Από το 2022, όταν το ChatGPT έγινε για πρώτη φορά ευρέως προσβάσιμο, η σχέση του ανθρώπου με τα εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) άλλαξε δραματικά. Η πρόοδος υπήρξε ραγδαία, όχι μόνο ως προς την ανάπτυξη νέων εφαρμογών, αλλά και ως προς τον τρόπο που οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με αυτές. Δεν πρόκειται πια για απλά εργαλεία που βοηθούν στην εργασία ή στην εκπαίδευση. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει διεισδύσει σε όλο και πιο προσωπικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής.

Αρχικά, η χρήση αυτών των εργαλείων περιοριζόταν κυρίως σε θέματα εργασίας και μάθησης: συγγραφή κειμένων, εύρεση πληροφοριών, οργάνωση χρόνου. Σήμερα, όμως, ολοένα και περισσότεροι χρήστες στρέφονται σε αυτά αναζητώντας συμβουλές για προσωπικά ζητήματα, ψυχολογική υποστήριξη ή ακόμη και συναισθηματική συντροφιά. Για αρκετούς ανθρώπους, τα chatbots έχουν αντικαταστήσει φίλους, συντρόφους, ακόμη και ψυχολόγους. Αν παλαιότερα αναζητούσαμε ιατρικά συμπτώματα στη Google, γεμάτοι αγωνία μέχρι να φτάσουμε και να λάβουμε αξιόπιστη και σωστή διάγνωση από τον γιατρό μας, σήμερα η δυνατότητα διαλόγου μέσω chat που προσφέρουν τα εργαλεία ΤΝ μπορεί να οδηγήσει τον χρήστη σε σκοτεινότερα μονοπάτια.

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του Άνταμ Ρέιν, ενός εφήβου στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος αυτοκτόνησε έπειτα από πολύμηνες συνομιλίες με το ChatGPT για τα ψυχολογικά του προβλήματα. Οι γονείς του κατέθεσαν μήνυση εναντίον της OpenAI υποστηρίζοντας ότι το εργαλείο παρείχε στον γιο τους πληροφορίες για μεθόδους αυτοκτονίας, παρά τις σχετικές προειδοποιήσεις και τις παραπομπές σε γραμμές βοήθειας. Το περιστατικό αυτό αποτελεί την πρώτη γνωστή περίπτωση προσφυγής γονέων στη Δικαιοσύνη για θάνατο που σχετίζεται με χρήση ΤΝ.

Καθώς, οι τεχνολογικοί γίγαντες της Silicon Valley ανταγωνίζονται για το ορόσημο της Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης (AGI), πολυάριθμες εφαρμογές χρησιμοποιούν την τεχνολογία, στη σημερινή της μορφή, για να δημιουργήσουν εμπειρίες που προηγουμένως ήταν αδύνατες. Για παράδειγμα έχουν δημιουργηθεί νέοι σύντροφοι TN καθώς και εφαρμογές πένθους, τα λεγόμενα «griefbots», τα οποία μάλιστα μιμούνται τη φωνή και την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν φύγει πια από τη ζωή.  

Οι κοινωνικές συνέπειες είναι ήδη αισθητές, ακόμη κι αν, σύμφωνα με τους ειδικούς, βρισκόμαστε ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο της τεχνολογικής αυτής μετάβασης. Η ταχύτατη εξέλιξη των σχετικών εφαρμογών αναδεικνύει μια σειρά σοβαρών ζητημάτων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ορισμένοι εκφράζουν ανησυχία ότι τα προβλήματα αυτά θα ενταθούν στο μέλλον, οδηγώντας σε καταστάσεις που ενδέχεται να είναι απρόβλεπτες και εν δυνάμει καταστροφικές. Υπάρχουν, ωστόσο, και φωνές που υποστηρίζουν πως τέτοιου είδους εφαρμογές μπορούν να προσφέρουν σημαντική υποστήριξη σε ανθρώπους που βιώνουν έντονη μοναξιά ή κοινωνική απομόνωση, όπως είναι οι ηλικιωμένοι ή τα άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας που παραμένουν στο σπίτι.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού ειδησεογραφικού δικτύου CNBC, το ενδιαφέρον τους για την αναδυόμενη αγορά των εφαρμογών συντροφικότητας έχουν εκφράσει και επικεφαλής κορυφαίων τεχνολογικών εταιρειών, όπως ο ιδρυτής της xAI, Elon Musk, και ο διευθύνων σύμβουλος της Meta, Mark Zuckerberg. Ο Musk, για παράδειγμα, ανακοίνωσε τον Ιούλιο τη λειτουργία της υπηρεσίας «Companions» για τους συνδρομητές της πλατφόρμας Grok, ενώ ο Zuckerberg είχε δηλώσει ήδη από τον Απρίλιο ότι οι χρήστες θα στραφούν προς πιο εξατομικευμένα μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης, τα οποία θα μπορούν να κατανοούν βαθύτερα τις ανάγκες τους.

Όπως δήλωσε εκπρόσωπος της Meta, ο Zuckerberg δεν θεωρεί ότι οι ψηφιακοί σύντροφοι μπορούν να αντικαταστήσουν τις αυθεντικές διαπροσωπικές σχέσεις. «Η δια ζώσης επαφή παραμένει σαφώς πιο σημαντική, όταν αυτή είναι εφικτή», υπογράμμισε, προσθέτοντας ωστόσο ότι «πολλοί άνθρωποι στερούνται τέτοιου είδους επαφή και συχνά βιώνουν περισσότερη μοναξιά απ’ όση θα ήθελαν».

Όπως επισημαίνει το ίδιο δημοσίευμα, η OpenAI φαίνεται να έχει πλήρη επίγνωση της αυξανόμενης τάσης γύρω από τη χρήση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης για λόγους συναισθηματικής σύνδεσης. Τον περασμένο Μάρτιο δημοσίευσε, σε συνεργασία με το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT), έρευνα με αντικείμενο τον τρόπο με τον οποίο οι αλληλεπιδράσεις με chatbots μπορεί να επηρεάσουν την κοινωνική και συναισθηματική ευημερία των χρηστών. Παρότι τα ευρήματα έδειξαν ότι η «συναισθηματική ενασχόληση με το ChatGPT είναι σπάνια», η εταιρεία ανακοίνωσε τον Ιούνιο, μέσω ανάρτησης στην πλατφόρμα X, ότι προτίθεται να δώσει προτεραιότητα στη μελέτη της ανθρώπινης σχέσης με την Τεχνητή Νοημοσύνη, εστιάζοντας στο πώς οι δεσμοί που αναπτύσσονται μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση των χρηστών. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της εταιρείας, οι εβδομαδιαίοι χρήστες του ChatGPT έχουν πλέον φτάσει τα 800 εκατομμύρια. Η πλατφόρμα εξελίσσεται σταδιακά σε έναν ολοκληρωμένο ψηφιακό κόμβο υπηρεσιών και εφαρμογών, ξεπερνώντας κατά πολύ τον αρχικό της ρόλο ως απλό εργαλείο συνομιλίας. 

Μια πιο φιλοσοφική οπτική προσέφερε η κλινική ψυχολόγος και ψυχαναλύτρια Alessandra Lemma σε πρόσφατη διάλεξή της στο Β΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο του περιοδικού «Θεολογία» στη Θεσσαλονίκη. Η Lemma, επισκέπτρια καθηγήτρια στο University College London, μίλησε για τη σημασία της ενσώματης εμπειρίας στη σχέση μας με τον εαυτό και τους άλλους, τονίζοντας πως το σώμα λειτουργεί ως νησί που μας δείχνει πού βρισκόμαστε στον πραγματικό κόσμο. Αναφέρθηκε στο φαινόμενο των «griefbots» υποστηρίζοντας πως, ενώ τέτοιες εφαρμογές μάς επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε την απώλεια, δεν επιτρέπουν την ολοκλήρωση του πένθους και εμποδίζουν την ουσιαστική επεξεργασία του βιώματος. Επισήμανε επίσης τον ρόλο των ψηφιακών συσκευών ως προέκταση του σώματος και μίλησε για άτομα που φτάνουν να περιγράφουν το σώμα τους ως απλό κέλυφος, ένδειξη της αποσύνδεσης από την πραγματικότητα.

Σε έναν κόσμο συνεχούς ψηφιακής σύνδεσης, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χάνουν την αίσθηση του χρόνου, ενώ βυθίζονται σε μια μοναξιά που μοιάζει παράδοξη, αφού συμβαίνει μπροστά από μια οθόνη που είναι διαρκώς ενεργή.

Η συζήτηση για τα ηθικά, ψυχολογικά και κοινωνικά όρια της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι απλώς επιστημονική ή τεχνολογική, αλλά βαθιά ανθρώπινη. Πόσο μπορούμε να βασιστούμε σε ένα εργαλείο, για να καλύψει βαθιές συναισθηματικές μας ανάγκες; Και μέχρι ποιο σημείο είναι ασφαλές ή ωφέλιμο να δίνουμε χώρο στην ΑΙ σε ζητήματα που απαιτούν εμπειρία, ενσυναίσθηση και βίωμα; Η τεχνολογία προσφέρει λύσεις, αλλά δεν αντικαθιστά το ανθρώπινο βλέμμα, το άγγιγμα και τον αυθεντικό διάλογο. Ίσως τελικά το ζήτημα δεν είναι αν θα ζήσουμε με την Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά πώς θα το κάνουμε χωρίς να χάσουμε την ανθρώπινή μας διάσταση.