Ψηφιακή εξάρτηση, στρες και νέες ψυχοπαθολογίες της εποχής. Ο Γιώργος Χρούσος, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας του ΕΚΠΑ και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, θεωρείται από τις σημαντικότερες διεθνείς αυθεντίες στη μελέτη του στρες. Μιλώντας για την επίδραση της τεχνολογίας και των οθονών, εστιάζει στα παιδιά και στους κινδύνους που κρύβει η υπερβολική χρήση κινητών και ταμπλετών. Ανοίγουμε τη συζήτηση για το «cyborg stress» και την «AI ψύχωση» έως τη σημασία του ύπνου, της ρουτίνας και του νοήματος.

Κινητά, κοινωνικά δίκτυα και παιδιά 

«Οι Αμερικανοί μιλούν για nomophobia, τον φόβο να ξεχάσεις το κινητό σου. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που ζούμε είναι μια νέα μορφή εξάρτησης, το λεγόμενο “cyborg stress”: η εξάρτηση από τη μηχανή. Παράλληλα, υπάρχει το “μεταμοντέρνο στρες”, που προκύπτει από τον καταιγισμό πληροφοριών. Ο άνθρωπος δεν είχε ποτέ εκτεθεί σε τόση πληροφορία. Στους ενήλικες η ζημιά είναι μικρότερη, αλλά στα παιδιά που οργανώνουν την προσοχή τους, η συνεχής διάσπαση οδηγεί σε δευτερογενή διαταραχή προσοχής, κάτι που μοιάζει με ADHD».

Όπως εξηγέι ο καθηγητής, τα πρώτα χρόνια της ζωής είναι καθοριστικά: «Τα πέντε πρώτα χρόνια ο εγκέφαλος κάνει το μεγάλο rewiring. Αν το παιδί σε αυτή τη φάση είναι εκτεθειμένο σε υπερβολική χρήση οθονών, η καλωδίωση αλλάζει. Έτσι καταλήγουμε να βλέπουμε παιδιά που μοιάζουν με παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές. Το πρόβλημα δεν είναι η παρακολούθηση ενός καρτούν, που υπήρχε και στη δική μας γενιά, αλλά η μόνιμη καθηλωτική σχέση με το κινητό και την ταμπλέτα, που στερεί την κοινωνικοποίηση».

Η στέρηση ύπνου είναι, σύμφωνα με τον κ. Χρούσο, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα. «Μελέτες δείχνουν ότι οι τρεις βασικοί πυλώνες της υγείας είναι ο ύπνος, η διατροφή και η άσκηση. Σπουδαιότερος από όλους είναι ο ύπνος. Οι οθόνες τον υπονομεύουν: καθυστερούν την ώρα που τα παιδιά κοιμούνται και χαλούν την ποιότητά του. Στερούνται τον βαθύ ύπνο, τα “δέλτα κύματα”, στη διάρκεια των οποίων ο εγκέφαλος καθαρίζεται. Την επόμενη μέρα είναι κουρασμένα, εκνευρισμένα, με μειωμένη απόδοση στο σχολείο. Γι’ αυτό συμβουλεύουμε τους γονείς να βγάζουν τα κινητά από το υπνοδωμάτιο τουλάχιστον δύο ώρες πριν τον ύπνο».

Η δε επίδραση των social media επιτείνει το φαινόμενο: «Τα παιδιά ξενυχτούν, ζουν με άγχος εμφάνισης –το λεγόμενο appearance anxiety–, γιατί δεν παρουσιάζουν τον πραγματικό τους εαυτό, αλλά μια εξιδανικευμένη εκδοχή. Πρόκειται για ένα νέο αγχωτικό σύνδρομο. Ταυτόχρονα, η οθόνη παρεμβάλλεται στην επικοινωνία και οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση. Μέχρι την ηλικία των 22 ετών καταγράφεται πανδημία άγχους και κατάθλιψης».

Έχει άραγε διαφορές φύλου η εξάρτηση; «Τα αγόρια εμφανίζουν μεγαλύτερη εξάρτηση, τα κορίτσια περισσότερη κατάθλιψη και άγχος. Αλλά σε κάθε περίπτωση, όταν το παιδί στερείται τον ψηφιακό του κόσμο, βυθίζεται σε καταθλιπτικά συναισθήματα. Η εξάρτηση είναι μια μορφή κατάθλιψης», υπογραμμίζει ο Γιώργος Χρούσος.

Αναφορικά με το αν πρέπει να υπάρξουν περιορισμοί, ο ίδιος είναι ξεκάθαρος: «Η απαγόρευση των social media κάτω των 16 ετών, που έχει προταθεί, είναι σωστή. Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες δεν έχουν ακόμη τη δυνατότητα να διαχειριστούν τις επιδράσεις τους». Την ίδια στιγμή, θέτει και το ζήτημα του εκπαιδευτικού συστήματος: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε την τεχνολογία, αλλά χρειάζεται αναπροσαρμογή. Δεν έχει νόημα πια να ζητάμε από τον μαθητή να γράψει μια έκθεση στο σπίτι του. Οι εξετάσεις θα πρέπει να γίνονται επιτόπου, δια ζώσης, για να διαπιστωθεί αν κατέχει τη γνώση».

Νέες μορφές ψυχοπαθολογίας 

Ο κ. Χρουσός αναφέρεται και σε φαινόμενα που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη: «Έχει αναδειχθεί η λεγόμενη AI psychosis. Αν το παρακάνεις με την artificial intelligence, και μερικοί μηχανικοί το κάνουν αυτό, μπορεί να εμφανίσεις ψυχωσικά επεισόδια. Έχουν ήδη περιγραφεί τέτοιες καταστάσεις σε ανθρώπους με ευαλωτότητα».

Παράλληλα, μιλά για τη διάχυτη αίσθηση απώλειας: «Υπάρχει και ο φόβος του να χάσεις κάτι σημαντικό, το γνωστό FOMO. Είναι η ανάγκη να είσαι κολλημένος στο κινητό και στο ίντερνετ, μήπως σου ξεφύγει κάτι. Το φαινόμενο έχει γιγαντωθεί».

Παραδέχεται δε ότι έχει βιώσει και ο ίδιος προσωπικά την αίσθηση της εξάρτησης: «Έτυχε να βγω από το σπίτι χωρίς το κινητό μου και γύρισα πίσω μετά από μισή ώρα περπάτημα για να το πάρω. Σκέφτηκα: τι θα κάνω σήμερα χωρίς αυτό;».

Τα νέα διδάγματα

Η πρόοδος της ιατρικής έχει προσθέσει χρόνια ζωής, αλλά, όπως λέει ο κ. Χρούσος, με νέους όρους. «Στην Αμερική υπάρχουν πολύ καλά φάρμακα που παρακολουθούνται σε μεγάλες μελέτες. Οι Αμερικανοί συνεχίζουν να παχαίνουν, όμως ζουν περισσότερο. Η εξήγηση είναι τα φάρμακα. Αν σταματήσουν να τα λαμβάνουν, θα δούμε πανδημία θανάτων. Όλα αυτά τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν στην επιβίωση».

Προσθέτει μάλιστα δύο «νέα Ιπποκρατικά διδάγματα»: «Ο Ιπποκράτης μίλησε για διατροφή, ύπνο και άσκηση. Πρέπει να προσθέσουμε την κανονικότητα –στα γεύματα και στον ύπνο–, γιατί το βιολογικό ρολόι μας θέλει ρουτίνα. Και τη διαχείριση του στρες. Αυτό μπορεί να γίνει με διαλογισμό, με ψυχοθεραπεία, με εκμάθηση δεξιοτήτων αντιμετώπισης. Η διαχείριση του στρες είναι κρίσιμη».

Κεντρικό, τέλος, ρόλο για τον ίδιο παίζει και το νόημα της ζωής: «Η επιστήμη δείχνει ότι όσοι έχουν σκοπό είναι πιο ευτυχείς, πιο υγιείς και ζουν περισσότερο. Ο καθένας πρέπει να βρει τον δικό του σκοπό: τα παιδιά, η προσφορά στην κοινωνία, η τέχνη. Αυτό λέω και στα παιδιά μου: κάντε αυτό που σας αρέσει και σας γεμίζει. Αυτό θα σας δώσει νόημα», καταλήγει.