Ότι το κείμενο αυτό γράφτηκε σε υπολογιστή είναι περίπου αυτονόητο στις μέρες μας. Όχι όμως και για τον αναγνώστη του περιοδικού τη δεκαετία του ’50. Πιθανότατα θα ένιωθε έκπληξη αντίστοιχη ή και μεγαλύτερη εκείνης που προκαλούν σήμερα τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης.

Ο καταπληκτικός Γιούνιβακ

Είναι Ιανουάριος του 1956 και η Βιομηχανική Επιθεώρησις παρουσιάζει τον «Γιούνιβακ», τον «ηλεκτρονικόν εγκέφαλον με τας καταπληκτικάς δυνατότητας» που «εγκαθίσταται εις την Ευρώπη υπό της εταιρίας “Ρέμινγκτον Ράντ”». Ο «γιγαντιαίος “ηλεκτρονικός εγκέφαλος” πραγματοποιεί το πρώτο του ταξίδι προς την Ευρώπην» εξηγεί το άρθρο. Στις ΗΠΑ είχε παρουσιαστεί ήδη από την άνοιξη του 1951 και θεωρείται σήμερα ο πρώτος εμπορικός υπολογιστής. Ζύγιζε 7,6 τόνους.

Στην Ευρώπη, όμως, πρόκειται για την «πρώτη φορά που το καταπληκτικόν αυτό δημιούργημα της τεχνικής επιστήμης εξάγεται από την Αμερικήν, δια να εγκατασταθή εις το μέλλον να εγκαινιασθή, εντός της προσεχούς ανοίξεως, πρώτον Ευρωπαϊκόν Κέντρον Ηλεκτρονικών Υπολογισμών». Κάτι που θα συμβεί «εις Φραγκφούρτην της Γερμανίας» αλλά «αι εγκαταστάσεις του και το ειδικευμένον προσωπικόν του θα είναι εις την διάθεσιν των κρατικών οργανισμών, βιομηχανιών και επιχειρήσεων ολοκλήρου της Ευρώπης».

 «Δύναται να εκτυπώση τα αποτελέσματα των υπολογισμών με ταχύτητα 600 γραμμών, των 130 χαρακτήρων έκτασης, κατά λεπτόν». Επισημαίνεται, δε, ότι «χρησιμοποιείται σήμερον εις την Αμερικήν δια την λύσιν όχι μόνον μαθηματικών και αναλογιστικών προβλημάτων, αλλά και πλήθος άλλων υπολογισμών, όπως λ.χ. δημογραφικάς μελέτας, πρόγνωσιν του καιρού, μελέτην και προγραμματισμόν της παραγωγής, κοστολόγησιν, ανάλυσιν της αγοράς, μελέτας εμπορικών αποθεμάτων, βιομηχανικήν επιστράτευσιν κ.ά.».

Ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι

Λίγα χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1962, η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών γοητεύει την κοινή γνώμη αντίστοιχα του τρόπου που σήμερα γοητεύει η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης: «Δεν παρέρχεται ημέρα, χωρίς να ακούσωμεν από το ραδιόφωνον ή να διαβάσωμεν εις τον Τύπον νέα κατορθώματα των εκπληκτικών μηχανημάτων, που επεκράτησε να λέγονται “ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι”». Στο πολυσέλιδο άρθρο «Οι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι χωρίς μυστικά», ο συνεργάτης του περιοδικού Χαρίτωνας Λάμπρου ξεκινά από τον ορισμό, περιγράφει την ιστορική τους εξέλιξη για να καταλήξει στα σύγχρονα μηχανήματα, παραδείγματα εφαρμογών και τη σχέση τους με τα ρομπότ.

Τον Μάρτιο του 1968, πλέον θεωρούνται σημαντικοί για την οικονομική ανάπτυξη: «Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος αποτελεί μίαν πραγματικότητα των ημερών μας, ένα ορόσημον μεταξύ της κλασσικής και της ηλεκτρονικής εποχής. Είναι το πλέον αντιπροσωπευτικόν μέσον των συγχρόνων τεχνολογικών εξελίξεων, το οποίον δεν δύναται να αγνοήση η Εθνική μας Οικονομία, αγωνιζομένη να επικρατήση εντός των πλαισίων του διεθνούς συναγωνισμού και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος».

Οικονομικώς ασύμφοροι

Οι όποιες ενστάσεις διατυπώνονται, σχετικά με τις επιπτώσεις στην οικονομία και πιθανά προβλήματα, αποδίδονται σε αδυναμία προσαρμογής στην πρόοδο: «Κυριαρχεί η αντίληψις του “οικονομικώς ασυμφόρου” των ηλεκτρονικών μέσων, κυρίως εις τας μικρά επιχειρήσεις, λόγω αγνοίας της φύσεως και τάσεως του έργου των ηλεκτρονικών μηχανών διαφόρων τύπων και του κόστους χρησιμοποιήσεώς των. Ο κατά αβασάνιστον ή δογματικόν τρόπον αφορισμός των συγχρόνων επιστημονικών μέσων και μεθόδων υπογραμμίζει την έλλειψιν προσαρμογής και, ενίοτε, τον φόβον παραμερισμού των ανθρώπων της γραφειοκρατίας και των συνηθειών της παραδόσεως από τους ανθρώπους μιας νέας συγχρονισμένης νοοτροπίας».

Επισημαίνεται, δε, η σημασία εξοικείωσης με τους υπολογιστές από το εκπαιδευτικό σύστημα, ήδη από τις πρώτες βαθμίδες του: «Το φαινόμενον είναι διεθνές και ο ίδιος ο πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Επεξεργασίας Πληροφοριών, ο οποίος ιδρύθη με τη φροντίδα της ΟΥΝΕΣΚΟ, υπογραμμίζων τον βραδύν ρυθμόν της εκπαιδεύσεως εις την εκμετάλλευσιν των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τονίζει ότι αυτή πρέπει να εκκινή από τα θρανία της κατωτέρας εκπαιδεύσεως και όχι από τα Πανεπιστήμια».

Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο, το περιοδικό φιλοξενεί άρθρο των Financial Times, που υποστηρίζει ότι «Οι ηλεκτρονικοί υπολογισταί θα αλλάξουν την ζωήν». Το άρθρο ξεκινά με την πρόβλεψη ότι «Εάν οι ιστορικοί του μέλλοντος θελήσουν να δώσουν μιας ονομασίαν εις την περίοδον 1970-1980, είναι σχεδόν βέβαιον ότι θα την βαπτίσουν “δεκαετίαν των ηλεκτρονικών εγκεφάλων”». Εκτίμηση που μάλλον δεν δικαιώθηκε, καθώς μπορεί οι υπολογιστές να συνέχισαν να αναπτύσσονται τεχνολογικά, αλλά χρειάστηκε να φτάσουμε στα μέσα της δεκαετίας του ’80 για να αρχίσει η διάδοση των προσωπικών υπολογιστών, με τα Macintosh (1984) και τα Windows (1985).

Τέρμιναλς

Το άρθρο περιγράφει πάντως σημαντικές καινοτομίες της εποχής, όπως τα «τέρμιναλς», που εξηγεί ότι «ομοιάζουν με τας κοινάς τηλεφωνικάς συσκευάς, με την διαφοράν ότι διαθέτουν πλήκτρα αντί του γνωστού δίσκου». Αναφέρεται στην πρόθεση τράπεζας να τα εγκαταστήσει δωρεάν σε κατοικίες πελατών της στο Σικάγο, αν και παραδέχεται ότι «η πρακτική χρησιμότης και αι εφαρμογαί των υπολογιστών εις τον χώρον αυτόν είναι περιωρισμέναι». Προβλέπει, όμως, ότι «εν καιρώ τοιαύται ηλεκτρονικαί συσκευαί θα χρησιμοποιούνται δια την απ’ ευθείας εξόφλησιν και εν γένει τακτοποίησιν λογαριασμών, ίσως δε και δια την παραγγελίαν διαφόρων ειδών τροφίμων από τον… μπακάλη». Μια πρόβλεψη που αποδείχθηκε απολύτως ρεαλιστική.

Ουσιαστικά πρόκειται για τις δυνατότητες που θα προσφέρει μελλοντικά η ανάπτυξη του διαδικτύου. Το άρθρο φτάνει μάλιστα να αναφέρει την καινοτομία της προσθήκης «ανθρώπινης φωνής εις τους ηλεκτρονικούς υπολογιστάς» από κάποια τράπεζα με το όνομα Beverly: «O πελάτης υποβάλλει εγγράφως ερωτήματα εν σχέσει προς τον λογαριασμόν του παρά τη Τραπέζη και λαμβάνει αμέσως απαντήσεις που ο “εγκέφαλος” συνθέτει χρησιμοποιών λέξεις δια των οποίων έχει εκ των προτέρων εμπλουτισθεί η “μνήμη” του». Ως κατεξοχήν πεδίο αξιοποίησης των υπολογιστών αναφέρεται, δε, η ιατρική. Πεδίο στο οποίο περιμένουμε και σήμερα να προκύψουν τα μεγαλύτερα οφέλη από την τεχνητή νοημοσύνη.

Εμπορική εκμετάλλευση

Ο δρόμος έχει πλέον ανοίξει για τη μαζική εμπορική εκμετάλλευση των υπολογιστών και στην Ευρώπη. Τον Σεπτέμβριο του 1970 άρθρο στη Βιομηχανική ενημερώνει ότι «οι γερμανικοί ηλεκτρονικοί υπολογισταί Nixdorf κατακτούν την διεθνήν αγοράν». Περιγράφει πώς computer και terminal (πλέον φαίνεται να υπάρχει εξοικείωση με τους όρους) μπορούν να αξιοποιηθούν για την καλύτερη δυνατή διάγνωση ασθενειών, με μηνιαίο κόστος 2.000-3.000 μάρκα ή 16.000-24.000 δραχμών της εποχής.

Το άρθρο εστιάζει στη γερμανική εταιρεία Nixdorf computer AG, τον «μεγαλύτερο κατασκευαστή computers στην Ευρώπη», με σημαντικότερο μοντέλο το «820», που κατασκευάστηκε στα τέλη του 1966 και μέχρι το 1969 είχε ήδη διαθέσει 19.000 συσκευές. Το εργοστάσιο και τα κεντρικά γραφεία βρίσκονται στη Γερμανία, ενώ θυγατρικές έχουν ήδη ανοίξει σε 11 άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα.

Και στην Ελλάδα

Τον Σεπτέμβριο του 1971 εμφανίζεται και το πρώτο δημοσίευμα αποκλειστικά ελληνικού ενδιαφέροντος: Πρόκειται για τον «ηλεκτρονικό υπολογιστή ISE 300», που «προσφέρεται υπό της ΑΕ “Κ. Παναγιωτόπουλος”». Πρόκειται για εταιρεία που «συνεπλήρωσε προ τινός 45 έτη δράσεως εις τον τομέα της οργανώσεως και της εξυπηρετήσεως των επιχειρήσεων, των οργανισμών και των κρατικών υπηρεσιών». Πλέον «διατίθενται εις την Ελλάδα υπό της Εταιρίας και οι τελευταίου τύπου επιτραπέζιοι ηλεκτρονικοί υπολογισταί CP600, CD 400 και ISE 3000».

Ο τελευταίος ενσωματώνει «όλας τα τελευταίας επαναστατικάς τεχνολογικάς εξελίξεις, όπως, επί παραδείγματι, κυκλώματα MOS, προσφέρεται δε με μνημονικήν ικανότητα 45.280 μνημόνων των 16 ψηφίου εκάστου, με σύστημα αναγνώσεως και εγγραφής μαγνητικών καρτελλών, συστήματα διατρήσεως και αναγνώσεως δελτίων ή ταινιών, μαγνητικάς ταινίας κ.τ.λ.». Έχει δε δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: «Το κόστος του είναι χαμηλόν, η δε χρησιμοποίησίς του εύκολος, μη απαιτούσα ειδικευμένο προσωπικόν». Ο δρόμος για τους προσωπικούς υπολογιστές είχε ανοίξει.