Θέλουν διάσημα ξένα πανεπιστήμια να συνεργαστούν με ελληνικά ή να ιδρύσουν αυτόνομα παραρτήματα, όπως προβλέπει ο νόμος 5094/2024 που ψηφίστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο; Θα ολοκληρώσει, κατόπιν, η Ελλάδα το μετέωρο βήμα που έχει κάνει έως τώρα προς τη συνταγματική θεσμοθέτηση της μη κρατικής ανώτατης εκπαίδευσης; Το Yπουργείο Παιδείας, βέβαια, θέλει να στρέψει το ενδιαφέρον στην προσπάθεια τα δημόσια πανεπιστήμιά μας να συνεργαστούν με ξένα ΑΕΙ. Συνολικά 62 εκατομμύρια ευρώ έχει το υπουργείο προς διάθεση γι’ αυτό τον σκοπό. Ωστόσο, πόσες προτάσεις θα κατατεθούν; Τα ερωτήματα θα απαντηθούν μέσα στο 2025, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί χρονιά της ανώτατης εκπαίδευσης.

Ενδιαφέρον από κυπριακά ΑΕΙ

Ειδικότερα, με βάση τον νόμο 5094/2024, το εναρκτήριο λάκτισμα για την ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα (άρα μη κρατικών ΑΕΙ) έδωσε η κυβέρνηση, καθώς με βάση τον σχεδιασμό η προθεσμία υποβολής αιτήσεων θα ξεκινήσει στις 2 Ιανουαρίου 2025 και θα ολοκληρωθεί την 1η Μαρτίου του ίδιου έτους, εάν φυσικά το ξένο ΑΕΙ έχει στόχο να δεχθεί τους πρώτους φοιτητές το επόμενο ακαδημαϊκό έτος 2025-2026.

Προς το παρόν μόνο δύο κυπριακά ΑΕΙ έχουν εκδηλώσει την πρόθεσή τους να ιδρύσουν παράρτημα στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, έχουν κάνει την απαραίτητη προεργασία για τα κτίρια που θα στεγάσουν τις σχολές, ενώ μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2025 θα «κλείσει» και το προσωπικό.

Τα ιδιωτικά κολέγια  

Στην Ελλάδα λειτουργούν 33 κολέγια, με το πρώτο να διαθέτει 10.523 φοιτητές, και το τελευταίο 45 φοιτητές, σύμφωνα με τα στοιχεία του ακαδημαϊκού έτους 2023-2024. Τα κολέγια έχουν συνολικά 32.057 σπουδαστές. Με βάση τους οικονομικούς όρους και τις ακαδημαϊκές και κτιριολογικές προδιαγραφές που θέτει στον νόμο 5094/2024 το Υπουργείο Παιδείας, θεωρείται βέβαιο ότι πολύ λίγα θα καταφέρουν να «πανεπιστημιοποιηθούν». Ενδεικτικό είναι ότι οι ιδιοκτήτες των κολεγίων θεωρούν πως το Υπουργείο Παιδείας πρέπει να τους δώσει χρόνο για να εναρμονιστούν με τις κτιριολογικές προδιαγραφές, καθώς κάθε μη κρατικό ΑΕΙ θα πρέπει να διαθέτει ένα αυτοτελές κτίριο ή κτιριακό συγκρότημα αποκλειστικής χρήσης, σύγχρονη βιβλιοθήκη, υλικοτεχνικό εξοπλισμό και εργαστήρια ανάλογα με τις ειδικότητες που θα παρέχει.

Πάντως, για το ποια ιδιωτικά κολέγια θα λάβουν άδεια, πολλά θα κριθούν από τον αριθμό των φοιτητών κάθε κολεγίου, αλλά και το κύρος του ξένου πανεπιστημίου με το οποίο θα συνεργαστεί (εάν δεν συνεργάζεται ήδη) το κολέγιο. Τα περισσότερα ελληνικά κολέγια έως τώρα έχουν συνεργασίες με βρετανικά ΑΕΙ. Στελέχη του κλάδου, που μίλησαν στην Οικονομική Επιθεώρηση, εκτίμησαν ότι από τα 33 μόνο 5 με 7 κολέγια θα λάβουν πανεπιστημιακή «ταυτότητα». Μεταξύ αυτών ιδιωτικό κολέγιο που θα βασιστεί στη χρηματοδότηση πολύ γνωστού, διεθνούς επενδυτικού fund, το οποίο μάλιστα δραστηριοποιείται ώστε να αναβαθμίσει το ακαδημαϊκό του προφίλ με έρευνες, συνέδρια και δημόσιες παρεμβάσεις. «Η καλή ποιότητα σπουδών απαιτεί, πρώτα απ’ όλα, καλούς διδάσκοντες, άρα αυξημένο εργατικό κόστος. Απαιτεί έγκυρα προγράμματα σπουδών. Δυστυχώς, χαμηλού ακαδημαϊκού κύρους μητρικά πανεπιστήμια δεν μπορούν να εγγυηθούν ούτε την ποιότητα των διδασκόντων ούτε των προγραμμάτων σπουδών. Η ποιότητα σπουδών απαιτεί καλές υποδομές, άρα αυξημένες αρχικές επενδύσεις, λειτουργικό κόστος και κόστος παγίων. Επίσης η ποιότητα σπουδών απαιτεί καλούς φοιτητές», παρατηρεί στην Οικονομική Επιθεώρηση ο κ. Ιωάννης Πήτας, καθηγητής Τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης και Ανάλυσης Πληροφοριών, ο οποίος έχει κάνει σχετική μελέτη για τους όρους λειτουργίας των ιδιωτικών και δημόσιων ΑΕΙ.

Από την άλλη, ζήτημα είναι πως τα δύο μεγάλα κολέγια, το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος – Deree, με έδρα στην Αθήνα, και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη, τα οποία ακολουθούν προγράμματα σπουδών πιστοποιημένα από αμερικανικούς οργανισμούς, θα «βρεθούν» στην επόμενη σελίδα της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι ηγεσίες των δύο ιστορικών, εκπαιδευτικών φορέων αναζητούν αυτή την περίοδο αμερικανικά ΑΕΙ να συνεργαστούν ως παραρτήματά τους στην Ελλάδα. Ωστόσο, όπως ανέφεραν στην Οικονομική Επιθεώρηση στελέχη των δύο κολεγίων, δεν συνάδει με τη φιλοσοφία των αμερικανικών ΑΕΙ η δημιουργία παραρτημάτων τους σε μία άλλη χώρα. Αντίθετα, προκρίνουν την συνεργασία σε επίπεδο προγραμμάτων σπουδών που είναι πιστοποιημένα από τους αρμόδιους αμερικανικούς φορείς.

Εκστρατεία προσέλκυσης ξένων πανεπιστημίων

Από την πλευρά του, το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας εστιάζει και στην προσπάθεια προσέλκυσης στην Ελλάδα γνωστών ξένων πανεπιστημίων, σε δύο επίπεδα: τόσο για την ίδρυση παραρτημάτων όσο και για συνεργασία με δημόσια ΑΕΙ. Συγκεκριμένα, με τον νόμο 5094/2024 η κυβέρνηση απευθύνει ουσιαστικά πρόσκληση σε περίπου 30 πανεπιστήμια διεθνούς φήμης και κύρους να ιδρύσουν παραρτήματα στην Ελλάδα με ευνοϊκούς όρους. Για το θέμα η σχετική υπουργική απόφαση προβλέπει ότι «το παράρτημα μπορεί να αποτελείται από μία κατ’ ελάχιστον σχολή με ένα τουλάχιστον πρόγραμμα κύκλου σπουδών, εφόσον το μητρικό ίδρυμα καταλαμβάνει μια από τις πρώτες 20 θέσεις στη διεθνή κατάταξη πανεπιστημίων. Οι διεθνώς αναγνωρισμένοι οίκοι, που κατατάσσουν παγκοσμίως τα πανεπιστήμια, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026, είναι οι εξής: Academic Ranking of World Universities (ARWU), Times Higher Education (THE) και Quacquarelli Symonds (QS). Ενδεικτικά, στις λίστες αξιολόγησης που δημοσιοποίησαν φέτος οι τρεις οίκοι περιλαμβάνονται 28 ΑΕΙ όπως τα Χάρβαρντ, Στάνφορντ, Κολούμπια, Γέιλ, MIT, Καίμπριτζ, Οξφόρδη, Πρίστον, Μπέρκλεϊ, Τζονς Χόπκινς.

Την ίδια στιγμή, η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας έχει εξαγγείλει πρόγραμμα για τη στήριξη της συνεργασίας ελληνικών ΑΕΙ με ξένα, σε επίπεδο μεταπτυχιακών προγραμμάτων, τα οποία θα πρέπει να είναι καινοτόμα, να μην παρέχονται ήδη από το δημόσιο ΑΕΙ, και με όρους προσιτούς ως προς τα δίδακτρα ή ακόμη και χωρίς δίδακτρα. Για το πρόγραμμα θα διατεθούν συνολικά 62 εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 50 από το Ταμείο Ανάκαμψης. Συζητήσεις γίνονται, αλλά οι πιο ώριμες προτάσεις από ελληνικά ΑΕΙ (και κυρίως της Αττικής) είναι εκείνες που βασίζονται σε ήδη υπάρχουσες συνεργασίες των ελληνικών ΑΕΙ με ξένα. Πρυτάνεις που μίλησαν στην Οικονομική Επιθεώρηση θεωρούν ότι πρέπει να … κρατάμε μικρό καλάθι.

Τα αποτελέσματα του προγράμματος θα παρουσιαστούν μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2025 και θεωρούνται από την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καθοριστικά −και με πολιτικούς όρους, αλλά και ως προσωπικό «στοίχημα» του υπουργού Κυριάκου Πιερρακάκη− για το εγχείρημα της εξωστρέφειας και διεθνοποίησης της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Συνταγματικότητα και συνταγματική αναθεώρηση 

Το 2025 θα είναι κομβικό για το εγχείρημα των μη κρατικών ΑΕΙ και για έναν άλλο λόγο: μέσα στο έτος θα κριθεί η συνταγματικότητα του νόμου, αλλά και θα ξεκινήσει η συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 που απαγορεύει τη λειτουργία στην Ελλάδα μη κρατικών ΑΕΙ.

Συγκεκριμένα, η έκδοση των υπουργικών αποφάσεων για τους όρους χρήσης των αδειών σε παραρτήματα ξένων ΑΕΙ στην Ελλάδα δίνει το νομικό έρεισμα για την προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας όσων θεωρούν ότι η θεσμοθέτηση μη κρατικών ΑΕΙ είναι αντισυνταγματική, υποστηρίζοντας ότι παραβιάζει το άρθρο 16. Ενδεικτικά, η ομοσπονδία πανεπιστημιακών ΠΟΣΔΕΠ έχει αναφέρει ότι «περιμένουμε κάποια ενέργεια, όπως έκδοση υπουργικής απόφασης, από το Υπουργείο Παιδείας, επί της εφαρμογής του νόμου 5094/2024 για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, για να προσφύγουμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ζητώντας την ακύρωσή του». Εκτός από την ΠΟΣΔΕΠ, στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο θα προσφύγουν και σύλλογοι διδασκόντων από διάφορα ΑΕΙ της χώρας.

Επίσης, μέσα στη χρονιά αναμένεται να ξεκινήσει στη Βουλή η διαδικασία για τον εκσυγχρονισμό του Συντάγματος. Στην κορυφή των προτάσεων της ΝΔ προς συνταγματική αναθεώρηση βρίσκεται η αλλαγή του άρθρου 16 που απαγορεύει τη θεσμοθέτηση μη κρατικών πανεπιστημίων, καθώς ήδη έχει γίνει το πρώτο βήμα, μέσω του νόμου 5094.

Η διαδικασία είναι η ακόλουθη, με βάση το άρθρο 110 του Συντάγματος. Η ανάγκη της συνταγματικής αναθεώρησης διαπιστώνεται με απόφαση της Βουλής, ύστερα από πρόταση τουλάχιστον 50 βουλευτών. Στην πρώτη φάση, αποφασίζεται ποιες διατάξεις θα αναθεωρηθούν και απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων (180 ψήφοι) της Βουλής. Σε αυτή τη φάση δεν αποτελεί προϋπόθεση η πλειοψηφία των 180 να έχει καταλήξει στο οριστικό περιεχόμενο των νέων διατάξεων.

Εάν 180 βουλευτές ψηφίσουν υπέρ της αναθεώρησης ενός ή περισσότερων άρθρων, η επόμενη Βουλή πρέπει να αλλάξει τα συγκεκριμένα άρθρα του Συντάγματος και για την υπερψήφισή τους χρειάζεται απλή πλειοψηφία της Βουλής, 151 ψήφων. Αλλιώς, η πρόταση περί αναθεώρησης θα ψηφιστεί τώρα τουλάχιστον από τους κυβερνητικούς βουλευτές και στην αναθεωρητική, επόμενη, Βουλή θα χρειαστούν 180 ψήφοι για να «περάσουν» τα άρθρα. Η αναθεωρητική, επόμενη Βουλή θα κληθεί ουσιαστικά να αποφασίσει το οριστικό περιεχόμενο των υπό αναθεώρηση διατάξεων.

Θα καταφέρει η ΝΔ να βρει συμμάχους μεταξύ των κοινοβουλευτικών κομμάτων; Η κυβέρνηση δηλώνει αισιόδοξη ότι μπορούν να βρεθούν τουλάχιστον 180 βουλευτές στην παρούσα προτείνουσα Βουλή, ώστε το άρθρο να τροποποιηθεί με απλή πλειοψηφία 151 από την αναθεωρητική Βουλή μετά τις επόμενες εθνικές εκλογές.

Κομβικός θα είναι ο ρόλος του ΠΑΣΟΚ, ωστόσο οι πτυχές του θέματος δεν αφορούν μόνο το περιεχόμενο της προτεινόμενης, νέας συνταγματικής ρύθμισης, αλλά και την πολιτική στρατηγική του ΠΑΣΟΚ, ενόψει των επόμενων εκλογών. Όπως έλεγε στην Οικονομική Επιθεώρηση κυβερνητικό στέλεχος, «εάν το ΠΑΣΟΚ δεν δώσει συναίνεση τώρα στην πρόταση της ΝΔ γιατί δεν εμπιστεύεται την κυβέρνηση τι θα πράξει στην επόμενη Βουλή, είναι σαν να παραδέχεται ότι η επόμενη κυβέρνηση θα είναι η ΝΔ». Από την πλευρά της ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης έχει δηλώσει ότι για να ψηφίσει τώρα την αναθεώρηση του 16 θα αξιολογήσει την τελική διάταξη που θα παρουσιάσει τώρα η κυβέρνηση. Άρα, σύμφωνα με στελέχη του που μίλησαν στην Οικονομική Επιθεώρηση, το ΠΑΣΟΚ θα ζητήσει τώρα η ηγεσία της ΝΔ να συναινέσει επί της δικής του πρότασης. Αλλιώς θα καταψηφίσει την πρόταση.