Σε συνέχεια της αέναης συζήτησης για το τι είναι τέχνη, η εμφάνιση της ΑΙ έρχεται να προσθέσει νέα ερωτήματα όπως: «Είναι τέχνη αν έχει παραχθεί από μία μηχανή;». Ορισμένοι εικαστικοί ισχυρίζονται πως η τεχνητή νοημοσύνη θα λειτουργήσει ως συλλογικό ασυνείδητο, αποτέλεσμα σύνθεσης αναρίθμητων πληροφοριών και δεδομένων. Άλλοι καλωσορίζουν την άφιξή της ως μία δύναμη που θα μας μετακινήσει από τη ζώΦνη άνεσης, οδηγώντας μας σε ανεξερεύνητα δημιουργικά μονοπάτια.

Ο καθηγητής Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Ντέιβιντ Ίγκλμαν και ο καθηγητής Σύνθεσης και Θεωρίας της Μουσικής στο Rice University Άντονι Μπραντ, στο επιδραστικότατο βιβλίο τους The Runaway Species: How Human Creativity Remakes the World, διερευνούν τα όρια της ανθρώπινης δημιουργικότητας, επιχειρώντας να απαντήσουν στο θεμελιώδες ερώτημα: «Tι υπάρχει στο κέντρο της ανθρώπινης ικανότητας και θέλησης για δημιουργία;». Κυρίαρχη διαπίστωση του βιβλίου είναι ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα αποτελεί μηχανισμό επινόησης νέων αναπαραστάσεων του κόσμου.

Ο άνθρωπος, μας εξηγούν οι βραβευμένοι συγγραφείς, μετεωρίζεται μεταξύ της ανάγκης του για ασφάλεια και της επιθυμίας του να εκπλήσσεται. Η ανάγκη του για ασφάλεια ικανοποιείται διανοητικά από την ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου, μοναδική στο ζωικό βασίλειο, να προβλέπει το μέλλον παράγοντας αναρίθμητα πιθανά σενάρια. 

Η ανθρώπινη δημιουργικότητα σε μεγάλο βαθμό πηγάζει από αυτή την ικανότητα και σύμφωνα με τους συγγραφείς αποτελεί την κινητήριο δύναμη δημιουργίας του ανθρώπινου πολιτισμού. Χάρη σε αυτή την ικανότητα υπάρχει ποίηση, λογοτεχνία, μουσική, κινηματογράφος, τέχνες, αλλά και επιστήμη. Λέγεται ανθρώπινη φαντασία, και κυριολεκτικά δεν έχει όρια.

Ας φανταστούμε τώρα αυτή την ικανότητα ενισχυμένη από την τεχνητή νοημοσύνη. 

Στη συνέχεια επιλέξαμε να προβάλλουμε πέντε από τους επιδραστικότερους, διεθνώς καταξιωμένους καλλιτέχνες στον κόσμο, οι οποίοι πειραματίζονται πάνω στην αλληλεπίδραση του ανθρώπινου εγκεφάλου με την τεχνητή νοημοσύνη, χρησιμοποιώντας κώδικες, αλγόριθμους, νευρωνικά δίκτυα και ρομπότ κατασκευασμένα από τους ίδιους, δοκιμάζοντας τα όρια της τέχνης, της αντίληψής μας για τον ανθρώπινο νου, αλλά και την ίδια  τη δημιουργικότητα.

Μάριο Κλίνγκεμαν

Ο Γερμανός Μάριο Κλίνγκεμαν, ειδικευόμενος του Google Arts & Culture από το 2016 έως το 2018, είναι ένας από τους πρωτοπόρους στη χρήση της μηχανικής μάθησης στις τέχνες, και τη δημιουργία τέχνης μέσω τεχνητής νοημοσύνης, πολυβραβευμένος για το εικαστικό του έργο.

Δημιουργεί εικόνες AI, animations και διαδραστικές εγκαταστάσεις χρησιμοποιώντας νευρωνικά δίκτυα, κώδικα και αλγόριθμους. Τα έργα τέχνης του είναι συχνά υπάρχουσες εικόνες, φωτογραφίες ή βίντεο, επεξεργασμένες με τη χρήση αλγόριθμων AI. 

Δημιουργίες του έχουν φιλοξενηθεί στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, το Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, τη Βρετανική Βιβλιοθήκη και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο Κλίνγκενμαν είναι ενεργός ερευνητής και μοιράζεται τις γνώσεις του για την τεχνητή νοημοσύνη μέσω ομιλιών, εργαστηρίων και έργων ανοιχτού κώδικα.

LONDON, ENGLAND - JUNE 04: Mario Klingemann’s Mitosis goes on view as part of ‘Natively Digital: A Curated NFT Sale’ at Sotheby's on June 04, 2021 in London, England. The exhibition is on view until 10 June, when the sale closes for bidding. (Photo by Tristan Fewings/Getty Images for Sotheby's)

Ρεφίκ Αναντόλ

Από τους διασημότερους καλλιτέχνες και σχεδιαστές μέσω τεχνητής νοημοσύνης είναι ο τουρκικής καταγωγής εικαστικός Ρεφίκ Αναντόλ. Οι καθηλωτικές και διαδραστικές εγκαταστάσεις του είναι αναγνωρίσιμες διεθνώς. Το ελληνικό κοινό θυμάται το εντυπωσιακό, επιβλητικό έργο του Quantum Memories – Probability στην είσοδο του Πεδίου του Άρεως στην έκθεση «Plasmata: Bodies, Dreams and Data» που διοργάνωσε η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το καλοκαίρι του 2022. 

Ο καινοτόμος δημιουργός αξιοποιεί μεγάλα σύνολα δεδομένων, τα οποία μετατρέπει σε μαγευτικές οπτικές και ακουστικές εμπειρίες, χρησιμοποιώντας προηγμένους αλγόριθμους. Ο Αναντόλ στοχεύει με το έργο του στην απομυθοποίηση την τεχνητής νοημοσύνης, «κοιτάζοντας» πέρα από τα «λαμπερά pixel» της γενετικής τέχνης. 

Οι αναπαραστάσεις των έργων είναι πότε αφηρημένες, πότε ονειρικές και πότε υπερρεαλιστικές. Τα έργα του, παρότι προέρχονται από δεδομένα και υφίστανται επεξεργασία από αλγόριθμους, φέρουν κάποιου είδους μυστικισμό, αποτελώντας περισσότερο εικαστικό βίωμα παρά συμβατικό video art. Αφηγούνται σχεδόν πάντα μία ιστορία που ο κάθε θεατής μπορεί να πλάσει διαφορετικά στο μυαλό του. Η ισορροπία μεταξύ της τεχνολογικής προέλευσης των έργων και της εικαστικής εμπειρίας για τον θεατή μετουσιώνει για τον καλλιτέχνη τη διττότητα της ανθρώπινης φύσης μεταξύ λογικής και συναισθημάτων. 

Φωτ. Dan Kitwood/Getty Images

Σου-ουέν Τσανγκ

Η Καναδή καλλιτέχνης AI Σου-ουέν Τσανγκ διερευνά τις σχέσεις ανθρώπου-μηχανής και τις δυνατότητες για δημιουργικότητα και συνεργασία μεταξύ τους. Δημιουργεί τα έργα της με τη βοήθεια ρομπότ, τα οποία έχει σχεδιάσει η ίδια. Εξαιτίας των καινοτομιών της το 2023 συμπεριλήφθηκε στη λίστα με τους επιδραστικότερους ανθρώπους στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης του περιοδικού Time.

Εκπαιδεύει τα ρομπότ της να ζωγραφίζουν μαζί της σε τεράστιους καμβάδες. Προτού χρησιμοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη, η Τσανγκ ζωγραφίζει εκτεταμένα αφηρημένα έργα τέχνης γεμάτα με τολμηρές, ρέουσες γραμμές. Στη συνέχεια εκπαιδεύει τα ρομπότ της, για να ζωγραφίσει μαζί τους σε πραγματικό χρόνο. Όταν ζωγραφίζει μια γραμμή, τα ρομπότ μιμούνται τη γραμμή της Τσανγκ και την επεκτείνουν με νέες ιδέες και μοτίβα.

«Αυτό που κυνηγάω είναι η έκπληξη και η απορία σε αυτή την αυτόματη μετάφραση».

Η σπουδαία εικαστικός, κατά τη διάρκεια της πολυετούς της εξερεύνησης στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής, έχει συνεργαστεί με εταιρείες όπως η Google και το Facebook, καθώς και διεθνούς κύρους ιδρύματα όπως το MIT.

MIAMI, FLORIDA - DECEMBER 08: Artist Sougwen Chung draws at the American Express Platinum House at 1 Hotel South Beach on December 06, 2018 in Miami, Florida. (Photo by Bryan Bedder/Getty Images for American Express)

Σοφία Κρέσπο

Η Σοφία Κρέσπο ασχολείται κυρίως με τεχνολογίες εμπνευσμένες από τη βιολογία, και ειδικότερα τον τρόπο με τον οποίο η οργανική ζωή χρησιμοποιεί τεχνητούς μηχανισμούς για να προσομοιώσει τον εαυτό της και να εξελιχθεί, κάτι που για την Αργεντινή καλλιτέχνιδα υπονοεί την ιδέα ότι οι τεχνολογίες είναι ήδη ένα προϊόν της οργανικής ζωής που τις δημιούργησε, όχι ένα εντελώς διαχωρισμένο αντικείμενο. Η Κρέσπο μελετά τις ομοιότητες μεταξύ των τεχνικών σχηματισμού εικόνας AI και τις γνωστικές διαδικασίες μέσω των οποίων οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον κόσμο γύρω τους.

Στα έργα της, χρησιμοποιεί αλγόριθμους AI και τεχνικές μηχανικής μάθησης για να δημιουργήσει υβριδικούς οργανισμούς και υποθετικές μορφές ζωής που θολώνουν τα όρια μεταξύ οργανικών και τεχνητών χαρακτηριστικών. Οι δημιουργίες της αντικατοπτρίζουν τις δυνατότητες και τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης και των γενετικών αλγόριθμων στη διαμόρφωση και τη μετατροπή των μορφών ζωής.

Το ελληνικό κοινό γνώρισε την πρωτοπόρα καλλιτέχνιδα μέσω της συμμετοχής της στην έκθεση «You and AI: through the algorithmic lens», που διοργάνωσε η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως, το καλοκαίρι του 2021, με το έργο Encounters with Aquatic Chimeras. Η συμμετοχή της ήταν μία εγκατάσταση video art, που προβαλλόταν σε οθόνες τοποθετημένες κοντά σε υγρά στοιχεία του πάρκου (ρυάκια), με στόχο τον αντικατοπτρισμό του video art στην επιφάνεια του νερού. Στόχος της εγκατάστασης ήταν η συνομιλία μεταξύ οργανικών και τεχνητών στοιχείων.

BARCELONA, CATALONIA, SPAIN - JANUARY 27: Views of the mapping 'Structures of Being' on the façade of Casa Batllo, on 27 January, 2024 in Barcelona, Catalonia, Spain. The show commemorates the 20th anniversary of the ISE trade fair, the 200th anniversary of Passeig de Gracia and the 120th anniversary of the start of work on Casa Batllo. The mapping has been created by Sofia Crespo, a renowned digital artist whose work has been inspired by the creative universe of the House and a pioneer in combining biology and Artificial Intelligence in graphic and audiovisual works. (Photo By Lorena Sopena/Europa Press via Getty Images)

Τρέβορ Πάγκλεν

Γεωγράφος, φωτογράφος και συγγραφέας, ο πολυβραβευμένος Αμερικανός καλλιτέχνης Τρέβορ Πάγκλεν είναι ένας από τους πρωτοπόρους της δημιουργίας τέχνης μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Ως σύγχρονος «άνθρωπος του Βιτρούβιου»», είναι γνωστός για την ποικιλία εικαστικών μέσων που χρησιμοποιεί,  δημιουργία εικόνων, γλυπτική, ερευνητική δημοσιογραφία, γραφή, μηχανική και πολλά ακόμη, ως εργαλείων διερεύνησης του αόρατου μέσω του ορατού. 

Η δραστηριότητά του εκτείνεται από συνεργασίες με τεράστιου βεληνεκούς ερευνητικά ιδρύματα όπως το MIT, έρευνα και κινηματογράφηση για το βραβευμένο με Oscar Citizenfour, μέχρι τη δημιουργία ενός ραδιενεργού δημόσιου γλυπτού με αφορμή την έκρηξη της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία to 2011.

Ο Πάγκλεν είναι ένας από τους πιο περιπετειώδεις σύγχρονους πολιτικούς καλλιτέχνες και έχει συνεργαστεί με επιστήμονες και ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από προσεκτικά επιλεγμένες θέσεις, φωτογραφίζει απομακρυσμένες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, συχνά καταγράφοντας ακραίες τηλεφωτογραφικές εικόνες, ακόμα και από stealth drones. Άλλοτε, στρέφοντας το βλέμμα του στο νυχτερινό ουρανό, ανιχνεύει τα μονοπάτια των δορυφόρων συλλογής πληροφοριών. 

Σειρές έργων του όπως τα «Limit Telephotography» και «The Other Night Sky» είναι γνωστές τόσο για τις καινοτόμες τεχνικές που εφαρμόζει, όσο και για το εννοιολογικό τους περιεχόμενο, που περιλαμβάνει ταυτόχρονα τη δημιουργία και την άρνηση ισχυρισμών αλήθειας, τύπου ντοκιμαντέρ.

TURIN, ITALY - OCTOBER 10: The artwork called 'Unseen Stars' by artist Trevor Paglen is seen during the opening of OGR Cult at OGR Officine Grandi Riparazioni on October 10, 2020 in Turin, Italy. (Photo by Giorgio Perottino/Getty Images for OGR)