Μετά από ένα ιδιαίτερα «επίπονο» καλοκαίρι, το οποίο αρκετοί ονόμασαν «καλοκαίρι της ταπείνωσης» για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), εξαιτίας, πρώτον, της ετεροβαρούς συμφωνίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες για τους δασμούς και, δεύτερον, των εναγκαλισμών του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, την ώρα που οι Ευρωπαίοι περιορίζονταν σε δεύτερο ρόλο, στην υπόθεση του Ουκρανικού, ο μηχανισμός των Βρυξελλών έχει τεθεί ξανά σε λειτουργία. Στο επίκεντρο βρίσκονται τα επόμενα βήματα στο μέτωπο της ευρωπαϊκής άμυνας, καθώς η αίσθηση αλλά και τα γεγονότα δείχνουν ότι οι «27» βρίσκονται αντιμέτωποι με μία, προς το παρόν «ελεγχόμενη», διάχυση της ρωσικής (υβριδικής ή μη είναι ίσως δύσκολο ακόμη να προσδιοριστεί κατηγορηματικά) απειλής πέραν της Ουκρανίας. Η διείσδυση (άλλοτε σίγουρα ρωσικών, άλλοτε δυσκολότερο να ταυτοποιηθούν ως τέτοια) drones στον εναέριο χώρο αρκετών ευρωπαϊκών κρατών (Πολωνία, Δανία, Ρουμανία, Βέλγιο),  καθώς και η είσοδος ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών MiG-31 στον εναέριο χώρο της Εσθονίας έχουν προκαλέσει εντονότατη ανησυχία σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά και στους κόλπους του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα δε με το περιοδικό Der Spiegel, σμήνη drones αγνώστου προελεύσεως πέταξαν πάνω από τη Βόρεια Γερμανία, και πιο συγκεκριμένα κοντά σε στρατιωτικές βάσεις και υποδομές στο κρατίδιο του Σλέσβιγκ-Χολστάιν, μεταξύ άλλων πλησίον του εργοστασίου της ThyssenKrupp και μίας στρατιωτικής βάσης της Luftwaffe. Ανάλογο περιστατικό καταγράφηκε μερικές ημέρες αργότερα και στην περιοχή του Μονάχου, κοντά στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας της Βαυαρίας.

Η ιδέα

Ο πόλεμος εξακολουθεί να μαίνεται στην Ουκρανία, αλλά η ΕΕ και το ΝΑΤΟ βρίσκονται ουσιαστικά σε μία «γκρίζα ζώνη»: ούτε πόλεμος, αλλά ούτε και ειρήνη. Αυτή ακριβώς η «στρατηγική ομίχλη», η οποία επιτείνεται από τη στοχευμένη προσπάθεια της Μόσχας μέσω υβριδικών τακτικών να καλλιεργήσει ασάφεια περί των προθέσεών της και να ναρκοθετήσει την ενότητα των «27», τροφοδοτεί και την κακοφωνία που παρουσιάστηκε στο πρόσφατο άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 1ης Οκτωβρίου στην Κοπεγχάγη (σ.σ. η Δανία ασκεί το τρέχον εξάμηνο την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ). Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι χώρες του τόξου της ανατολικής πτέρυγας της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή απέναντι στη ρωσική απειλή, έχουν φέρει δυναμικά στη συζήτηση την πρόταση της δημιουργίας ενός  «τείχους κατά των Drones» (Drone Wall), ώστε να μπορέσει αυτή η απειλή, και κυρίως η νεότερη εκδήλωσή της με τις πτήσεις drones σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, να ανασχεθεί αποτελεσματικότερα.

Το σχέδιο είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο. Η πρώτη ουσιαστική νύξη περί αυτού έγινε από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο πλαίσιο της ομιλίας της για την «Κατάσταση της Ένωσης» (SOTEU) στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Σεπτέμβριο στο Στρασβούργο. Κινητήριος μοχλός, σε πιο τεχνικό επίπεδο, είναι ο επίτροπος Άμυνας Άντριους Κουμπίλιους, που προέρχεται από τη Λιθουανία. Στην πρόσφατη συνάντηση των Ευρωπαίων ηγετών στο παλάτι Κρίστιανμποργκ της Κοπεγχάγης, με ιδιαίτερα αυξημένα τα μέτρα ασφαλείας, καθώς λίγες ημέρες νωρίτερα drones αγνώστου ταυτότητας και προέλευσης είχαν πετάξει κοντά σε έξι κρίσιμες πολιτικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις, έγινε εκτενής συζήτηση για το σχέδιο αυτό. Η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS) παρουσίασαν στην Κοπεγχάγη έγγραφο (scoping paper) με ορισμένα βασικά σημεία του αναμενόμενου «Defence Readiness Roadmap 2030» για τα επόμενα βήματα εφαρμογής των σχεδίου ενίσχυσης της ευρωπαϊκής άμυνας. Ο οδικός χάρτης επρόκειτο να συζητηθεί στο επόμενο, τακτικό, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 23 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες. 

Η μορφή

Πώς θα μοιάζει όμως αυτό το τείχος; Πόσο αποτελεσματικό θα είναι; Πώς θα χρηματοδοτηθεί και πόσο γρήγορα θα μπορέσει να είναι επιχειρησιακά έτοιμο και αποτελεσματικό; Είναι σαφές ότι, αν μία «πραγματική» ευρωπαϊκή άμυνα θέλει να έχει μέλλον, τότε πρέπει να υπάρξουν ορισμένα εμβληματικά κοινά έργα (flagships) που θα τονώσουν την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κομισιόν παρουσίασε δύο projects που ουσιαστικά αποτελούν ένα ενιαίο σχέδιο. Το πρώτο είναι το «European Drone Wall» που θα σχεδιαστεί, σύμφωνα με το scoping paper που προαναφέρθηκε, ως μία «πολυεπίπεδη, βαθιά ζώνη τεχνολογικά προηγμένων συστημάτων με διαλειτουργικές anti-drone δυνατότητες για εντοπισμό, παρακολούθηση και εξουδετέρωση, καθώς επίσης δυνατότητες πλήγματος χερσαίων στόχων, αξιοποιώντας τεχνολογία drones για πλήγματα ακριβείας». Ωστόσο, το Drone Wall θα αποτελεί κομμάτι του ευρύτερου «Eastern Flank Watch», που θα περιλαμβάνει επίσης τα στοιχεία της χερσαίας άμυνας, της θαλάσσιας ασφάλειας και της επίγνωσης κατάστασης (situational awareness) με σκοπό την προστασία των κρατών πρώτης γραμμής της ΕΕ.

Ο επίτροπος Κουμπίλιους, ο οποίος συντόνισε πρόσφατα μία τηλεδιάσκεψη των υπουργών Άμυνας Βουλγαρίας, Εσθονίας, Φινλανδίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Πολωνίας, Ρουμανίας και Δανίας με εκπροσώπους επίσης από Ουγγαρία και Σλοβακία, εμφανίστηκε αισιόδοξος ότι σε ένα έτος το «τείχος κατά των drones» θα μπορούσε να είναι έτοιμο, χάρη και στην κινητοποίηση εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων (από προγράμματα όπως το γνωστό SAFE ή το συζητούμενο EDIP – European Defence Industry Program). Δεν είναι φυσικά όλοι τόσο αισιόδοξοι – ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους δήλωσε στο Φόρουμ για την Ασφάλεια στη Βαρσοβία ότι αυτό το «τείχος» θα χρειαστεί 3-4 χρόνια για να είναι αποτελεσματικό. Παράλληλα, χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία αλλά και η Ελλάδα τόνισαν ότι οποιοδήποτε κοινό ευρωπαϊκό έργο δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στα ανατολικά σύνορα της ηπείρου, αλλά να θεωρεί την ασφάλεια της Ευρώπης συνολικά. 

Οι προκλήσεις

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υλοποίηση αυτών των σχεδίων θα είναι γεμάτη προκλήσεις, τεχνικές και πολιτικές. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να επισημανθεί το εξής: όταν περίπου 20 drones εισήλθαν στις αρχές Σεπτεμβρίου στον εναέριο χώρο της Πολωνίας, χρειάστηκε η ενεργοποίηση πολωνικών αεροσκαφών F-16, αλλά ακόμη και υπερσύγχρονων ολλανδικών F-35 που είχαν διατεθεί στο πλαίσιο της αποστολής εναέριας αστυνόμευσης του ΝΑΤΟ για να αναχαιτισθούν. Αυτά τα drones όμως δεν κόστιζαν πάνω από 10.000 ευρώ έκαστο και είχαν κατασκευαστεί από… κόντρα πλακέ και φελιζόλ. Είναι ξεκάθαρο ότι μία μαζική επίθεση ενός σμήνους τέτοιων drones δεν μπορεί να απαιτεί τη χρήση πανάκριβων μαχητικών αεροσκαφών αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ – πόσω μάλλον που η έκταση που θα έπρεπε να καλυφθεί σε περίπτωση μαζικότερης επίθεσης είναι τεράστια. Αυτή η κατάσταση αποκαλύπτει μία κομβική τρωτότητα στην άμυνα του ΝΑΤΟ.

Εταιρείες από χώρες όπως η Λιθουανία, η Εσθονία και η Λετονία έχουν αναπτύξει συστήματα που μπορούν να αποτελέσουν σοβαρή βάση για την υλοποίηση ενός «τείχους κατά των drones», καθώς ήδη προωθούν μία πρωτοβουλία που ονομάζεται «Baltic Drone Wall». Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι κοιτούν (και δικαιολογημένα) προς την Ουκρανία για περισσότερες λύσεις. Οι Ουκρανοί έχουν πραγματοποιήσει άλματα καινοτομίας σε ό,τι αφορά στη χρήση drones αλλά και στην άμυνα εναντίον τους, ώστε να μπορούν τόσο να πλήττουν τη Ρωσία, όσο και να αποκρούουν τις όλο και πιο ευρείες επιθέσεις των ρωσικών drones – καθώς η Μόσχα παράγει πλέον πολύ μεγάλες ποσότητες αναβαθμίζοντας σε σημαντικό βαθμό τους αρχικούς τύπους των ιρανικών drones Shahed που προμηθεύτηκε ή κατασκευάζοντας δικά της. Οι Ουκρανοί έχουν αναπτύξει ένα ευρύτερο πλέγμα αεράμυνας, στο οποίο συνδυάζουν τόσο κλασικά αντιαεροπορικά και αντιπυραυλικά συστήματα Patriot και NASAMS (αμερικανικής κατασκευής), όσο επίσης δικά τους ακουστικά συστήματα που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη και machine learning, ώστε «να ακούν» και να εντοπίζουν καλύτερα τα ρωσικά drones. Και την ίδια στιγμή, ουκρανικές εταιρείες αναπτύσσουν drones αναχαίτισης (interceptor drones), που κινούνται με πολύ μεγάλη ταχύτητα (ως και 300 χλμ./ώρα) και καταρρίπτουν εκείνα που εισέρχονται στον εναέριο χώρο της χώρας.

Την ίδια στιγμή, στο παρασκήνιο, διεξάγεται μία ευρύτερη συζήτηση σχετικά με το ποιος θα έχει τον έλεγχο των διαδικασιών για τα επόμενα βήματα της ευρωπαϊκής άμυνας. Καθώς η άμυνα παραμένει μία αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών-μελών της ΕΕ, υπάρχουν διαφορές προσέγγισης, καθώς και αντίληψης της απειλής. Η προώθηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση – ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας, και η παλαιότερη υπόθεση του Eurodrone είναι χαρακτηριστική. Τέλος, τα κράτη-μέλη επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο στη διαδικασία αποφάσεων και δεν προτίθενται, όπως φάνηκε στην Κοπεγχάγη, να παραχωρήσουν υπερβολικές αρμοδιότητες στην Επιτροπή, υπό τη μορφή π.χ. ενός Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για την Άμυνα με συστάσεις και υποδείξεις της Κομισιόν κατά το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για τα Δημοσιονομικά. Κι ας μην ξεχνάμε ότι η χρηματοδότηση θα παραμείνει δυσεπίλυτος γρίφος, καθώς πλησιάζει και η έναρξη των διαπραγματεύσεων για τον επόμενο κοινοτικό προϋπολογισμό της περιόδου 2028-2034. Ο δρόμος μοιάζει λοιπόν ακόμη μακρύς, αν και ο χρόνος δεν είναι πολυτέλεια.

*Ο Άγγελος Αλ. Αθανασόπουλος είναι διευθυντής Τύπου στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) στις Βρυξέλλες και επί χρόνια δημοσιογράφος με ειδίκευση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας/ασφάλειας και Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Οι απόψεις που διατυπώνονται σε αυτό το κείμενο είναι προσωπικές.