Εκατόν είκοσι εννιά είδη. Εκατό εκατομμύρια αγρότες. Δέκα εκατομμύρια τόνοι ετήσια παραγωγή. Έντεκα εκατομμύρια εκτάρια συγκομιδής. 2,2 δισ. φλιτζάνια ημερήσιας παγκόσμιας κατανάλωσης. Ο καφές αποτελεί το δεύτερο σε κατανάλωση ρόφημα στον κόσμο, μετά το νερό. Μεταξύ 1990 – 2018, η παραγωγή του αυξάνεται κατά 85%. Το 55,5% της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από την αμερικανική ήπειρο, και το 31,9% από την Ασία. Κορυφαίες χώρες παραγωγής είναι η Βραζιλία, το Βιετνάμ, η Ινδονησία και η Κολομβία. Περισσότερες από εβδομήντα χώρες σε όλο τον πλανήτη καλλιεργούν το υψίστης σημασίας στρατηγικό προϊόν. 

Το 1963, ο ΟΗΕ, ένα χρόνο μετά την έγκριση της πρώτης Διεθνούς Συμφωνίας για τον Καφέ, ιδρύει τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ (ICO), ένα διακυβερνητικό όργανο που αντιπροσωπεύει το 93% της παγκόσμιας παραγωγής και το 63% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Στον ICO συμμετέχουν 77 χώρες, 42 παραγωγοί και 34 εισαγωγείς, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. 

Τρες Πόντας, Ρίο ντε Τζανέιρο, Βραζιλία: στα χωράφια της βασίλισσας του καφέ

«Πέρασα τα παιδικά μου χρόνια στη φυτεία του παππού και της γιαγιάς μου. Πηγαίναμε εκεί κατά τη διάρκεια των χειμερινών διακοπών, δηλαδή την καλλιεργητική περίοδο της Βραζιλίας. Μεταφέραμε, θυμάμαι, τον καφέ στο αίθριο, απολαμβάνοντας τον ήλιο», αναπολεί μια από τις ισχυρότερες γυναίκες της παγκόσμιας παραγωγής καφέ. Η εκτελεστική διευθύντρια του Διεθνούς Οργανισμού Καφέ του ΟΗΕ (ICO), Βανούσια Νογκουέιρα, κατάγεται από οικογένεια παραγωγών του Τρες Πόντας, μιας πόλης 57.000 κατοίκων στο Μίνας Ζεράις, μιας εκ των νοτιότερων περιφερειών της Βραζιλίας. Το ήπιο κλίμα της περιοχής ευνοεί την ανάπτυξη του πολύτιμου φυτού, η καλλιέργεια του οποίου αποτελεί τη βασική πηγή οικονομικού πλούτου της πόλης που συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες παραγωγούς περιοχές της χώρας που συνολικά παράγει το 1/3 του καφέ παγκοσμίως. Αλλά για πόσο καιρό θα παραμένει το κλίμα ευνοϊκό; «Η άνοδος της θερμοκρασίας, οι απρόβλεπτες βροχοπτώσεις και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν ήδη τις περιοχές καλλιέργειας καφέ σε όλο τον κόσμο. Η κλιματική αλλαγή απειλεί τόσο τον Arabica όσο και τον Robusta, αλλά ο Arabica, ο οποίος απαιτεί χαμηλότερες θερμοκρασίες και σταθερές συνθήκες, υποφέρει περισσότερο. Ωστόσο, η βιομηχανία καφέ αναπτύσσει στρατηγικές προσαρμογής, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης ποικιλιών ανθεκτικών στο κλίμα, της προώθησης βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, και της υποστήριξης των αγροτών στον μετριασμό των κινδύνων», απαντά η Βανούσια Νογκουέιρα. 

Πόρτλαντ, Όρεγκον, ΗΠΑ: ανθεκτικότητα σημαίνει διαφορετικότητα

«Ο καφές είναι γεωργία», μου διαμηνύει από μια πολύ βορειότερη μεριά του Ατλαντικού η Χάνα Νόισβαντερ, διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του World Coffee Research (WCR), ενός διεθνούς μη κερδοσκοπικού, συνεργατικού προγράμματος έρευνας και ανάπτυξης της παγκόσμιας βιομηχανίας καφέ, με μέλη περισσότερες από 200 εταιρείες σε 29 χώρες παραγωγούς. Με αιχμή του δόρατος της πολιτικής τους το «η καινοτομία είναι η κιβωτός μας», ο διεθνής οργανισμός υλοποιεί ερευνητικά προγράμματα με στόχο την ανάπτυξη, την προστασία και την ενίσχυση των αποθεμάτων ποιοτικού καφέ, αλλά και τη βελτίωση των μέσων διαβίωσης των οικογενειών που τον παράγουν. «Οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι ο καφές είναι αγροτικό προϊόν και ότι η καλλιέργειά του είναι εξαιρετικά επισφαλής για τους αγρότες», υπενθυμίζει η κα Νόισβαντερ. «Το 60% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ προέρχεται από μικρές φάρμες. Ο καλλιεργητής υπόκειται στο έλεος του καιρού και των τιμών. Η κλιματική αλλαγή αυξάνει τις απρόβλεπτες καταστάσεις και το μέγεθος του κινδύνου. Ο μικροκαλλιεργητής τείνει να διαθέτει λιγότερη δυνατότητα αντιμετώπισης υψηλού βαθμού αβεβαιότητας ή μακροχρόνιων προβληματικών καταστάσεων που εκτυλίσσονται στη φάρμα του. Μπορεί να αντιμετωπίζει ξηρασία τον ένα χρόνο και μεγάλη βροχόπτωση τον επόμενο». Η διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του WCR ξεκίνησε την καριέρα της ως barista, σε ένα καφέ στο Πόρτλαντ, πριν από 20 χρόνια, όταν οι καφετέριες της πόλης είχαν μόλις αρχίσει να αγοράζουν μηχανές ψησίματος και να πειραματίζονται με το δικό τους καβούρδισμα. «Ήταν μια συναρπαστική εποχή», μου αφηγείται, «όλοι άνοιγαν καφετέριες στην πόλη. Ξεκίνησα λοιπόν να φτιάχνω καφέ για τους ανθρώπους. Σταδιακά, άρχισα να αναρωτιέμαι από πού προέρχεται, πώς φτάνει εδώ, γιατί υπάρχουν διαφορετικές γεύσεις».

Οι τέσσερις ποικιλίες: Arabica, Robusta, Liberica, Excelsa

Παρά τα σχεδόν 130 είδη καφέ που υπάρχουν στον πλανήτη, στην αγορά επικρατούν τέσσερις ποικιλίες. Η Arabica, η διασημότερη καλλιέργεια, προσφέρει το 60% των κόκκων καφέ στον κόσμο. Ενώ τα δέντρα της είναι σχετικά μικρά και χρειάζονται περιορισμένη φροντίδα, επηρεάζονται εύκολα από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Δεύτερη σε δημοφιλία είναι η Robusta, η οποία κερδίζει ολοένα και περισσότερο «έδαφος», χάρη στην ανθεκτικότητά της σε μεγάλη ποικιλία ασθενειών. Σε αντίθεση με την Arabica, που αγαπά το υψόμετρο, μπορεί να αναπτυχθεί σχεδόν παντού. Μία από τις δυσκολότερες ποικιλίες είναι η Liberica. Οι κόκκοι της είναι μεγαλύτεροι σε μέγεθος και με ακανόνιστο σχήμα. Τέλος, η Excelsa εντοπίζεται κυρίως στη Νοτιοανατολική Ασία και αντιπροσωπεύει μόλις το 7% της παγκόσμιας παραγωγής. 

Οι οδικοί χάρτες του μέλλοντος του καφέ 

«Οι φάρμες καφέ είναι απίστευτα ποικίλες», μου εξηγεί η Χάνα Νόισβαντερ. «Υπάρχουν μικροσκοπικές δενδροκαλλιέργειες 200 δέντρων σε πλαγιές 45 μοιρών στη Ρουάντα, και τεράστιες φυτείες σε πεδιάδες στη Βραζιλία, στις οποίες η συγκομιδή γίνεται με μηχανήματα. Αυτά είναι εντελώς διαφορετικά είδη αγροκτημάτων και αγροτών, και χρειάζονται διαφορετικά είδη δέντρων. Ο μέχρι πρότινος ρυθμός καινοτομίας στην ανάπτυξη νέων ποικιλιών καφέ υστερεί, εν συγκρίσει με άλλες καλλιέργειες αντίστοιχης οικονομικής αξίας παγκοσμίως. Εκτός από τη γη του, το αληθινό στρατηγικό πλεονέκτημα του καλλιεργητή είναι το φυτό ή ο σπόρος», συνεχίζει η διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του WCR, και συμπληρώνει: «Η αναπαραγωγή και η ανάπτυξη καλύτερων δέντρων αποτελεί θεμελιώδη ανάγκη. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι οι αγρότες έχουν τα εργαλεία και τις επιλογές που χρειάζονται».

Η Βανούσια Νογκουέιρα, μηχανικός πληροφορικής και operation manager με διδακτορικό στη διαχείριση μάρκετινγκ, έχει επισκεφθεί 30 χώρες παραγωγής και κατανάλωσης, προωθώντας τη βιωσιμότητα και την κατανάλωση καφέ. Στο τιμόνι του ισχυρότερου διεθνούς οργάνου για τον καφέ στον κόσμο, καλείται να αντεπεξέλθει στην τεράστια ευθύνη της αντιμετώπισης των σημαντικότερων προκλήσεων ολόκληρου του κλάδου. «Ο οδικός χάρτης του ICO για τον καφέ (2020-2030) επικεντρώνεται στην επίτευξη ενός βιώσιμου και ανθεκτικού τομέα. Διαθέτουμε θεμελιώδεις γνώσεις που μπορούμε να μεταφέρουμε σε κλίμακα σε άλλες χώρες. Έχουμε σημειώσει σημαντική πρόοδο στη δημιουργία και διάδοση των σωστών μεθοδολογιών και προσεγγίσεων για να κατανοήσουμε κενά εισοδήματος διαβίωσης στις περιοχές του καφέ, και ετοιμάζουμε σχέδια και πρωτοβουλίες για να τα γεφυρώσουμε. Έχουμε ήδη εφαρμόσει αυτές τις διαδικασίες σε πολλές χώρες, έχοντας ελέγξει την αποτελεσματικότητά τους στην πράξη. Τώρα πρέπει να κλιμακώσουμε αυτές τις προσεγγίσεις στην πλειοψηφία των χωρών παραγωγής καφέ που είναι Μέλη του ICO». 

«Μέρος της δυσκολίας με τον καφέ είναι η τεράστια ποικιλία στην καλλιέργειά του, στις δεκάδες χώρες, με τις διαφορετικές πολιτικές και τα διαφορετικά ρυθμιστικά συστήματα μεταξύ τους. Όλες έχουν διαφορετική εμπορική δυναμική, αλλά μαθαίνει κανείς πολλά μελετώντας τις πολιτικές των επιτυχημένων παραγωγών χωρών», σχολιάζει η Χάνα Νόισβαντερ, και συνεχίζει: «Η Βραζιλία αποτελεί τον κορυφαίο εξαγωγέα και παραγωγό, εδώ και δεκαετίες. Προσφέρουν τεράστια θεσμική υποστήριξη στους αγρότες τους, επενδύουν στην έρευνα και τη γεωπονία, διαθέτουν ένα εξαιρετικά επιτυχημένο, υψηλής ποιότητας, σύστημα φυτωρίων βελτιωμένων δέντρων για τους αγρότες και ένα ισχυρό πανεπιστημιακό σύστημα που κάνει σοβαρή γεωργική έρευνα για λογαριασμό των αγροτών τους. Πρόκειται για ένα αλληλένδετο σύνολο επενδύσεων και πολιτικών που υποστηρίζει τους αγρότες. Επιπλέον, οι καλλιεργητές έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις. Ένας γεωπόνος στη Βραζιλία μου μετέφερε πρόσφατα πως αυτή την περίοδο, επειδή οι τιμές είναι τόσο υψηλές και οι αγρότες σημειώνουν κερδοφορία, υλοποιούν επενδύσεις στις φάρμες τους. Εγκαθιστούν άρδευση, φυτεύουν νέες ποικιλίες».

«Στο Μεξικό, για παράδειγμα», μου αναφέρει από τη μεριά της η εκτελεστική διευθύντρια του ICO, «όπου τον όλο συντονισμό αναλαμβάνει η Γραμματεία Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, διαμορφώνεται ένας Οδικός Χάρτης που περιλαμβάνει πρωτοβουλίες όπως παραγωγική διαφοροποίηση και πληρωμή για περιβαλλοντικές υπηρεσίες, πρόσβαση σε χρηματοδότηση και κεφαλαιοποίηση, διαχείριση κινδύνου για συνεταιρισμούς και εξαγωγείς, και βελτίωση της κατανομής της αξίας κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού των αγροτών». Μελετώντας ωστόσο κανείς τον Οδικό Χάρτη (2020-2030) του ICO, παρατηρεί ότι το 86,4% των κεφαλαίων κατευθύνεται στην Κεντρική και Νότια Αμερική, η οποία ήδη κυριαρχεί στην παραγωγή καφέ. Πώς μπορεί λοιπόν να επιτευχθεί διαφοροποίηση εάν υποστηρίζονται περισσότερο οι ήδη κυρίαρχες χώρες παραγωγής; «Η κατανομή των κεφαλαίων βασίζεται σε διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των γεωπολιτικών συνθηκών, των παγκόσμιων στρατηγικών και των στρατηγικών χορηγών, της παραγωγικής ικανότητας, της ετοιμότητας των υποδομών και των κλιματικών συνθηκών. Ως ICO και CPPTF αναζητούμε πάντα την ισορροπία μεταξύ των τριών μεγάλων περιοχών: Λατινικής Αμερικής, Αφρικής και Ασίας. Τα επόμενα χρόνια θα είναι κρίσιμα για το κατά πόσο θα πλησιάσουμε στην πλήρη επίτευξη των στόχων του οδικού μας χάρτη», καταλήγει η κα Νογκουέιρα.

Ο σύγχρονος ανθρώπινος πολιτισμός χτίστηκε με έναν καφέ στο χέρι

Πίσω στο Πόρτλαντ, η διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του WCR μου μιλά πίνοντας βεβαίως καφέ. «Τελευταία, βλέπουμε να αναπτύσσεται μια δυναμική γύρω από τις καταναλώτριες χώρες, εξαιτίας της επίγνωσης των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί καφέ, και το κοινό συμφέρον όλων μας είναι να τους υποστηρίξουμε, γιατί ο καφές είναι σημαντικός όχι μόνο για τις οικονομίες των παραγωγών χωρών, αλλά και των καταναλωτριών. Σκεφτείτε οποιοδήποτε πολιτισμικό, τεχνολογικό προϊόν μιας οικονομίας. Οι ταινίες, οι πύραυλοι που πετούν στο φεγγάρι, όλα δημιουργούνται με έναν καφέ στο χέρι», μου υπενθυμίζει η Χάνα Νόισβαντερ. Και τονίζει: «Ο ICO συνεργάστηκε με το G7, του οποίου πέρυσι ηγήθηκε η Ιταλία, για να διερευνήσουν τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου για τη βιωσιμότητα του καφέ, με την έρευνα ως βασικό πυλώνα. Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε τέτοιου είδους συζητήσεις γύρω από την ανάγκη για μεγαλύτερες επενδύσεις. Κάποιες μεμονωμένες χώρες επενδύουν ήδη σε χώρες προέλευσης καφέ που αποτελούν για αυτούς σημαντικούς εμπορικούς εταίρους, όπως η Αυστραλία που, εδώ και καιρό, επενδύει στην Παπούα Νέα Γουινέα. Άρα, επενδύσεις γίνονται, απλώς είναι ανεπαρκείς για το μέγεθος, το εύρος και την αξία του κλάδου, αλλά και για το μέγεθος της αλλαγής που απαιτείται σε διεθνές επίπεδο», διευκρινίζει η κα Νόισβαντερ. «Αυτή την περίοδο, στον WCR, ετοιμάζουμε τη στρατηγική των επόμενων ετών, εστιάζοντας στην ανάπτυξη νέων ποικιλιών. Ιστορικά, δεν υπάρχει ένας οργανισμός που να πρωτοστατεί σε αυτόν τον τομέα. Η αναπαραγωγή νέων ποικιλιών συμβαίνει εντός επιμέρους χωρών προς όφελος των ντόπιων αγροτών. Αλλά ακόμα και τα εθνικά ιδρύματα που επιτελούν αυτό το έργο σε μεγάλο βαθμό υποχρηματοδοτούνται. Οφείλουμε, λοιπόν, να βοηθήσουμε τις χώρες να συνεργαστούν, συγκεντρώνοντας πόρους, χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές αναπαραγωγής, έτσι ώστε να προσφέρουμε στις μικρότερες παραγωγούς χώρες πρόσβαση στα είδη εργαλείων και τεχνολογίας και στις τεχνικές αναπαραγωγής και την πρώτη ύλη για την αναπαραγωγή φυτών με πραγματική γενετική ποικιλότητα. Η οικοδόμηση ενός παγκόσμιου δικτύου αναπαραγωγής που περιλαμβάνει εννέα χώρες για την ποικιλία Arabica, και ένα σχέδιο για την ποικιλία Robusta, το οποίο περιλαμβάνει πέντε χώρες, είναι αυτό στο οποίο κυρίως εστιάζουμε τα τελευταία τρία χρόνια», καταλήγει η διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του WCR. Οι 11 χώρες εστίασης του WCR είναι το Μεξικό, η Γουατεμάλα, οι Ονδούρες, η Νικαράγουα, το Περού, η Ινδία, η Ινδονησία, η Παπούα Νέα Γουινέα, η Ουγκάντα, η Κένυα και η Αιθιοπία. Και παρότι δεν λείπουν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής από την ενδεκάδα, το πρόγραμμα περιλαμβάνει σχεδόν ισόποση κατανομή χωρών με την Ασία και την Αφρική, που άλλωστε αποτελεί και την ήπειρο προέλευσης του καφέ. 

Κοιλάδα Μπράσος, Τέξας, ΗΠΑ: οι αναπάντεχοι game changers της γεωπολιτικής του καφέ

Ανάμεσα στο Χιούστον και το Όστιν, στην καρδιά της Πολιτείας του Τέξας, το A&M Texas University διαμορφώνει μια μικρή πολιτεία, στην οποία φοιτούν 80.000 φοιτητές. Ο Στίβεν Σέιφ, διακεκριμένος καθηγητής Φυσιολογίας και Φαρμακολογίας, Βιοχημείας και Βιοφυσικής, Μοριακής και Κυτταρικής Ιατρικής, πολυβραβευμένος για το ερευνητικό του έργο, μόλις ξεκίνησε τη δεύτερη κλινική μελέτη του πάνω στον καφέ. Στόχος του να εντοπίσει ποια ακριβώς συστατικά του καφέ λειτουργούν προληπτικά ή θεραπευτικά κατά του καρκίνου. Ο καθηγητής Σέιφ μελετά τον μηχανισμό του καρκίνου εδώ και 30 χρόνια, και ειδικότερα πώς τοξικές ενώσεις όπως οι διοξίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να σκοτώσουν καρκινικά κύτταρα. «Η διοξίνη κάνει ένα καλό πράγμα», μου εξηγεί ο καθηγητής, «απενεργοποιεί τα καρκινικά κύτταρα. Και παρότι έχουμε αναπτύξει πλέον ενώσεις που επιτελούν τον σκοπό χωρίς να είναι τόσο τοξικές, η μελέτη αυτού του μηχανισμού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον», συνεχίζει ο διακεκριμένος ερευνητής. «Ο καφές ενεργοποιεί τον υποδοχέα διοξινών, όπως κάνουν άλλωστε και πολλές άλλες ενώσεις. Στην προηγούμενη μελέτη μας, αναζήτησα τις ενώσεις που ενεργοποιούν αυτόν τον υποδοχέα. Ψάξαμε πολύ προσεκτικά και βρήκαμε μόνο ένα υποσύνολο ενώσεων, με ελάχιστη δράση. Τώρα πλέον γνωρίζουμε ότι ο καφές ενεργοποιεί πλήθος άλλων υποδοχέων, με τεράστια πιθανά οφέλη για την ανθρώπινη υγεία». 

Τα τελευταία χρόνια, μια πλούσια διεθνής βιβλιογραφία επιβεβαιώνει τις ευεργετικές ιδιότητες του καφέ, τόσο σε προληπτικό όσο και σε θεραπευτικό επίπεδο. Αλλά καμία μελέτη δεν έχει ακόμη εντοπίσει τα ακριβή συστατικά που παρουσιάζουν την αντικαρκινική δράση. «Υπάρχουν πολλές ενώσεις στον καφέ που είναι δραστικές, γνωρίζουμε ότι είναι ωφέλιμες, αλλά όχι ποιες ακριβώς είναι», μου διευκρινίζει ο καθηγητής Σέιφ, απώτερος σκοπός του οποίου είναι η εργαστηριακή απομόνωση αυτών των συστατικών, η οποία θα οδηγήσει στην παραγωγή θρεπτοσυστατικών (nutraceuticals), μιας κατηγορίας συμπληρωμάτων διατροφής, η κατανάλωση των οποίων θα έχει προληπτική δράση για μια σειρά από καρκίνους. «Αν κοιτάξετε σε ποια μέρη οι άνθρωποι ζουν καλύτερα, ασθενούν λιγότερο, ζουν περισσότερο, έχουν χαμηλότερα ποσοστά καρκίνου, πάσχουν από λιγότερες νευρολογικές ασθένειες, είναι εκεί που ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή. Το μόνο πράγμα που έχω δει να είναι συγκρίσιμο με αυτό είναι ο καφές. Δυστυχώς, δεν υπάρχει χάπι μεσογειακής διατροφής. Αλλά μπορεί να υπάρξει ένα χάπι καφέ», μας αφηγείται ο διακεκριμένος ερευνητής και προσθέτει: «Θα χρησιμοποιήσουμε τον καφέ σε μερικά ζωικά και κυτταρικά μοντέλα, γιατί ο γενικός στόχος είναι να τον μετατρέψουμε σε θρεπτοσυστατικό που οι άνθρωποι θα μπορούν να προμηθευτούν είτε σε πολυκαταστήματα είτε σε φαρμακεία».

Τα πειράματα του καθηγητή Σέιφ αναδεικνύουν ένα πολύτιμο στοιχείο: οι αντικαρκινικές ιδιότητες του καφέ αναδεικνύονται μετά το καβούρδισμα. Μάλιστα, προκειμένου να πειραματιστεί με τη διαδικασία καβουρδίσματος, ο καθηγητής υλοποίησε πειράματα στο σπίτι του, με τη δική του μηχανή. «Σε ένα από τα πειράματα που κάναμε με βοήθησε και η σύζυγός μου», μου εξομολογείται, «κάνοντας δοκιμές στη μηχανή του σπιτιού μας. Πήραμε άψητους πράσινους κόκκους καφέ, οι οποίοι είναι πολύ δύσκολο να ψηθούν, καταστρέφοντας μάλιστα τη μηχανή μας προσπαθώντας να τους σπάσουμε, αλλά δεν παρατηρήσαμε καμία χημική δραστηριότητα στο αφέψημα που προέκυψε. Το κλειδί λοιπόν για την ανάδυση των ευεργετικών συστατικών του καφέ βρίσκεται στη διάρκεια, τον τρόπο και τη διαδικασία του καβουρδίσματος. Το κομμάτι του καβουρδίσματος θα γίνει εξαιρετικά σημαντικό στην απόσπαση του καλύτερου εκχυλίσματος για ένα χάπι».

Η παραγωγή καφέ ωστόσο ήδη αντιμετωπίζει τεράστιες πιέσεις και προκλήσεις. «Αν οι έρευνες επιφέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα, αυτό προφανώς θα προκαλέσει τεράστιο ενδιαφέρον για την καλλιέργεια καφέ», με διαβεβαιώνει ο καθηγητής Σέιφ. Θα μπορέσουν άραγε οι παραγωγές χώρες, υπό συνθήκες κλιματικής κρίσης, να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση, αν σε αυτήν προστεθεί η παραγωγή θρεπτοσυστατικών συμπληρωμάτων υγείας; «Η Ουγκάντα είναι ένα καλό παράδειγμα», με πληροφορεί η διευθύντρια Στρατηγικής και Επικοινωνίας του WCR Χάνα Νόισβαντερ. «Η κυβέρνηση της Ουγκάντα έχει αναπτύξει μια εξαιρετικά επιθετική πολιτική επενδύσεων για την παραγωγή του καφέ στη χώρα. Επιδιώκουν να τετραπλασιάσουν την παραγωγή τους. Δίνουν κίνητρα στους αγρότες να αναπτυχθούν, διανέμουν φυτά, και διαθέτουν νέους ανθρώπους που επιθυμούν να εργαστούν».

Μασάκα, Νότια Ουγκάντα: το μέλλον του καφέ ξεκινάει από την Αφρική

«Η Ουγκάντα είναι μια από τις χώρες καταγωγής του καφέ, και υπάρχει μια ιστορική σχέση των κατοίκων με την καλλιέργεια του καφέ, μια καλλιέργεια που αποτελεί περιουσιακό στοιχείο ολόκληρης της ανθρωπότητας», μας εξηγεί ο δρ Ρόμπερτ Καούκι, ερευνητής και διευθυντής Επιστημονικής Συνεργασίας του WCR. «Εξαιτίας της σημασίας της, γίνονται προσπάθειες να διασφαλίσουμε τη μεγιστοποίηση στα οφέλη που μπορεί η ανθρωπότητα να αποκομίσει από τον καφέ. Το σημείο εκκίνησης, και ταυτόχρονα πρωταρχικό πλεονέκτημα για ένα εθνικό πρόγραμμα υποδομής, είναι το γενετικό υλικό», μου εξηγεί ο δρ Καούκι. «Σε αυτό βασιζόμαστε. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της ποσοτικής γενετικής, δημιουργούμε γενετική παραλλαγή. Μόλις δημιουργήσουμε γενετική παραλλαγή, προχωράμε σε διασταυρώσεις. Οι σπόροι που προκύπτουν αξιολογούνται στις γεωγραφικές περιοχές όπου απελευθερώνονται. Αυτή είναι η πιο εκτεταμένη και η πιο ολοκληρωμένη μέθοδος αναπαραγωγής».

«Οι νεο-ανεπτυγμένες ανθεκτικές ποικιλίες πρέπει να φτάσουν στα χέρια των αγροτών, γιατί η εκτροφή άνευ διάδοσης δεν έχει νόημα», συμπληρώνει η Μορίν Ναμγκάλου, υπεύθυνη έργου χώρας στον τομέα σπόρων και φυτωρίων της Ουγκάντα για λογαριασμό της World Coffee Research. «Ο στόχος είναι να βεβαιωθούμε ότι οι αγρότες έχουν πρόσβαση σε αυτές τις ανεπτυγμένες ποικιλίες. Παράλληλα πρέπει να δίνεται έμφαση στα μέτρα πολλαπλασιασμού και να διασφαλίζεται η διαρκής μετεκπαίδευση των καλλιεργητών, οι οποίοι εκπαιδεύονται στους διαφορετικούς τρόπους διάδοσης των νέων υλικών. Ως WCR, συνεργαζόμαστε στενά με τους αγρότες, τους υπεύθυνους φυτωρίων και, φυσικά, το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών για τον Καφέ και το Τμήμα Καφέ του Υπουργείου Γεωργίας για να ιδρύουμε καλύτερα φυτώρια, να εκπαιδεύουμε το προσωπικό τους, να δημιουργούμε κήπους επίδειξης, επιδιώκοντας να βοηθάμε τους καλλιεργητές να υιοθετούν τις νέες ποικιλίες», καταλήγει η υπεύθυνη έργου χώρας του WCR.

Η κυβέρνηση της Ουγκάντα υλοποιεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που στηρίζει την παραγωγή καφέ, από την καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών και τη διανομή τους σε φυτώρια σε όλη τη χώρα, μέχρι τη χρηματοδότηση έργων υποδομής στο χωράφι. «Η κυβέρνηση έχει όντως επενδύσει στην υποστήριξη της έρευνας σχετικά με την παραγωγή καλών ποικιλιών, ανθεκτικών στις ασθένειες, και έχουν δώσει ελπίδα στους καλλιεργητές καφέ της Ουγκάντα», με διαβεβαιώνει ένας εκ των δικαιούχων των κυβερνητικών προγραμμάτων ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της εθνικής παραγωγής καφέ της χώρας, ο Σαμουήλ Νφούγκα. «Αυτή τη στιγμή στην Ουγκάντα υπάρχει ένα μικρο-πρόγραμμα άρδευσης, μέσω του οποίου πολλοί αγρότες υποστηρίζονται με χρηματοδότηση από την κεντρική κυβέρνηση ύψους 70%. Είμαι ένας από τους δικαιούχους αυτού του προγράμματος», μου εξηγεί ο Σαμουήλ, πρώην γιατρός, νυν καλλιεργητής, εμπορικός παραγωγός καφέ και υπεύθυνος φυτωρίου στην περιοχή της Μασάκα, στη Νότια Ουγκάντα, όχι μακριά από τη μεγαλύτερη λίμνη της Αφρικής, τη Λίμνη Βικτώρια. Το φυτώριο που διοικεί ο Σαμουήλ Νφούγκα υλοποιεί πολλαπλασιασμό ποικιλιών που είναι ανθεκτικές στις ασθένειες και παράλληλα εξασφαλίζουν τη μέγιστη απόδοση. «Σε αντίθεση με το παρελθόν που είχαμε αναρίθμητα προβλήματα, ειδικά με ασθένειες που είχαν σχεδόν εξαφανίσει τις φυτείες μας, η κυβέρνηση έχει υλοποιήσει ουσιαστικές κινήσεις στον τομέα της διανομής φυτευτικών υλικών, υποστηρίζοντας πολλούς παραγωγούς καφέ και πολλές κοινότητες, οι οποίες σήμερα να απολαμβάνουν τα έσοδα από τις φυτείες τους». 

Σύμφωνα με τον μύθο, οι πρώτοι «γευσιγνώστες» του καφέ ήταν ένα… κοπάδι κατσίκες σε μια πεδιάδα της αφρικανικής ηπείρου, τον 9ο αιώνα. Η εμπορική του χρήση ξεκίνησε έξι αιώνες αργότερα στην Αραβική χερσόνησο, ενώ τον 17ο αιώνα η κατανάλωση του καφέ είχε ήδη καθιερωθεί στην Ευρώπη ως πρωινό τελετουργικό. Στους επόμενους δύο αιώνες, εξαιτίας της αποικιοκρατίας, φυτείες καφέ εξαπλώθηκαν σε Ασία και Λατινική Αμερική. Σήμερα, τίποτα δεν γίνεται χωρίς καφέ πάνω στο τραπέζι.