Θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει το σκηνικό μιας φουτουριστικής χολιγουντιανής ταινίας, αν δεν αποτελούσε την καρδιά της μεγαλύτερης εταιρίας παραγωγής προϊόντων καπνού στην Ελλάδα. Η Οικονομική Επιθεώρηση επισκέφθηκε το υπερσύγχρονο εργοστάσιο της Παπαστράτος στον Ασπρόπυργο, συνομίλησε με τους εργαζόμενους και είχε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ιστορικής εταιρείας, που αποτελεί ένα από τα θετικότερα επιχειρηματικά αφηγήματα στην ελληνική αγορά, με τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρίας, Γιώργο Μαργώνη. Η Industry 4.0, η σημασία μιας κουλτούρας καινοτομίας που δεν αφήνει πίσω κανέναν, η ανάγκη απόκρισης στις νέες απαιτήσεις και προκλήσεις, αλλά και το αύριο της ελληνικής βιομηχανίας ήταν μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιαστήκαμε. Οι εντυπώσεις μας καταγράφονται στο κείμενο που ακολουθεί.

Το τοπίο στον χώρο παραγωγής αποτελείται από σειρές υπερσύγχρονων μηχανημάτων, αιωρούμενων κυλιόμενων διαδρόμων, και φωτεινών επιγραφών, που ενημερώνουν τους παρόντες για θέματα ασφαλείας και ποιότητας στη γραμμή παραγωγής. Το σαφώς φουτουριστικό σκηνικό, θα μπορούσε εύκολα να παραπέμπει σε κάποια ταινία επιστημονικής φαντασίας.  

Κοιτάζοντας αναπόφευκτα ψηλά, παρατηρούμε ότι ανά κάποια μέτρα είναι τοποθετημένα μηχανήματα που μοιάζουν με κλιματιστικά και απελευθερώνουν ατμό. Ο υπεύθυνος του εργοστασίου, που έχει αναλάβει την ξενάγησή μας, μας εξηγεί ότι οι χώροι πρέπει να διατηρούν σταθερή θερμοκρασία και επίπεδο υγρασίας. Διαφορετικά επηρεάζεται η ποιότητα του προϊόντος. 

H αλλαγή σελίδας 

Μέσα σε λιγότερα από 300 χρόνια, η ανθρωπότητα πραγματοποίησε τέσσερα τεράστια τεχνολογικά άλματα, που της επέτρεψαν μεν να μεταμορφώσει προς το αποδοτικότερο τα μέσα παραγωγής της, επηρεάζοντας ωστόσο εξαιρετικά δυσμενώς το κλίμα της γης. Σήμερα, στη χαραυγή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, μας δίνεται η δυνατότητα να διορθώσουμε τα λάθη του παρελθόντος, να ακολουθήσουμε βιώσιμα βιομηχανικά πρότυπα, να εφαρμόσουμε έξυπνες παραγωγικές μεθόδους, να παράγουμε με σεβασμό προς τον πλανήτη και τις μελλοντικές γενεές. Το εργοστάσιο της Παπαστράτος στον Ασπρόπυργο αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας. 

Το 2017 η εταιρεία αποφασίζει να προχωρήσει σε γενναίο μετασχηματισμό και καταργεί την παραγωγή συμβατικών τσιγάρων, μετατρέποντας το εργοστάσιό της σε μονάδα παραγωγής των ράβδων καπνού για το IQOS, την παγκόσμια καινοτομία της ιδιοκτήτριας εταιρίας Philip Morris International. «Η αλλαγή σελίδας που πραγματοποιήσαμε το 2017 είναι μέχρι και σήμερα το μεγάλο μας work-in-progress. Η απόφαση μετάβασης από μία ιστορική καπνοβιομηχανία σε εταιρεία με επίκεντρο την καινοτομία, την τεχνολογία και την επιστήμη, έγινε με οδηγό το κοινό όραμα της Παπαστράτος και της Philip Morris International για έναν κόσμο απαλλαγμένο από το τσιγάρο. Σήμερα, στην Ελλάδα παράγουμε αποκλειστικά εναλλακτικά θερμαινόμενα προϊόντα δυνητικά μειωμένου κινδύνου» μας λέει ο Γιώργος Μαργώνης, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Παπαστράτος. 

«Όταν το περιγράφει κανείς, ακούγεται απλό. Δεν ήταν έτσι όμως», μας εκμυστηρεύεται, «αλλά σε όλη αυτή τη διαδρομή επενδύθηκαν σημαντικοί πόροι σε έρευνα και καινοτομία, βρέθηκε η κατάλληλη “μαγιά” ανθρώπων να υποστηρίξει τον μετασχηματισμό, και εκπαιδευθήκαμε όλοι σε έναν νέο τρόπο δουλειάς, προσανατολισμένο στη βιώσιμη ανάπτυξη. Φέραμε πρώτοι στην Ελλάδα κάτι καλύτερο και πρωτοποριακό», τονίζει.

Industry 4.0

«Αυτή τη στιγμή το εργοστάσιο εξελίσσεται ραγδαία σε ένα υπερσύγχρονο βιομηχανικό megaplant, κατά τις επιταγές του Industry 4.0. Η ενσωμάτωση των προηγμένων εφαρμογών της ΑΙ, των Big Data, του Cloud Computing και του Internet of Things, συμβάλλει δραστικά στη βελτιστοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας με πολλούς τρόπους», μας επισημαίνει ο κ. Μαργώνης.

Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση (F.I.R. ή Industry 4.0), συνώνυμη της έξυπνης παραγωγής, αναφέρεται στην υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της παγκόσμιας βιομηχανίας μέσω της τεχνολογίας, με κύρια χαρακτηριστικά τη λήψη αποφάσεων σε πραγματικό χρόνο, τη βελτιωμένη παραγωγικότητα και την ευελιξία, με απώτερο σκοπό την επανάσταση στον τρόπο κατασκευής, βελτίωσης και διανομής των προϊόντων.

Η έξυπνη βιομηχανική παραγωγή δεν είναι αποκομμένη από τον άνθρωπο, ως εργαζόμενο και ως καταναλωτή, με τον τρόπο που ίσως ήταν ο φορντισμός ή ο τεϊλορισμός. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση είχε φιλοσοφικό υπόβαθρο την πίστη στις ανθρώπινες δυνατότητες που καλλιέργησε το κίνημα του Διαφωτισμού, και βασικό κίνητρο την ανάγκη του ανθρώπου να δαμάσει τη φύση. Η Industry 4.0, υιοθετώντας ολιστικά μοντέλα διοίκησης, στρέφεται σε μία συνύπαρξη με αυτήν. Το κυριότερο, παρά την έντονη παρουσία των μηχανών και της AI, η μετάβαση στην έξυπνη παραγωγή έχει ξεκάθαρο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. 

«Πρώτο και σημαντικότερο όλων, απελευθερώνει τον άνθρωπο από απλές μηχανιστικές διαδικασίες, αναβαθμίζοντας την ποιότητα της δουλειάς του και εντέλει του παραγόμενου προϊόντος. Αυτό συμβαίνει χάρη στην αυξημένη δυνατότητα πρόληψης των λαθών στην παραγωγή σε ζωντανό χρόνο και επιτόπου διόρθωσής τους. Παράλληλα, με την απομακρυσμένη παρακολούθηση και διαχείριση των διαδικασιών, διευκολύνεται η εφαρμογή της agile μεθοδολογίας που έχουμε υιοθετήσει».

Βιομηχανία του μέλλοντος σε καιρούς μονιμο-κρίσης 

Σύμφωνα με την τελευταία διεθνή μελέτη της PwC για το μέλλον της παγκόσμιας βιομηχανίας, υπάρχουν 5 καίρια ερωτήματα που πρέπει να απαντήσει μια μεγάλη επιχείρηση: έχεις αναπτύξει μία φιλοσοφία εστίασης στα αποτελέσματα ή είσαι εγκλωβισμένος σε μία νοοτροπία φυσικού προϊόντος; Τι πρωτοβουλίες παίρνεις για να προστατεύσεις το προϊόν σου από την εμπορευματοποίηση; Έχεις ξεκινήσει να στήνεις μία παρουσία πλατφόρμας για την επιχείρησή σου; Προηγείσαι μέσω της τεχνολογίας ή υπολείπεσαι αυτής; Έχεις σωστό timing;

Όπως μας λέει ο κ. Μαργώνης, φιλοδοξία της Παπαστράτος είναι να αποτελέσει πρότυπο της Βιομηχανίας του Μέλλοντος. Γι’ αυτό και έχει σπεύσει ήδη να δώσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. «Οι πρόσφατες παγκόσμιες κρίσεις», αναφέρει, «επηρέασαν βαθιά τον κλάδο της βιομηχανίας. Στον απόηχό τους, οι κρίσεις μικρότερης, ίσως, κλίμακας, αλλά μεγαλύτερης συχνότητας, που εκδηλώθηκαν ως αποτέλεσμα γεωπολιτικής αστάθειας, φυσικών καταστροφών και άλλων παραγόντων, διαμόρφωσαν τη συνθήκη που σήμερα περιγράφεται ως permacrisis». 

«Παρά τη μονιμοποίηση αυτή των κρίσεων», προσθέτει, «οφείλουμε να προχωράμε μπροστά. Εντός ή εκτός κρίσης, η ευθύνη για τις ηγεσίες των επιχειρήσεων δεν αλλάζει: πρέπει να φροντίζουν για το ανθρώπινο δυναμικό, να παράγουν προστιθέμενη αξία για τους μετόχους, να οδηγούν την επιχείρηση σε αναπτυξιακά μονοπάτια. Και για να γίνει αυτό, οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι έτοιμες να αντεπεξέλθουν σε νέες ανάγκες που προκύπτουν, όπως η επιτάχυνση της ψηφιοποίησης, η ενίσχυση των πρωτοκόλλων υγείας και ασφάλειας, η εστίαση στη βιωσιμότητα, η υιοθέτηση ευέλικτων διαδικασιών κ.ά.». 

«Τα πήγαμε καλά στη χώρα μας σε αυτό το στοίχημα;» τον ρωτάμε: «Μπορώ να πω ότι στην Ελλάδα ο κλάδος, σε γενικές γραμμές, έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά. Επιχειρήσεις που έχουν την ευελιξία και την αλλαγή στο DNA τους, πέτυχαν μάλιστα να μετατρέψουν την ανάγκη μετασχηματισμού τους σε συγκριτικό πλεονέκτημα. Γιατί προτού ακόμη φτάσουμε στον μετασχηματισμό, αυτό που έχουν ανάγκη οι ελληνικές επιχειρήσεις είναι η καλλιέργεια νοοτροπίας και κουλτούρας αλλαγής και προσαρμοστικότητας». 

Καινοτομία, ανθρώπινος παράγοντας και εξαγωγές… στελεχών

Καθώς διασχίζουμε τους χώρους, δεν μας διαφεύγει ο εντυπωσιακά χαμηλός μέσος όρος ηλικίας των εργαζομένων. Η Παπαστράτος τα τελευταία χρόνια έχει προσλάβει 600 άτομα, κυρίως νέους ανθρώπους διαφόρων ειδικοτήτων. 

Η πλειοψηφία του προσωπικού στη μονάδα παραγωγής είναι πτυχιούχοι πανεπιστημίου: μηχανολόγοι, μηχανικοί, χημικοί. Σε διάφορες γωνίες μεταξύ των μηχανημάτων εντοπίζουμε μεγάλους λευκούς πίνακες ανακοινώσεων, τους οποίους απαγορεύεται να φωτογραφίσουμε. Οι πίνακες αυτοί φέρουν top-secret πληροφορία, καθώς αποτελούν κόμβους συντονισμού μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ανά βάρδια σχετικά με τη λειτουργία των μονάδων. Μπροστά τους, ομάδες προσωπικού πραγματοποιούν συσκέψεις. Οι επιστήμονες της μονάδας ποιοτικού ελέγχου ξεχωρίζουν με τις λευκές τους μπλούζες. Οι μηχανολόγοι φορούν μπλε, όπως και η πλειοψηφία των εργαζόμενων. Το εργοστάσιο χωρίζεται σε τμήματα που παράγουν τα διάφορα μέρη του προϊόντος: φίλτρα, πακέτα, καπνός, ράβδοι, όλα παράγονται εδώ − καθετοποίηση. 

Παρά την αυτοματοποιημένη διαδικασία παραγωγής, η ανθρώπινη παρουσία είναι πολύ έντονη. Εξειδικευμένο προσωπικό επιβλέπει τα πάντα. Οι μηχανές δεν έχουν αντικαταστήσει τον άνθρωπο εδώ. Αντιθέτως, ο άνθρωπος είναι εκείνος που κινεί τη καινοτομία. «Η Παπαστράτος», σημειώνει ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, «έχει καταφέρει να παραμένει ακμαία και πρωτοπόρος μέσα στα χρόνια, με την καινοτομία να αποτελεί στοιχείο του DNA της και διαρκές ζητούμενο. Για μένα η καινοτομία είναι ο κινητήριος μοχλός της ανάπτυξης: οδηγεί τις επιχειρήσεις να βρίσκουν νέους δρόμους, να είναι ευπροσάρμοστες, ανθεκτικές, και να μετατρέπουν τις προκλήσεις σε ευκαιρίες. Βρίσκεται, δηλαδή, στον πυρήνα της αναπτυξιακής νοοτροπίας». 

Και προσθέτει: «Πρέπει να έχουμε όμως πάντα υπ’ όψιν το εξής ερώτημα: πώς και για ποιον καινοτομούμε; Εδώ, λοιπόν, διαφέρει η “καινοτομία για την καινοτομία” από την “κουλτούρα καινοτομίας”. Η Παπαστράτος διαθέτει στην αγορά καινοτόμα προϊόντα που παράγονται με καινοτόμο τρόπο και state of the art τεχνολογία. Αν οι άνθρωποί μας αδυνατούσαν να συμβαδίσουν, η Παπαστράτος θα ήταν σήμερα κάτι άλλο. Γιατί κουλτούρα καινοτομίας σημαίνει “ξεκινάω από τον άνθρωπο και δεν αφήνω πίσω κανέναν’. Επενδύσαμε στην εκπαίδευση του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην ενίσχυσή του, όπου χρειάστηκε, και βάλαμε έτσι τις βάσεις του καινοτόμου μετασχηματισμού που συντελείται επιτυχώς μέχρι σήμερα».

Η Παπαστράτος, από το 2017 και μετά, παρουσιάζει ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο: εισάγει τεχνογνωσία ενώ ταυτόχρονα εξάγει, πέραν του πρωτοπόρου προϊόντος, εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο όμως σύντομα επαναπατρίζεται. 

«Η Παπαστράτος», μας επισημαίνει ο κ. Μαργώνης, «είναι μια εταιρεία που, εδώ και χρόνια, εκτός από εναλλακτικά προϊόντα δυνητικά μειωμένης βλάβης, εξάγει και… στελέχη». Όπως αναφέρει, «αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε το ταλέντο να παραμένει στη χώρα. Εξάλλου, η εταιρεία είναι εργοδότης διεθνών προδιαγραφών. Ωστόσο, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι πολλές και πολλοί συνάδελφοί μας στελεχώνουν επιτελικές θέσεις στη Philip Morris International. Η κουλτούρα της εταιρείας είναι να εξελίσσει τους ανθρώπους της και πολλές φορές δίνοντας καθήκοντα στο εξωτερικό. Ωστόσο, αυτά τα στελέχη, κι ένα από αυτά είμαι κι εγώ, επιστρέφουν στη χώρα και φέρνουν μαζί τους πίσω νέες παραστάσεις, καλές πρακτικές, τεχνογνωσία. Εμείς θέλουμε το ταλέντο να επιστρέφει στη χώρα και να παράγει προστιθέμενη αξία εδώ, στην Ελλάδα. Είναι μεγάλο στοίχημα για όλους μας να γίνει η χώρα ελκυστικός προορισμός, πέρα από επενδυτές, και για τους επαγγελματίες που ξενιτεύτηκαν».

Μια παλιά ιστορία 

Η καινοτομία είναι, βεβαίως, μία παλαιά ιστορία για την Παπαστράτος. Και πηγάζει από τον ιδρυτή της. Στις 30 Μαΐου 1931, παρουσία του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, τα αδέρφια Παπαστράτου εγκαινιάζουν το υπερσύγχρονο εργοστάσιο της επιχείρησης στον Πειραιά. «Μια ελληνική καπνοβιομηχανία εφάμιλλος αν μη υπερτέρα των ευρωπαϊκών», «Το εργοστάσιον Αδελφών Παπαστράτου, το σύγχρονον καπνοβιομηχανικόν μεγαθήριον, «Το εργοστασιακό συγκρότημα που τιμά την Εθνικήν Βιομηχανίαν»…αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής. 

Με τα σημερινά δεδομένα, η ζωή του Ευάγγελου Παπαστράτου θα χαρακτηριζόταν το τέλειο success story. Το 1896, ο δωδεκάχρονος Παπαστράτος εισέρχεται στην αγορά εργασίας, ως υπάλληλος σε κατάστημα. Σκουπίζει, κουβαλάει νερό από το πηγάδι, παρίσταται στο ζύγι των προϊόντων. Διανύει όλη τη διαδρομή εντός της επιχείρησης, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία και γνώση. Δέκα χρόνια αργότερα, σε ηλικία είκοσι δύο ετών, ιδρύει την πρώτη του εταιρεία. 

«Κατά την εποχήν εκείνη, το καπνεμπόριο διενηργείτο κατά τρόπον ανοργάνωτο και χωρίς σύστημα», αφηγείται ο ίδιος στην ιστορική βιογραφία με τίτλο Η δουλειά και ο κόπος της. Παρότι στις αρχές του 20ού αιώνα η καπνοβιομηχανία στην Ελλάδα είναι ακόμη σε νηπιακή κατάσταση, ο Παπαστράτος, διορατικός και τολμηρός ταυτόχρονα, λαμβάνει τραπεζικό δάνειο 3.000 δραχμών, με εγγυητή τον θείο του, επενδύοντας στον νεοανερχόμενο κλάδο. Δεκατρία χρόνια μετά, η εταιρεία ιδρύει το πρώτο της γραφείο στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας. 

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, και μέχρι το ξέσπασμα του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, η καπνοβιομηχανία Παπαστράτος εξαπλώνεται σε Ευρώπη και Αίγυπτο, με εξαγορά και ίδρυση εργοστασίων και καταστημάτων. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή….

Το μέλλον της ελληνικής βιομηχανίας 

Μια βιομηχανία παράγει αληθινή προστιθέμενη αξία σε μία κοινωνία όταν διαχέει την τεχνογνωσία και την επιτυχημένη της στρατηγική διοίκησης στην υπόλοιπη αγορά. Η απλή παραδοχή ότι το κοινό καλό συμπίπτει με το ειδικό και το αντίστροφο δεν είναι για όλους αυτονόητη. 

Το 2017, την περίοδο του μεγάλου μετασχηματισμού της Παπαστράτος, μερικές από τις μεγαλύτερες ελληνικές βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένης και της ιστορικής καπνοβιομηχανίας, προχώρησαν στην ίδρυση ενός νέου βιομηχανικού φορέα, την Ελληνική Παραγωγή, με σκοπό την επανασυσπείρωση της παραδοσιακής «βιομηχανίας» στην Ελλάδα, για την ενδυνάμωση της μεταποιητικής βιομηχανίας και του πρωτογενούς τομέα. 

Ο νέος φορέας προέταξε την επιταγή της επαναβιομηχάνισης της χώρας ως βασικότερη πρόκληση για την εθνική οικονομία, την ανάγκη αναπροσαρμογής του αναπτυξιακού μοντέλου, και την κατάρριψη ενός στερεότυπου που για πολλά χρόνια ήθελε την Ελλάδα ακατάλληλη χώρα για βιομηχανική παραγωγή. 

Λίγα χρόνια αργότερα, το 2022, με αφορμή την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να συγκροτήσει Σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιομηχανία, η PwC κλήθηκε να υλοποιήσει σχετική μελέτη, η οποία αποτέλεσε και τον βασικό κορμό του Σχεδίου. Η μελέτη υπογραμμίζει τη σημασία 15 βιομηχανικών κλάδων, μεταξύ αυτών και της καπνοβιομηχανίας, η οποία αναδεικνύεται ως ένας εκ των τεσσάρων πυλώνων της ελληνικής βιομηχανίας, δηλαδή πρόκειται για κλάδο με μεγάλη συνεισφορά στην εθνική οικονομία. 

Όπως ανέδειξε η σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ για την ελληνική βιομηχανία το 2023, ο βιομηχανικός κλάδος παρουσιάζει ανάκαμψη, με συνολική επίδραση στην εθνική οικονομία που αγγίζει το 31% του ΑΕΠ και το 87% των εξαγωγών ελληνικών αγαθών, στηρίζοντας 1,2 εκ. θέσεις εργασίας. 

«Μπορούμε πλέον να αισιοδοξούμε για το μέλλον της ελληνικής βιομηχανίας;» ρωτάμε τον κ. Μαργώνη. «Στην Ελλάδα», μας απαντά, «σήμερα η “μεγάλη εικόνα” είναι δεδομένα καλύτερη σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Η οικονομία παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και η χώρα αποτελεί και πάλι ελκυστικό επενδυτικό προορισμό. Ωστόσο, το πραγματικό ζητούμενο είναι η ποιότητα της ανάπτυξης». Πώς μπορεί όμως αυτό να επιτευχθεί; 

Στη συζήτησή μας, ο κ. Μαργώνης επέμεινε σε τρεις παράγοντες, σε τρεις μεγάλες προκλήσεις. Πρώτον, στην ποιότητα των επενδύσεων: «Η χώρα χρειάζεται μεγάλες παραγωγικές επενδύσεις, διότι είναι αυτές που ξεκλειδώνουν την πραγματική δυναμική της και αλλάζουν το παραγωγικό της μοντέλο». Δεύτερον, στην καλλιέργεια της εξωστρέφειας και στην ενίσχυση των εξαγωγών. «Ειδικά σε επίπεδο βιομηχανίας, η παραγωγή μας πρέπει και μπορεί να γίνεται από την Ελλάδα όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλο τον κόσμο», τονίζει. Τρίτον, στην ένταξη της βιωσιμότητας στον πυρήνα της επιχειρηματικής κουλτούρας και στην εργασιακή μας καθημερινότητα, με οργανικό τρόπο: «Δεν αρκεί να μιλάμε γι’ αυτήν. Χρειάζεται στρατηγική και επένδυση, και σε χρόνο και σε πόρους». 

Η στρατηγική επιλογή της βιώσιμης ανάπτυξης 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ξενάγησης, βαδίζουμε στον μπλε διάδρομο, σχεδιασμένο αποκλειστικά για τους επισκέπτες, ο οποίος ανά διαστήματα οριοθετείται από ειδικά διαμορφωμένα πλαστικά προστατευτικά, χωρίς γωνίες και αιχμηρές άκρες, ειδικά σχεδιασμένα για να αποφεύγονται οι τραυματισμοί, όπως μας εξηγεί ο άνθρωπος που έχει αναλάβει την ξενάγησή μας στον χώρο. 

Στο εργοστάσιο, μας λέει, εφαρμόζονται με ευλάβεια πρακτικές σύμφωνες με τις κατευθύνσεις προς την πράσινη μετάβαση, όπως η πιστοποιημένη διαχείριση υδάτων από το διεθνές πρότυπο Alliance for Water Stewardship (AWS) Standard 2.0, η παροχή ενέργειας με Εγγυήσεις Προέλευσης 100% από ΑΠΕ, η συμμετοχή στην πρωτοβουλία Zero Plastic & Recycling Project, αλλά και πολιτικές που ενισχύουν την ίση μεταχείριση μεταξύ των εργαζομένων (Equal Salary Certification), ενώ επίσης υιοθετούνται πολιτικές όπως η Χάρτα Διαφορετικότητας. 

Προς την ίδια κατεύθυνση, προσθέτει  ο κ. Μαργώνης, η επιχείρηση πρόσφατα προχώρησε σε νέα στρατηγική πράσινη επένδυση, ύψους 10 εκατ. ευρώ. Μέσω του προγράμματος Zero Carbon Tech της μητρικής εταιρείας PMI, στοχεύει να επιτύχει μείωση των εκπομπών CO₂ του εργοστασίου κατά 30% μέχρι τις αρχές του 2025.

«Δεν πρόκειται για μεμονωμένες πολιτικές, αλλά για συνολική αφοσίωση στη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτή είναι η στρατηγική μας. Μια επιχείρηση που παρεκκλίνει από τη στρατηγική της χάνει στο τέλος τον δρόμο της. Η προσήλωση σε βιώσιμες και κοινωνικά υπεύθυνες πρακτικές δεν αποτελεί απλώς συλλογική αναγκαιότητα, αλλά πρακτική επιλογή, που έχουμε έμπρακτα διαπιστώσει ότι ενισχύει την αποδοτικότητα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της εταιρείας, συνεισφέροντας στη μακροπρόθεσμη πραγμάτωση των στόχων της», υπογραμμίζει. 

Προς το τέλος του οδοιπορικού μας στους χώρους του εργοστασίου ανακαλούμε στο μυαλό μας την αφετηρία της ιστορικής αυτής βιομηχανίας και την πορεία που διένυσε από το Αγρίνιο και τον Πειραιά μέχρι τον Ασπρόπυργο, φτάνοντας να χρησιμοποιεί σήμερα την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για να παράγει ένα από το πιο πρωτοποριακά προϊόντα του κλάδου, προάγοντας ταυτόχρονα μια smoke free κοινωνία.

Μια παράλληλη πορεία

Απρίλιος 1973, 51 χρόνια πριν. Το τεύχος υπ’ αριθμόν 462 της Βιομηχανικής Επιθεώρησης αποχαιρετούσε τον πρωτοπόρο βιομήχανο Ευάγγελο Παπαστράτο ως έναν «εκ των μεγάλων σκαπανέων και θεμελιωτών της εκβιομηχανίσεως εις την χώραν μας». Ενώ πολλοί καπνοβιομήχανοι οδηγούνται στην καταστροφή κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’20, τα αδέρφια Παπαστράτου εξασφαλίζουν κέρδη, μέσω των εξαγωγών, «ως άριστοι γνώσται της διεθνούς καπναγοράς», αναφέρει το τότε αφιέρωμα της Βιομηχανικής Επιθεώρησης του 1973. 

Ο Ευάγγελος Παπαστράτος και η εμβληματική του επιχείρηση εμφανίζονται για πρώτη φορά την περίοδο που στην ελληνική βιβλιογραφία αναφέρεται ως η «περίοδος άνθησης της ελληνικής βιομηχανίας». Υπενθυμίζεται ότι τη δεκαετία 1920-1930, μια σειρά από γεγονότα  προκαλούν μια άνευ προηγουμένου ώθηση στην βιομηχανική ανάπτυξη. Ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία μεταφέρουν κεφάλαιο, τεχνογνωσία και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. 

Ο Ν1348/1918 περί ίδρυσης ανωνύμων εταιρειών και ο Ν2948/1922, ο οποίος προβλέπει απαλλοτρίωση γης υπέρ των βιομηχανιών, προτίμηση εγχώριων βιομηχανικών προϊόντων κατά τη διενέργεια κρατικών προμηθειών, και αναγνώριση της ευθύνης του κράτους για την ανάπτυξη της βιομηχανίας, θέτουν το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο. Το δε Εθνικό Σχέδιο του Ελευθέριου Βενιζέλου για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας και τη διαχείριση των επιπτώσεων της κρίσης του Κραχ του ’29, διαμορφώνει ένα ευνοϊκό κλίμα, δίνοντας τη δυνατότητα σε ευφυείς επιχειρηματίες να θέσουν τα θεμέλια της ελληνικής βιομηχανίας. 

Μέσα σε μία δεκαετία ο αριθμός των βιομηχανιών και βιοτεχνιών σχεδόν διπλασιάζεται, από 33.704 σε 67.892, ενώ το προσωπικό αυξάνεται από 146.840 σε 232.763 άτομα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’20, δημοφιλέστεροι τομείς δραστηριότητας είναι η βυρσοδεψία, η υφαντουργία, η μηχανουργία και η βιομηχανία τροφίμων. Η καπνοβιομηχανία καταλαμβάνει μόλις το 14,51% των μεγάλων επιχειρήσεων. Μία δεκαετία μετά, αποτελεί πλέον βασικό κλάδο της ελληνικής βιομηχανίας. 

Στις 31 Μαΐου 1931, στα εγκαίνια του υπερσύγχρονου τότε εργοστασίου της Παπαστράτος, το κουμπί των μηχανημάτων πατά ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τρία χρόνια μετά, σε ένα εντελώς διαφορετικό πεδίο κοινωνικής δραστηριότητας, εκείνο της δημοσιογραφίας και της οικονομικής ανάλυσης, η Βιομηχανική Επιθεώρηση εκδίδεται για πρώτη φορά. 

Σχεδόν ένα αιώνα μετά, σε ένα περιβάλλον μονιμο-κρίσης, η ελληνική βιομηχανία επιχειρεί, μέσω μίας προσπάθειας επαναβιομηχάνισης, να ανακάμψει. Και καθώς η άλλοτε Βιομηχανική και νυν Οικονομική Επιθεώρηση συμπληρώνει, σε λίγους μήνες, τα 90 της χρόνια, διατηρεί ακόμη το προνόμιο να προβάλλει όσους εργάζονται γι’ αυτήν την ανάκαμψη. Όπως έκανε τις τελευταίες εννέα δεκαετίες.