Η σαρωτική νίκη του Εργατικού Κόμματος στις βουλευτικές εκλογές του Ηνωμένου Βασιλείου ήδη προσφέρει διδάγματα για τα κεντροαριστερά και κεντρώα κόμματα όπου αλλού. Το κατά πόσον αυτό θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι κάτι που θα εξαρτηθεί από το αν ο Κιρ Στάρμερ θα αποδείξει ως πρωθυπουργός μια ικανότητα να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα της χώρας του – διόλου εύκολη υπόθεση.

Πρέπει να αναγνωρίσει κανείς στους Συντηρητικούς ότι επέδειξαν σεβασμό στη δημοκρατική διαδικασία αποδεχόμενοι την ήττα: μάλιστα ο ηγέτης τους Ρίσι Σούνακ συνεχάρη ευγενικά τον Στάρμερ προτού καν ολοκληρωθεί η καταμέτρηση των ψήφων. Είναι αδύνατον να φαντασθεί κανείς ένα σενάριο όπου ο Ντόναλντ Τραμπ θα έπραττε το ίδιο στις φετινές αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Έτσι που ήδη πολλοί Ρεπουμπλικάνοι ετοιμάζονται να αρνηθούν τυχόν εκλογική ήττα τον ερχόμενο Νοέμβριο (πράγμα που υποσκάπτει την ήδη περιορισμένη εμπιστοσύνη των Αμερικανών στους θεσμούς), το παράδειγμα των Βρετανών αποτελεί υπενθύμιση ότι μια τέτοια συμπεριφορά δεν θα πρέπει να γίνει κανονικότητα.

Κερδίζοντας χωρίς εξτρεμισμούς 

Όμως και η ταχεία αποκατάσταση του κύρους των Εργατικών, την οποία πέτυχε ο Στάρμερ, εμπεριέχει σημαντικά διδάγματα. Αφότου πήρε τα ηνία του κόμματος από τον Τζέρεμι Κόρμπιν, μετά τη χειρότερη ήττα που είχαν γνωρίσει οι Εργατικοί από το 1935, ο Στάρμερ έδωσε στη συνέχεια έμφαση στη μετριοπάθεια και σε πολιτικές βελτίωσης της οικονομίας και των δημόσια προσφερόμενων υπηρεσιών. Η νίκη Στάρμερ δείχνει ότι εκλογές μπορεί να κερδηθούν χωρίς εξτρεμισμούς. Εκείνο που υποσχέθηκε ήταν να κάνει τη δημοκρατία να λειτουργεί καλύτερα για όλους.

Πρόκειται για ιδιαίτερα ισχυρό μήνυμα. Πρόσφατες έρευνες που έχω διεξαγάγει δείχνουν ότι οι άνθρωποι γίνονται αισθητά πιο πιστοί οπαδοί της δημοκρατίας όταν τη βλέπουν να λειτουργεί σωστά και να αποδεικνύεται αποτελεσματική σε όρους οικονομικής ανάπτυξης, σταθερότητας, δημόσια προσφερόμενων υπηρεσιών και περιορισμένης ανισότητας και διαφθοράς. Η ίδια αυτή βασική συνταγή έχει αποδειχθεί αποτελεσματική για εργατικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ανά τον κόσμο. Η ανάδυση του φημισμένου σκανδιναβικού μοντέλου ανάγεται στις εκλογικές νίκες εργατικών κομμάτων σε Δανία, Σουηδία και Νορβηγία πριν από σχεδόν έναν αιώνα. Τα κόμματα εκεί πρώτα μετακινήθηκαν από τις ιδέες και τη ρητορική μιας σκληρής Αριστεράς. ύστερα, όταν βρέθηκαν στην εξουσία, απέδωσαν τις απτές βελτιώσεις που είχαν υποσχεθεί. Στην περίπτωση της Σουηδίας, η σοσιαλδημοκρατία σφυρηλατήθηκε στο αμόνι της Μεγάλης Ύφεσης. Το Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα –το οποίο είχε αποκοπεί από τις μαρξιστικές του ρίζες δύο δεκαετίες νωρίτερα– επέλεξε να κάνει καμπάνια με βάση τη μακροοικονομική σταθερότητα, την αύξηση της απασχόλησης και τη βελτίωση των μισθών. Αφού λοιπόν ανταποκρίθηκε σ’ αυτές του τις υποσχέσεις, έγινε το κυριότερο κόμμα διακυβέρνησης της χώρας επί καιρό.

Το νορβηγικό Εργατικό Κόμμα δημιούργησε ένα δύσκολο μονοπάτι, που θυμίζει ακόμη περισσότερο εκείνο των Βρετανών συγγενών του, του 2024. Αφού έκανε καμπάνια σε σκληρή αριστερή κατεύθυνση και έχασε πάνω από 20% των εδρών του στις εκλογές του 1930, ακολούθησε ένα δρόμο γρήγορης ανασυγκρότησης. Το 1935, ένα ριζικά διαφορετικό Εργατικό Κόμμα έφθασε στην εξουσία με καμπάνια που έκανε λόγο για σχολική μεταρρύθμιση, για κοινωνικά προγράμματα και απασχόληση. Με την ιστορική «Μεταρρύθμιση του λαϊκού σχολείου» βελτίωσε την ποιότητα της εκπαίδευσης στις οικονομικά λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της χώρας, κι έτσι κέρδισε σταθερή στήριξη εκ μέρους πολλών ψηφοφόρων. Έκτοτε, η σοσιαλδημοκρατία παραμένει το κυρίαρχο μοντέλο στη Νορβηγία. 

Βέβαια, το να μεταμορφώσει κανείς ένα κόμμα είναι δύσκολη υπόθεση. Για τον Στάρμερ, κάτι τέτοιο σήμανε την απομάκρυνση του Κόρμπιν και τη διασαφήνιση ότι η λογική ενός ακροαριστερού εξτρεμισμού δεν θα είχε πλέον θέση στο πρόγραμμα του κόμματος. Ο Στάρμερ αντιμετώπισε πολύμηνες και εκτεταμένες επικρίσεις από την αριστερή πτέρυγα, κράτησε όμως σταθερά τις θέσεις του.

Η δύσκολη νέα δοκιμασία 

Η τωρινή δοκιμασία θα είναι πάντως ακόμη μεγαλύτερη. Η επίδραση της νίκης των Εργατικών θα εξαρτηθεί εντέλει από το κατά πόσον το κόμμα θα δώσει αποτελέσματα, ιδιαίτερα μάλιστα σε ό,τι αφορά την επαναφορά της οικονομικής ανάπτυξης. Οι οικονομικές επιδόσεις της Βρετανίας τα τελευταία 14 χρόνια, όπου τη διακυβέρνηση άσκησαν οι Συντηρητικοί , υπήρξαν μάλλον αποκαρδιωτικές. Η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος υπήρξε αργή, ενώ οι ηγέτες της χώρας απέτυχαν να αντιμετωπίσουν το πρόδηλο πρόβλημα που προέκυψε με την παραγωγικότητα: η αύξηση του παραγόμενου προϊόντος ανά ώρα εργασίας υπολείπεται της αντίστοιχης στις ΗΠΑ, τη Γαλλία ή τη Γερμανία.

Αναγνωρίζοντας ότι πίσω από τις αναιμικές επιδόσεις της Βρετανίας από πλευράς παραγωγικότητας και απασχόλησης βρίσκεται η ανεπάρκεια δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, οι Εργατικοί προβάλλουν υγιείς ιδέες για την άμεση επανεκκίνηση μιας στιβαρής οικονομικής ανάκαμψης. Πλην όμως, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι δημόσιες επενδύσεις στην υγεία, την παιδεία, τις υποδομές και την τεχνολογία –επενδύσεις τις οποίες έχει υποσχεθεί ο Στάρμερ– η κυβέρνησή του θα χρειαστεί να αυξήσει τα φορολογικά έσοδα. Μπορεί συνεπώς ο Στάρμερ να χρειαστεί να κάνει κάποια βήματα πίσω σε μιαν άλλη υπόσχεση: να μην αυξήσει τους φόρους για τους εργαζόμενους. 

Αν το επιλέξει αυτό, θα έπρεπε να επισημάνει ότι καμιά ανεπτυγμένη οικονομία δεν μπορεί να πετύχει σταθερή και δυναμική ανάπτυξη χωρίς καινοτομία. Ενώ λοιπόν χώρες όπως το Βιετνάμ και η Κίνα είχαν τη δυνατότητα να συνδυάσουν ώριμες τεχνολογίες με φθηνό εργατικό δυναμικό, οι οικονομίες με υψηλότερα εισοδήματα δεν έχουν διαθέσιμη αυτή την επιλογή. Πρέπει είτε να καινοτομούν, είτε να υποχωρήσουν από την πρώτη γραμμή του παγκόσμιας τεχνολογίας. Η εξειδίκευση στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες μπορεί να δίνει μια ώθηση, όμως τα οφέλη απ’ αυτήν είναι παροδικά. Και –όπως ήδη δείχνει το βρετανικό παράδειγμα– το να γίνεται κανείς κόμβος χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών για κεφάλαια Ρώσων ολιγαρχών, πετρελαιοπαραγωγών και φοροφυγάδων οδηγεί σε μιαν ολόκληρη σειρά από κοινωνικά προβλήματα.

Πλην όμως, ευκολότερο είναι να μιλάει κανείς περί καινοτομίας παρά να την επιτυγχάνει. Παρά την έμφαση που έδωσε η προηγούμενη κυβέρνηση της Βρετανίας στην τεχνητή νοημοσύνη, η χώρα χάνει έδαφος στην κούρσα της τεχνολογίας – και κανενός είδους κυβερνητική πίεση δεν θα μπορούσε, ως εκ θαύματος, να αλλάξει ριζικά τα πράγματα. Αντιθέτως, η Βρετανία χρειάζεται μια μακροπρόθεσμη συνεκτική στρατηγική, που να βλέπει προς το μέλλον και να αναζητά ειδικές γωνίες επιτυχίας στην ευρύτερη οικονομία της καινοτομίας. Προκειμένου να υπάρξει εδώ επιτυχία, θα απαιτηθεί κάτι περισσότερο από μια παλαιού τύπου βιομηχανική πολιτική, ή πάλι από τη στήριξη στοχευμένων κλάδων ή επιχειρήσεων.

Τα αδύναμα σημεία 

Στα σχέδια των Εργατικών, που στόχο έχουν να καταστήσουν τη δημοκρατία πιο λειτουργική, υπάρχουν πάντως και διαφαινόμενα αδύναμα σημεία. H άσκηση μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης που να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες των πολιτών συνεπάγεται ότι δεν θα πρέπει να αγνοούνται οι σημαντικότερες ανησυχίες της κοινής γνώμης: όμως οι Βρετανοί ψηφοφόροι έδειξαν ήδη –και πάλι– ότι εκείνο που τους απασχολεί ιδιαίτερα είναι το θέμα της μετανάστευσης. Ένας λόγος που εξηγεί γιατί οι Συντηρητικοί τα πήγαν τόσο άσχημα στις κάλπες είναι ότι το πήγε αντιστοίχως πολύ καλά το λαϊκιστικό, αντιμεταναστευτικό Reform UK του Νάιτζελ Φάρατζ. Αν μάλιστα οι Συντηρητικοί είχαν εξασφαλίσει τις περισσότερες ψήφους που τελικά κέρδισε το Reform UK, τότε θα είχαν κερδίσει τις εκλογές.

Όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ευρώπη, έτσι και στη Βρετανία η Δεξιά θα βρεθεί υπό εντεινόμενη πίεση να κινηθεί ακόμη δεξιότερα, οπότε οι Εργατικοί και άλλοι κεντρώοι πολιτικοί θα χρειαστεί να προετοιμάζονται γι’ αυτή τη μετακίνηση. Σε διαδοχικές εκλογές, έχει καταδειχθεί ότι δεν αποτελεί βιώσιμη στρατηγική το να αγνοούνται οι απόψεις του κόσμου σχετικά με τη μετανάστευση. Οι Εργατικοί θα πρέπει να υποστηρίζουν την ανθρωπιστική άποψη ότι χρειάζεται να γίνονται δεκτοί οι πρόσφυγες, πλην όμως θα χρειαστεί να υποσχεθούν και περισσότερη διαφάνεια και αντίστοιχο έλεγχο στη μετανάστευση συνολικά. Το να βρεθεί η κατάλληλη επικοινωνιακή στρατηγική και να επισημανθούν οι σωστές αρχές μιας σωστά στοχευμένης μεταναστευτικής στρατηγικής – αυτή θα είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη νέα κυβέρνηση. Καθώς ο Κιρ Στάρμερ έχει δουλέψει κατά το παρελθόν τόσο ως δικηγόρος σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και ως ανώτατο στέλεχος της Εισαγγελίας για θέματα δημόσιας τάξης, δείχνει πως είναι ίσως μοναδικά εξοπλισμένος ώστε να πετύχει εκεί όπου τόσοι άλλοι απέτυχαν.

*Ο Daron Acemoglu είναι Elizabeth and James Killian Professor of Economics στο Massachusetts Institute of Technology

©Project Syndicate. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.project-syndicate.org/