δυτικά (Χάρτης 1).

H μέθοδος αυτή χρονικογραφεί την περίπλοκη ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας. Το στατιστικό κέντρο βάρους της ξεκινά στους λόφους και τις ερήμους γύρω από τη Βηθλεέμ (η οποία θεωρείται ότι υπήρξε τόπος γέννησης του Ιησού) και την Ιερουσαλήμ (τόπος σταύρωσής του). Μετά τον θάνατό του, ο Απόστολος Πέτρος –που θεωρείται από τους καθολικούς ως ο πρώτος Πάπας– ταξίδεψε στη Ρώμη, την τότε πολύβουη πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με την καθολική πίστη, ο Πέτρος εκτελέσθηκε από τον αυτοκράτορα Νέρωνα στον Λόφο του Βατικανού, ένα ειδωλολατρικό νεκροταφείο έξω από την αρχαία Ρώμη. (Λέγεται ότι ζήτησε να σταυρωθεί ανάποδα, καθώς δεν θεωρούσε τον εαυτό του άξιο να πεθάνει στην ίδια στάση με τον Ιησού). Ο τόπος αυτός σταδιακά μετατράπηκε σε έδρα της Εκκλησίας – λιγότερο λόγω της σύνδεσής του με τη ζωή του Ιησού και περισσότερο λόγω της πολιτικής και συμβολικής του σημασίας.

Όμως ο καθολικισμός συνέχισε να διευρύνεται πέραν της Ευρώπης. Μεταξύ 200 μ.Χ. και 400 μ.Χ. ο πληθυσμός των καθολικών στη Βόρεια Αφρική αυξήθηκε από 100.000 σε 1,6 εκατομμύρια ψυχές, λόγω της αστικοποίησης αλλά και των ιεραποστολικών προσπαθειών.

Η αύξηση αυτή σταμάτησε, εν μέρει λόγω της ανόδου του Ισλάμ κατά τον 7ο αιώνα – πράγμα που επανέφερε το δημογραφικό κέντρο βάρους του καθολικισμού προς την Ευρώπη, όπου και έφτασε στο βορειότερο υψηλότερο σημείο του το 1500.

Τον 20ό και τον 21ο αιώνα, πλέον, η ταχεία ανάπτυξη της Εκκλησίας στην υποσαχάρια Αφρική, στη Λατινική Αμερική και σε περιοχές της Ασίας έφερε και πάλι μετακίνηση προς τον Νότο. Τα στοιχεία του World Christian Database δείχνουν την Αμερική και την Ασία ως τις μόνες περιοχές του κόσμου όπου η αύξηση του αριθμού των καθολικών προσπέρασε την αύξηση του πληθυσμού συνολικά την τελευταία 50ετία. Σε αντίθεση με αυτό, στην Ευρώπη οι αριθμοί δείχνουν μικρή υποχώρηση: το ποσοστό των καθολικών σ’ αυτή την ήπειρο, από 37% το 1975 υποχώρησε σε 32% του συνολικού πληθυσμού το 2025. Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Gordon-Conwell υπολογίζουν ότι σήμερα το δημογραφικό κέντρο βάρους της Καθολικής Εκκλησίας βρίσκεται κάπου γύρω από τα νότια σύνορα της Σενεγάλης. Με βάση τις δημογραφικές προβολές των Ηνωμένων εθνών, μέχρι το 2050 θα έχει υπάρξει μετακίνηση στην Ακτή του Ελεφαντοστού.

Το κέντρο βάρους της παπικής εξουσίας 

O δεύτερος χάρτης μάς δείχνει το γεωγραφικό κέντρο της παπικής εξουσίας. Δίνει τον μέσο όρο του γεωγραφικού μήκους και πλάτους των τόπων γέννησης όλων των Παπών, διαχρονικά, με στάθμιση βάσει της διάρκειας της θητείας τους.

Αυτά τα στοιχεία δείχνουν πως η εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας παρέμεινε ριζωμένη στην Ιταλία, και τούτο παρά την αύξηση του αριθμού των πιστών αλλού. Από την εποχή του Πέτρου (ο οποίος γεννήθηκε κοντά στα υψίπεδα του Γκολάν) υπήρξαν 265 Πάπες. Από τους 260, των οποίων είναι γνωστός ο τόπος γέννησης, το 80% κατάγονταν από τη σημερινή Ιταλία.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, το κέντρο βάρους της παπικής εξουσίας παραμένει κοντά στη Ρώμη. Αυτή η τάση, πάντως, τείνει να αδυνατίσει: ο Ιωάννης Παύλος Β΄, κεφαλή της Εκκλησίας στο γύρισμα του 21ου αιώνα, είχε γεννηθεί στην Πολωνία, ενώ ο διάδοχός του Βενέδικτος ΙΣτ׳ ήταν Γερμανός. Όταν Πάπας έγινε ο Φραγκίσκος, είχε ακουστεί ότι ήταν σαν το Κονκλάβιο «να πήγε να τον ανακαλύψει σχεδόν από την άκρια του κόσμου».

Ο διάδοχός του θα μπορούσε να μετακινήσει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Το εκλεκτορικό σώμα για τον επόμενο Πάπα αποτελείται σήμερα από 136 καρδινάλιους, προερχόμενους από 94 χώρες. Μόλις το 39% απ’ αυτούς είναι από την Ευρώπη, ενώ αριθμός-ρεκόρ είναι από Ασία και Αφρική. Τη θεσμική αυτή μετακίνηση δείχνουν και τα στοιχεία για τη χωρική κατανομή των καθεδρικών ναών/βασιλικών (εκείνων των καθολικών εκκλησιών που λαμβάνουν από τον Πάπα ιδιαίτερο καθεστώς λόγω ιστορικών, πνευματικών ή ιδιαιτέρων αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών τους).

Η εκτίμησή μας είναι ότι περίπου 17.000 εκκλησίες έχουν λάβει αυτόν τον χαρακτηρισμό τα τελευταία 200 χρόνια – κι απ’ αυτές, πάνω από το 70% είναι στην Ευρώπη. Και αυτό, όμως, αλλάζει. Τη δεκαετία του 2010, πάνω από το 40% αυτών των εκκλησιών ήταν εκτός Ευρώπης. Τα τελευταία 5 χρόνια έφθασαν το 62%.

Η Ρώμη παραμένει λοιπόν το κέντρο της παπικής εξουσίας. Όμως, δημογραφικά και θεσμικά, η καθολική πίστη κινείται νότια και ανατολικά – μαζί με τον αυξανόμενο αριθμό των πιστών στον Παγκόσμιο Νότο.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com