Ρωτούσαμε αρχαιολόγο «του πεδίου» – όχι του σπουδαστηρίου ή της μουσειακής προσέγγισης – σχετικά με την αξία των 30 αρχαιοτήτων που επιστρέφονται στην Ελλάδα μετά από σεμνή τελετή παράδοσής της στις Ελληνικές αρχές από την Εισαγγελία του Μανχάταν, που πραγματοποίησε την κατάσχεσή τους. Είχαν επισημανθεί/ανευρεθεί/κατασχεθεί στις αποθήκες του βρετανού εμπόρου αρχαιοτήτων Robert Symes ή παραδοθεί από την γκαλερί του Michael Ward στην Νέα Υόρκη.

Ως προς το τι εκτίμησαν ότι είχε συμβεί οι Αμερικανικές αρχές, διαφωτιστική η ίδια η ονομασία της μονάδας Antiquities Trafficking Unit που είχε επιληφθεί στις ΗΠΑ. Για το πικάντικο της ιστορίας: επικεφαλής ο ΕλληνοΑμερικανός έφεδρος συνταγματάρχης πεζοναύτης Μάθιου Μπογδάνος, βετεράνος του Αφγανιστάν, είχε βρεθεί στο Ιράκ (το 2003) μάρτυρας του πλιάτσικου χιλιάδων αρχαιοτήτων από το Εθνικό Μουσείο της χώρας. Πτυχιούχος Νομικής του Κολούμπια και με μάστερ Κλασσικών Σπουδών, είχε γράψει (μαζί με τον William Patrick το “Thieves of Baghdad” περιγράφοντας την περιπέτεια του Ιράκ. Επί Εισαγγελίας Μανχάταν Σάϊρους Βανς του νεότερου ξεκίνησε την οργανωμένη δίωξη του λαθρεμπορίου αρχαιοτήτων με την Antiquities Trafficking Unit, με σειρά επιτυχών υψηλής ορατότητας και επιστροφές/επαναπατρισμούς σε 20 χώρες – που, επιπλέον, δείχνουν την αλλαγή κλίματος στο θέμα της «νόμιμης» διακράτησης και διακίνησης αρχαιοτήτων από συλλογές, γκαλερί κλπ. Στην τωρινή περίπτωση της επιστροφής 30 ειδωλίων, αγγείων , όπλων και αγαλμάτων στην Ελλάδα, η διάσταση R. Symes έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς στους σχετικούς κύκλους είναι θρυλικές οι αποθήκες του σε ελεύθερη ζώνη/Freeport στην Ελβετία (Εδώ υπάρχει άλλη μυθιστορηματική διάσταση, που προέκυψε όταν επήλθε ρήξη, μεταξύ Symes και κληρονόμων του αποβιώσαντος συνεταίρου του Χρ. Μιχαηλίδη, η οποία και οδήγησε στην αποκάλυψη της έκτασης των αποθηκών του).

Να επιστρέψουμε όμως στο ερώτημα που κάναμε σε αρχαιολόγο «του πεδίου» για την αξία των επαναπατριζόμενων αυτών αρχαιολογικών θησαυρών: αναγνωρίζεται η καλλιτεχνική και μουσειακή αξία τους πολύ πέρα από την κατά κάποια εκατομμύρια δολάρια αποτίμηση, αλλά «για την επιστημονική κοινότητα, τι να κάνουμε χωρίς το έρμο το συγκείμενο;» Τι κρύβεται πίσω απ’ αυτήν την μόλις υποκρυπτόμενη ένταση/διαμαρτυρία; Το συγκείμενο – μετάφραση/απόδοση του context – είναι όλο εκείνο το σύνολο στοιχείων μιας ανασκαφής, με την οποία ανασύρεται ένα εύρημα: τόπος, γειτνιάσεις, διαστρωμάτωση, άλλα μικρότερα ευρήματα, κεραμική – όλα δηλαδή εκείνα που επιτρέπουν την ένταξη του κάθε ευρήματος σε μια ευρύτερη αναζήτηση.

Οπότε; Οπότε εκεί βρίσκεται και η αντιπαράθεση αρχαιολόγων «του πεδίου» με την άλλη πρακτική επαναπατρισμού αρχαιοτήτων, όπως εκείνη της πολύκροτης συλλογής Κυκλαδικών Leonard Stein με την ιδιότυπη συμφωνία Υπουργείου Πολιτισμού ΜΕΤ Νέας Υόρκης και Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Που ήδη έφεραν 15 (από τις συνολικά 161) αρχαιότητες στο Κυκλαδικής, στο Μέγαρο Σταθάτου. Αλλά… σε αντίθεση με την κίνηση της Εισαγγελίας του Μανχάταν (που αποτελεί αποκήρυξη, καταδίκη, καταγγελία, αχνή έστω απειλή κατά των λαθρανασκαφών: άλλωστε ας σημειωθεί ότι τα αντικείμενα της συλλογής M. Ward παρεδόθησαν/were surrendered!), η κρατική θεσμοποίηση/ανάδειξη της προβεβλημένης συλλογής Stern, ειδικά με το glitter των σχετικών πανηγυρικών ανακοινώσεων, κινδυνεύει να θεωρηθεί κάτι σαν επιβράβευση, πάντως σαν ανοχή στο φαινόμενο της λαθραίας απόκτησης, διακίνησης και μουσειακής ανάδειξης κλοπιμαίων.

Θάχε ενδιαφέρον να ήξερε κανείς πώς την έζησαν οι Έλληνες – πρόξενος  στην Νέα Υόρκη, Γ.Γ. Πολιτισμού, προπάντων στελέχη της Δ/νσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπ.Πο – την παράδοση από την Εισαγγελία του Μανχάταν, σε σύγκριση με τις τελετές της Συλλογής MΕΤ/Stern.