Εκτελεστική διευθύντρια του MIT Center for Collective Intelligence, του διεπιστημονικού ερευνητικού κέντρου του γνωστού αμερικανικού πανεπιστημίου που μελετά το πώς άνθρωποι και υπολογιστές μπορούν να δημιουργήσουν superminds, συλλογικές δηλαδή νοημοσύνες με δυνατότητες που υπερβαίνουν τις δυνατότητες των επιμέρους μερών που τις συγκροτούν, η Kathleen Kennedy θεωρείται μια από τις στρατηγικές ηγέτιδες στον τομέα της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Διαθέτει δε σημαντική εμπειρία και στο ζήτημα της αναβάθμισης δεξιοτήτων, ούσα  γενική διευθύντρια του MIT Horizon, της ψηφιακής πλατφόρμας του ΜΙΤ που βοηθά παγκόσμιους οργανισμούς να αναβαθμίσουν τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού τους σε μεγάλη κλίμακα. 

«Νομίζω ότι βρισκόμαστε στο τέλος ενός κύκλου στο πλαίσιο του οποίου προτάξαμε την υπερεξειδίκευση όσον αφορά τους ανθρώπους», τονίζει στη συνέντευξη που παραχώρησε στην Οικονομική Επιθεώρηση: «Τώρα που μπορούμε να δημιουργήσουμε μια υπερεξειδικευμένη τεχνητή νοημοσύνη, βλέπουμε ότι η υπερεξειδίκευση από τον άνθρωπο δεν είναι και τόσο σημαντική. Αυτό που χρειάζεται είναι άνθρωποι που καταλαβαίνουν πώς να χειρίζονται τα συστήματα AI και, στη συνέχεια, να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τις πληροφορίες που αποκτούν» αναφέρει. 

Superminds και τεχνητή νοημοσύνη

Ας ξεκινήσουμε με αυτή την ιδέα του supermind και του Supermind Design, και μάλιστα με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Θα μπορούσατε να μας πείτε με λίγα λόγια περί τίνος πρόκειται και πώς εφαρμόζεται πρακτικά; Τι είναι και τι κάνει, δηλαδή; 

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με τον ορισμό αυτού που εμείς στο ΜΙΤ αποκαλούμε «supermind». Πρόκειται πολύ απλά για ένα συλλογικά νοήμον σύστημα. Εδώ το «απλά» είναι βεβαίως παραπλανητικό, διότι στην πραγματικότητα ένα συλλογικά νοήμον σύστημα μπορεί να είναι κάτι αρκετά περίπλοκο. Μπορεί, βεβαίως, να είναι και απλό. 

Αυτό που αποκαλούμε supermind δεν είναι κάτι καινούργιο. Είχαμε πραγματικά superminds γύρω μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Διότι είχαμε πάντοτε ομάδες ανθρώπων που συνεργάζονταν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν κάτι με τη νοημοσύνη τους. Αν πούμε ότι η νοημοσύνη είναι η ικανότητα επίτευξης στόχων, ομάδες που εργάζονταν από κοινού για να επιτύχουν στόχους υφίστανται από τότε που υπάρχουν και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Αυτό που είναι σχετικά νέο είναι η ιδέα της συμπερίληψης της τεχνολογίας σε αυτά τα συστήματα, και αυτό είναι κάτι που πιστεύουμε ότι μπορεί να τα κάνει ακόμα πιο έξυπνα. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, μπαίνει στο παιχνίδι η τεχνητή νοημοσύνη. 

Και πώς εφαρμόζετε αυτή την αρχική ιδέα στις επιχειρήσεις; Πώς μπορεί αυτή η συνεργασία μεταξύ του ανθρώπινου νου και της τεχνητής νοημοσύνης να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να επεκταθούν, να αναπτυχθούν και να καινοτομήσουν; 

Δημιουργήσαμε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία σχεδιασμού (design methodology), που ονομάζεται Supermind Design, επειδή θέλαμε να εξετάσουμε συστηματικά και σε βάθος το πώς μπορεί κανείς να δημιουργεί ομάδες με υψηλότερη νοημοσύνη. Επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω μια αναλογία. Για πολλά χρόνια οι άνθρωποι έχτιζαν διάφορα πράγματα, λόγου χάρη δρόμους ή γέφυρες. Το έκαναν με τον τρόπο που το έκαναν, αλλά δεν υπήρχε κάποιο είδος κοινής τεχνογνωσίας, ένα σύστημα ή μια επιστήμη από πίσω. Αποκτούσαν γνώση, χτίζοντας, μέσα από την επιτυχία ή την αποτυχία, όταν για παράδειγμα ένα κτίριο έπεφτε. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, και με βάση τις γνώσεις αυτές, άρχισαν να συγκροτούν μια επιστήμη και μια μέθοδο για το πώς πρέπει να οικοδομείται κάτι.

Επιστρέφοντας τώρα στο δικό μας πεδίο, μέχρι σήμερα είχαμε γνώσεις ή εμπειρίες, δεν είχαμε όμως μια πραγματική επιστήμη. Αυτό ακριβώς είναι που προσπαθούμε να κάνουμε. 

Ποια η διαφορά, ας πούμε, από ένα εργαστήριο ή μια ομάδα μελέτης, που επίσης είναι μια συλλογή μυαλών που προσπαθούν να λειτουργήσουν μαζί; Ποιο είναι το επιπλέον βήμα που προσθέτετε;

Αυτό που επιδιώκουμε είναι να δημιουργήσουμε ένα γνωστικό αντικείμενο πίσω από αυτό που αναφέρετε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι οργανώνουν ένα εργαστήριο. Συχνά είναι μια ιεραρχία. Έχετε λοιπόν τον επικεφαλής του εργαστηρίου. Έπειτα έχετε τους ερευνητές-επιστήμονες, μετά τους μεταδιδακτορικούς, τους διδακτορικούς, τους μεταπτυχιακούς…  Kοιτάζοντας αυτό το σύστημα υπό το πρίσμα των superminds, προκύπτουν μια σειρά από ερωτήματα. Ποιοι είναι οι διαφορετικοί ρόλοι των ανθρώπων; Πώς λαμβάνονται πραγματικά οι αποφάσεις; Πώς εισάγεται η τεχνολογία σε αυτό το σύστημα, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό; Και τι θα γινόταν αν σχεδιάζαμε ένα σύστημα που θα είχε μεν τους ίδιους στόχους, αλλά οι αποφάσεις θα λαμβάνονταν με εντελώς διαφορετικό τρόπο; Μήπως αυτό θα ήταν πιο αποτελεσματικό και θα λειτουργούσε πιο έξυπνα; Κοιτάζοντας τα πράγματα διαφορετικά και πιο έξυπνα, μπορούμε να βρούμε σημεία μόχλευσης για το πώς να κάνουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. 

Ας πάρουμε το παράδειγμα μιας κυβέρνησης. Για πολλούς, οι κυβερνήσεις δεν λειτουργούν πλέον με τον τρόπο που λειτουργούσαν παλαιότερα. Σήμερα, βεβαίως, έχουμε νέες τεχνολογίες, που μας επιτρέπουν να κάνουμε πράγματα με διαφορετικούς τρόπους. Μπορούμε να συνδεθούμε με διαφορετικούς τρόπους, μπορούμε να αναλύσουμε δεδομένα και να συλλέξουμε δεδομένα με νέους τρόπους. Αυτοί οι νέοι τρόποι φέρνουν συχνά και πιθανούς κινδύνους. Το ερώτημά μας είναι λοιπόν πώς μπορούμε να κατασκευάσουμε συστήματα, κάνοντας χρήση όλων αυτών των νέων δυνατοτήτων που διαθέτουμε, που θα κάνουν τα πράγματα με πιο αποτελεσματικούς τρόπους.

Θα μπορούσατε να μας δώσετε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα; 

Συνεργαστήκαμε με την κυβέρνηση της Χιλής. Θέσπιζαν τότε έναν νέο νόμο για τον καρκίνο και ήθελαν και τη συμμετοχή των πολιτών σε αυτό, γιατί τελικά αν οι άνθρωποι είναι μέρος της λύσης, εάν δηλαδή εμπλέκονται στη διαδικασία από την αρχή, θα εφαρμόσουν και το αποτέλεσμά της πιο εύκολα. Εργαστήκαμε μαζί τους για να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα που βασικά θα κατέγραφε πτυχές του νόμου και θα επέτρεπε στους πολίτες να κάνουν σχόλια σε αυτές, σε οποιονδήποτε τομέα τους ενδιέφερε πραγματικά. Λάβαμε πάνω από 1.000 σχόλια και, στο τέλος, η κυβέρνηση συμπεριέλαβε σχεδόν 30 από αυτά στον νόμο, κατά γράμμα. Η τεχνολογία μάς επιτρέπει να αναζητήσουμε νέους τρόπους ώστε πολύ περισσότεροι άνθρωποι να ασχολούνται ενεργά με πράγματα που έχουν επίπτωση στην καθημερινή τους ζωή. 

Reskilling, upskilling και δεξιότητες του μέλλοντος

Ας στραφούμε στο ζήτημα της απόκτησης νέων δεξιοτήτων. Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, υπάρχει σήμερα ένα σημαντικό κενό δεξιοτήτων. Η τεχνητή νοημοσύνη καθιστά, κατά τη γνώμη σας, αναγκαίο την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την αναβάθμιση των ήδη διαθέσιμων; Οι επιχειρήσεις ξέρουν πώς να το κάνουν;

Αυτό που βλέπουμε είναι ότι πολλές επιχειρήσεις παλεύουν πραγματικά σε αυτό το θέμα. Το πρώτο μέλημα μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού πρέπει να είναι οι εργαζόμενοι να αποκτήσουν βασικές γνώσεις όσον αφορά την κατανόηση των νέων τεχνολογιών − και δεν εννοούμε εδώ να γίνει κάποιος προγραμματιστής τεχνητής νοημοσύνης από τη μια μέρα στην άλλη! Δεν χρειάζεται κάθε άτομο σε έναν οργανισμό να είναι προγραμματιστής, πρέπει όμως να έχει μια βασική γνώση και κατανόηση.

Η δε τεχνητή νοημοσύνη είναι, στην πραγματικότητα, ένα ενδιαφέρον εργαλείο προκειμένου να μας βοηθήσει να το κάνουμε αυτό. Μια από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, όταν εργαζόμαστε με οργανισμούς που εξετάζουν την αναβάθμιση των δεξιοτήτων ολόκληρου του εργατικού δυναμικού τους, είναι: πώς γίνεται αυτό; Μια σειρά από διαφορετικές πλατφόρμες είναι σήμερα διαθέσιμες, μία δε από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν είναι ότι κάθε άτομο έχει διαφορετικές ανάγκες. Διερευνούμε λοιπόν τρόπους με τους οποίους μπορούν να δημιουργηθούν ταξίδια μάθησης και εμπειρίες για αυτό το άτομο, με βάση τις δεξιότητες που έχει και τις δεξιότητες που χρειάζεται να αποκτήσει.

Άρα πρέπει να γίνεται με εξατομικευμένο και όχι με έναν συνολικό τρόπο;

Νομίζω ότι αυτό που συνήθως συμβαίνει σήμερα είναι η συνολική προσέγγιση. Υπάρχει ένα μεγάλο σύστημα διαχείρισης της μάθησης που εγκαθιστά μια εταιρεία, υπάρχουν επίσης κάθε λογής εργαλεία, συστάσεις, απαιτήσεις που ορίζει η εταιρεία αυτή. Κάθε εταιρεία έχει διαφορετικές απαιτήσεις. Αλλά αυτό που μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη σε αυτό το one-size-fits-all σύστημα είναι να βοηθήσει τα πράγματα να γίνουν λίγο πιο εξατομικευμένα, κάνοντας μια έρευνα πρόσληψης και δημιουργώντας, στη συνέχεια, ένα ταξίδι μάθησης που είναι προσαρμοσμένο για αυτό το άτομο.

 Εκεί λοιπόν μπορεί να μπει στο παιχνίδι η AI. Αυτό είναι το πρώτο σημείο. Το δεύτερο είναι ότι, σε αυτά τα ταξίδια μάθησης, η AI μπορεί να δημιουργήσει μια μεγαλύτερη αίσθηση συμμετοχής για το άτομο. Επιτυγχάνεται, λοιπόν, κάποια προσαρμογή και υπάρχει και κάποια συμμετοχή. Με τα πιο απλά λόγια, νομίζω ότι αυτό είναι το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε στην εκπαίδευση με την τεχνητή νοημοσύνη.

Σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις, πολλά από τα σημερινά επαγγέλματα θα αλλάξουν στο μέλλον λόγω της ανόδου της τεχνητής νοημοσύνης. Από την εμπειρία και την πείρα σας, ποιες εκτιμάτε ότι θα είναι οι δεξιότητες του αύριο;

Θεωρώ ότι τα πράγματα φυσικά και θα αλλάξουν. Όπως συμβαίνει με κάθε σημαντική τεχνολογία που έχει τεθεί σε εφαρμογή, έτσι και με αυτήν οι εργασίες θα αλλάξουν. Είναι άλλωστε γνωστή η αναλογία με την τυπογραφία. Πράγματι, με την ανακάλυψή της οι άνθρωποι δεν ήταν πλέον ανάγκη να γράφουν και να αντιγράφουν χειρόγραφα, όπως στο παρελθόν. Στη συνέχεια, όμως, η ίδια η ανακάλυψη εκείνη δημιούργησε μια ολόκληρη βιομηχανία: τον παγκόσμιο Τύπο, και όλες τις διαφορετικές θέσεις εργασίας που υφίστανται σήμερα γύρω από αυτόν. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, που βραχυπρόθεσμα μεν προκάλεσαν αναταραχή και αλλαγές, αλλά μακροπρόθεσμα δημιούργησαν κατά κανόνα πολλές περισσότερες θέσεις εργασίας. Είμαστε ξανά σήμερα σε μια τέτοια στιγμή αλλαγής.

Και οι ήπιες δεξιότητες, για τις οποίες γίνεται πολύς λόγος; Θα είναι αυτές οι δεξιότητες του μέλλοντος, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί μεν να επεξεργάζεται δεδομένα, αλλά δεν μπορεί τόσο εύκολα να ενδυναμώσει ένα άτομο, για παράδειγμα; 

Απολύτως. Ναι, υπάρχει ισχυρή βάση σε αυτό. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να εξασφαλίσουμε τη συμμετοχή των ανθρώπων στο παιχνίδι. Νομίζω ότι βρισκόμαστε στο τέλος ενός κύκλου στο πλαίσιο του οποίου προτάξαμε την υπερεξειδίκευση όσον αφορά τους ανθρώπους. Οι υψηλότερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας πήγαιναν μαζί με την υπερεξειδίκευση σε έναν τομέα. Τώρα που έχουμε τεχνητή νοημοσύνη, που μπορούμε να δημιουργήσουμε μια υπερεξειδικευμένη τεχνητή νοημοσύνη, βλέπουμε ότι η υπερεξειδίκευση από τον άνθρωπο δεν είναι και τόσο σημαντική. Αυτό που χρειάζεται είναι άνθρωποι που καταλαβαίνουν πώς να χειρίζονται τα συστήματα AI και, στη συνέχεια, να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τις πληροφορίες που αποκτούν. Πρέπει λοιπόν να έχουν εξειδίκευση, αλλά αυτό είναι διαφορετικό από ό,τι συνέβαινε μέχρι τώρα, που έπρεπε στην πραγματικότητα να έχουν όλη τη γνώση στον εγκέφαλό τους.

Η ευκαιρία της ΑΙ και ο φόβος της αλλαγής

Βρεθήκατε πρόσφατα στην Ελλάδα για το συνέδριο EmTech. Εκεί εμφανιστήκατε αρκετά αισιόδοξη, λέγοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα βελτιώσει την ανθρώπινη ζωή. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε πού το βασίζετε αυτό; 

Αυτό που είπα είναι ότι ελπίζω ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα βελτιώσει την ανθρώπινη ζωή. Προσωπικά δεν μπορώ με σιγουριά να πω ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που διαφεύγουν του δικού μας ελέγχου, που θα μπορούσαν να συμβούν και θα μπορούσαν να μην έχουν καμία σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη per se. Όπως είπα και προηγουμένως, πιστεύω ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας είχαμε μια σειρά από τεχνολογίες που μεταμόρφωσαν τον κόσμο και συχνά αντιμετωπίστηκαν στις αρχικές τους φάσεις με φόβο και σκεπτικισμό, συχνά επειδή προϋπέθεταν πολλούς μετασχηματισμούς. Βραχυπρόθεσμα αυτό είναι κάτι που μπορεί να είναι επώδυνο ή να βλάψει ανθρώπους που βρίσκονται σε μια καλή θέση στο πλαίσιο της τρέχουσας κατάστασης και δεν έχουν κίνητρα προκειμένου να αλλάξουν. Νομίζω ότι η ΑΙ δημιουργεί μετασχηματισμούς ισχύος, αλλά πιστεύω ότι, αν το κάνουμε σωστά, μπορεί να δημιουργηθούν απίστευτες ευκαιρίες σε πολλούς τομείς.

Και πώς το κάνεις σωστά; Εξηγώντας, δίνοντας παραδείγματα στους ανθρώπους; Γιατί υπάρχει πάντα ο φόβος της αλλαγής… Και η τεχνολογική αλλαγή είναι διαφορετική από το να αλλάζεις π.χ. τα γρανάζια μιας μηχανής. Πώς το κάνεις σωστά λοιπόν; Πώς κατευνάζει κανείς τους φόβους;

Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε ως προτεραιότητα τον άνθρωπο. Νομίζω ότι πρέπει να εξηγούμε μέσα από τις σωστές ιστορίες, ώστε οι άνθρωποι να καταλάβουν τι σημαίνει αυτή η τεχνολογία. Εσείς και εγώ, πιθανότατα και σε πιο εξειδικευμένους τομείς, εστιάζουμε στη γνώση. Και όταν έχεις γνώση, δεν φοβάσαι, γιατί καταλαβαίνεις τα πράγματα. Σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ωστόσο, η εξέλιξη αυτή φαίνεται αυτή τη στιγμή συντριπτική. Πιστεύω ότι ο καλύτερος τρόπος για να «το κάνουμε σωστά» είναι μέσω της αφήγησης, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να ταυτιστούν, να δουν τον εαυτό τους και να καταλάβουν τι σημαίνουν όλα αυτά για εκείνους. Να επικεντρωθούμε σε παραδείγματα από τομείς στους οποίους η τεχνητή νοημοσύνη επιφέρει πραγματικά αλλαγές: ας σκεφτούμε για παράδειγμα την υγειονομική περίθαλψη. Υπάρχουν τόσο πολλές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία, που μπορούν να κάνουν καταπληκτικά πράγματα, να διαγνώσουν, να εντοπίσουν πολύ πιο γρήγορα αναγνωρίζοντας μοτίβα που είναι πολύ δύσκολο για τον άνθρωπο να δει… 

Στην ανακάλυψη φαρμάκων, η ΑΙ ανοίγει νέα σύνορα, αναλύοντας τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Θα υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις και στη φροντίδα των ηλικιωμένων, στην υποστήριξη της μνήμης… Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες εκπαίδευσης για τους ανθρώπους, κάνοντας τη μάθηση πιο προσιτή σε περισσότερους. Επομένως, το να μπορούμε να πούμε σε ανθρώπους που διακατέχονται από φόβο ότι νέες μέθοδοι θα μπορέσουν να ανοίξουν αυτές τις πόρτες, αυτός είναι ένας τρόπος για να διαρρήξεις την επιφυλακτικότητα.

Το μέλλον της ΑΙ

Και μια τελευταία ερώτηση: πώς βλέπετε να εξελίσσονται τα πράγματα τα επόμενα χρόνια; Ποια θα είναι τα επόμενα βήματα στις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας, στις επιχειρήσεις;

Ζούμε σε πολύ συναρπαστικούς καιρούς. Η περίοδος αυτή μου θυμίζει λίγο τα τέλη της δεκαετίας του ’90, τις πρώτες ημέρες του Διαδικτύου. Θα ζήσουμε μερικούς κύκλους διαφημιστικής έκστασης, έκρηξης και κατάρρευσης. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι οι αγορές έχουν την τάση να ενθουσιάζονται πολύ και στη συνέχεια να πέφτουν. Οπότε νομίζω ότι θα περάσουμε από αρκετούς τέτοιους κύκλους. 

Όπως είπα και πριν, εκτιμώ ότι η φάση της υπερεξειδίκευσης θα περάσει, το εκκρεμές θα ταλαντευτεί λίγο και θα αναπροσανατολιστούμε γύρω από τις επιθυμητές δεξιότητες. Αυτό, βεβαίως, δεν πρόκειται να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Η κριτική σκέψη θα μπει, επίσης, στο παιχνίδι. Στο MIT φτιάχνουμε μια σχολή για την τεχνητή νοημοσύνη και τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, την ηθική. Οι δε κλασικοί επιστρέφουν στις βιβλιογραφίες των μαθημάτων και την εκπαίδευση, και νομίζω ότι αυτή είναι μια κίνηση επιστροφής στον πυρήνα της ανθρώπινης ιδιότητάς μας. 

Ας ελπίσουμε ότι έχετε δίκιο…

Κοιτάξτε, υπάρχουν πολλές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν. Υπάρχει επίσης και η ευθύνη μας να το κάνουμε σωστά. Αυτό το τελευταίο είναι νομίζω το πιο σημαντικό. Οι άνθρωποι πρέπει να συμμετέχουν στη διαμόρφωση εκείνου που έρχεται. Οι αποφάσεις για τις οποίες μίλησα πριν είναι δικές μας αποφάσεις. Δεν έχουμε να κάνουμε με κάτι που μας συμβαίνει, αλλά με κάτι που εμείς κάνουμε, και για αυτό πρέπει να το κάνουμε όλοι μαζί.