Στη μακρά περίοδο της τελευταίας οικονομικής κρίσης που βίωσε η Ελλάδα, οι συζητήσεις για την ανάγκη αλλαγής του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας κατέληγαν πάντα στην αναγνώριση ότι η μεταποίηση και η βιομηχανία αποτελούν την καλύτερη δυνατή επιλογή για μία βιώσιμη ανάπτυξη. 

Μάλιστα η συζήτηση αυτή μετουσιώθηκε πριν από μερικά χρόνια και σε μία Εθνική Στρατηγική για τη Βιομηχανία, θέτοντας συγκεκριμένους στόχους για την αύξηση της βαρύτητας που έχει σήμερα η βιομηχανία συνολικά αλλά και η μεταποίηση στην ελληνική οικονομία μέσα από παρεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν το επιχειρείν. Απώτερος στόχος είναι η συνεισφορά του κλάδου στο ΑΕΠ να φθάσει το 15% ως το 2030. Ενδιαμέσως θα πρέπει να υπερβεί το 12% το 2025. 

Πού βρισκόμαστε

Μόνο που ακόμα απέχουμε απ’ αυτό. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα που διενήργησε το ΙΟΒΕ για την Ελληνική Παραγωγή και δημοσιεύτηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, η συμμετοχή της μεταποίησης στο ΑΕΠ της Ελλάδας είχε φτάσει το 2022 στο 9,1%. Πρόκειται για το υψηλότερο επίπεδο που έχει επιτευχθεί μετά το 2008, δεν παύει όμως να είναι χαμηλότερο σε σχέση με τους στόχους που έχει θέσει η Εθνική Στρατηγική. Αντίστοιχα, η συμμετοχή της μεταποίησης στην εγχώρια απασχόληση έφτασε στο 10,0% το 2022, ενώ ενθαρρυντική είναι η επίδοση των εξαγωγών, με την αξία των μεταποιητικών προϊόντων που εξήχθησαν το 2022 να υπολογίζεται σε 29,1 δισ. ευρώ, όταν το 2019 ήταν 19,2 δισ. ευρώ και το 2009 μόλις 11,7 δισ. ευρώ. Έτσι οι εξαγωγές των προϊόντων μεταποίησης από 5,7% του ΑΕΠ το 2008 αυξήθηκαν σε 14,1% του ΑΕΠ το 2022.

Παρά την πρόοδο όμως, η χώρα συνεχίζει να υστερεί σημαντικά και παραμένει πολύ χαμηλά συγκρινόμενη με άλλες χώρες της ΕΕ. Για το 2022 βρέθηκε στην 24η θέση μεταξύ των χωρών- μελών της ΕΕ, με βάση το μερίδιο της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της μεταποίησης στο ΑΕΠ της χώρας, και στην 22η θέση αναφορικά με τη συμμετοχή στην απασχόληση. 

Τα δε πρόσφατα λουκέτα σε ενεργοβόρα εργοστάσια, όπως αυτό της BA Greece (πρώην Γιούλα), με το οποίο μπήκε και οριστικό τέλος στην εγχώρια παραγωγή γυάλινων φιαλών, ήρθαν να ενισχύσουν την πεποίθηση ότι τελικά η χώρα εξακολουθεί να μην είναι φιλική προς τη μεταποίηση «επαναπαυόμενη» στη δυναμική των τουριστικών ροών, του real estate και της κατανάλωσης για την ανάπτυξή της. 

Η αλήθεια ίσως βρίσκεται κάπου στη μέση. Ιδίως καθώς η βιομηχανία, παρά τη μεγάλη αναταραχή των τελευταίων ετών με φόντο τα ενεργειακά κόστη, τις προμήθειες, την εφοδιαστική αλυσίδα και γενικά το κόστος παραγωγής, έχει επιτύχει να διατηρεί μία ανοδική πορεία, βρισκόμενη σήμερα σε ένα σημαντικό σταυροδρόμι, αλλά και με μεγαλύτερες προκλήσεις μπροστά της, όπως τον ψηφιακό και ενεργειακό μετασχηματισμό της. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: οι στόχοι που έχουν τεθεί για την αύξηση του αποτυπώματος της βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία μπορούν να επιτευχθούν, με βάση τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην Ευρώπη; Η Οικονομική Επιθεώρηση απευθύνθηκε στον πρόεδρο του ΣΕΒ κ. Δημήτρη Παπαλεξόπουλο, τον πρόεδρο της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Ελληνική Παραγωγή – Συμβούλιο Βιομηχανιών για την Ανάπτυξη κ. Μιχάλη Στασινόπουλο και την πρόεδρο του ΣΒΕ κα Λουκία Σαράντη για απαντήσεις… 

Οι στόχοι αναβάθμισης

«Τα τελευταία χρόνια, η ελληνική βιομηχανία έχει δείξει ανθεκτικότητα στις μεγάλες προκλήσεις και επιβεβαιώνει διαρκώς τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει στην οικονομική ανάκαμψη της χώρας», εξηγεί ο πρόεδρος του ΣΕΒ και πρόεδρος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ κ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος. Και προσθέτει: «Αυξάνει σταθερά τη συνεισφορά της στο ΑΕΠ, είναι σημαντική πηγή επενδύσεων (€3 δισ. το 2022), πραγματοποιεί το 90% των εξαγωγών αγαθών (οι οποίες έχουν υπερδιπλασιαστεί από το 2009), ενώ ένας στους τέσσερις εργαζόμενους στην Ελλάδα απασχολείται είτε άμεσα είτε έμμεσα σε αυτήν. Παράλληλα, έχει μεγάλη αλληλεπίδραση με την υπόλοιπη οικονομία, με σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Άρα, ο στόχος είναι όχι απλά επιτεύξιμος, αλλά μπορεί και να ξεπεραστεί, όπως άλλωστε προδιαγράφεται και στην Εθνική Στρατηγική για τη Βιομηχανία. Παράλληλα, βρισκόμαστε σε μια περίοδο που ξεκινάει ο δημόσιος διάλογος σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον ρόλο της βιομηχανίας και την αξιοποίηση των ευκαιριών από την αναδιάταξη των διεθνών αλυσίδων αξίας. Όμως η ανάπτυξη αυτή δεν είναι νομοτελειακή. Απαιτεί συνεργασία, αποφασιστικότητα, σχέδιο μεταρρυθμίσεων και μικρές επαναστάσεις, τόσο από την πολιτεία όσο και τις επιχειρήσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή, διπλή, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας».

Ο στόχος αναβάθμισης της μεταποίησης, που θα βοηθήσει στην αλλαγή του αναπτυξιακού υποδείγματος της χώρας είναι εφικτός, αρκεί όμως να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες απ’ την πολιτεία, επισημαίνει απ’ την πλευρά του ο πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Ελληνική Παραγωγή – Συμβούλιο Βιομηχανιών για την Ανάπτυξη, εκτελεστικός διευθυντής της Viohalco και πρόεδρος ΔΣ της ElvalHalcor κ. Μιχάλης Στασινόπουλος. 

«Η Ελληνική Παραγωγή έθεσε πρώτη θέμα αύξησης της συμμετοχής της βιομηχανίας στο ΑΕΠ, αναδεικνύοντας την ανάγκη μιας στροφής στην οικονομία εάν θέλουμε πραγματική και ουσιαστική σύγκλιση με το ευρωπαϊκό οικονομικό υπόδειγμα. Η ελληνική κρίση δεν ανέδειξε μόνο την ανάγκη για “νοικοκύρεμα” στα δημόσια οικονομικά, αλλά και για αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος, με έμφαση στον παραγωγικό και εξωστρεφή προσανατολισμό. Την ίδια επισήμανση έκανε πριν από 3,5 χρόνια η Έκθεση Πισσαρίδη, αλλά και η Moody’s, στην πρόσφατη αξιολόγησή της, τονίζει την ανάγκη ενός πιο ισορροπημένου αναπτυξιακού υποδείγματος για να γίνει η ελληνική οικονομία ισχυρή και ανθεκτική», επισημαίνει ο κ. Στασινόπουλος. Και προσθέτει: «Έχουν γίνει βήματα τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έχουμε αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος. Στην παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών μάς χωρίζει τεράστια απόσταση όχι μόνο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά και από ευρωπαϊκές χώρες που έως πριν από μερικά χρόνια υστερούσαν. Εάν το ερώτημά σας αφορά στις δυνατότητες της ελληνικής μεταποίησης, απαντώ ότι ο στόχος είναι επιτεύξιμος. Ωστόσο, για να υλοποιηθεί, χρειάζεται να δημιουργηθούν από την πολιτεία οι κατάλληλες συνθήκες, που θα της επιτρέψουν να ξεδιπλώσει το δυναμικό που μέσα από τις διαδοχικές κρίσεις των τελευταίων ετών έχει αποδείξει ότι διαθέτει», υπογραμμίζει. 

Στο ίδιο πλαίσιο και η θέση της προέδρου του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ) και προέδρου της Akritas κας Λουκίας Σαράντη. «Πιστεύω πως ναι, ο στόχος είναι επιτεύξιμος υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις όμως», απαντά. «Χρειάζονται μεταρρυθμιστικές προσπάθειες για την αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της οικονομίας μας. Στο πλαίσιο αυτού του νέου παραγωγικού μοντέλου της χώρας, η βιομηχανία μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεών μας και η ενίσχυση της εξωστρέφειας αποτελούν βασικούς πυλώνες ανάπτυξης. Προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση, ο ΣΒΕ έχει προτείνει τη στοχευμένη εξειδίκευση της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιομηχανία, με στόχο την αύξηση της συμμετοχής της βιομηχανίας στο ΑΕΠ στο 13% ως το 2028 και στο 15% ως το 2030», επισημαίνει η ίδια. 

Οι προκλήσεις 

Παρ’ όλα αυτά οι προκλήσεις που ούτως ή άλλως έχει να αντιμετωπίσει η βιομηχανία είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Στην πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ για την Ελληνική Παραγωγή, είχαν υπογραμμιστεί πέντε βασικοί άξονες που θα έχουν καταλυτικό ρόλο για το μέλλον της μεταποίησης. Αυτοί είναι: η πράσινη μετάβαση, η στρατηγική αυτονομία, το κόστος ενέργειας, ο συνδυασμός του ψηφιακού μετασχηματισμού της καινοτομίας και του ανθρωπίνου δυναμικού, καθώς και η χρηματοδότηση και το κανονιστικό πλαίσιο των επενδύσεων. 

«Η βιομηχανία είναι αντιμέτωπη με μεγάλες προκλήσεις και σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο», σημειώνει ο κ. Στασινόπουλος. «Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι προκλήσεις αφορούν κυρίως τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό, αλλά κι ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, αβεβαιότητα, αλλά κι έναν νέο προστατευτισμό στην οικονομία με τη μορφή επιδοτήσεων, αλλά και περιορισμών. Στην Ελλάδα έχουμε επιπρόσθετα σημαντικά προβλήματα, όπως το ενεργειακό κόστος, το μη μισθολογικό κόστος, το κόστος χρήματος, η απουσία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου κινήτρων για παραγωγικές επενδύσεις. Βλέπουμε ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες δίνουν έμφαση στη βιομηχανική πολιτική, ώστε να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη της βιομηχανικής παραγωγής», προσθέτει. 

Απ’ την πλευρά του ο πρόεδρος του ΣΕΒ κ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος στέκεται και στις δομικές ανάγκες που υπάρχουν. «Εκτός από καίρια, άμεσα ζητήματα, όπως η αντιμετώπιση του υψηλού κόστους ενέργειας, η μείωση της γραφειοκρατίας, η αδειοδότηση κ.ά., οι μεγάλες προκλήσεις αφορούν στον ριζικό μετασχηματισμό των διεθνών παραγωγικών οικοσυστημάτων, αλλά και σε μια σειρά δομικών αναγκών σε μια σειρά πεδίων, όπως: η μεγέθυνση των επιχειρήσεων, για ακόμα μεγαλύτερη καινοτομία και εξωστρέφεια∙ η ενδυνάμωση της εγχώριας παραγωγικής βάσης, μέσα από επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας σε πράσινες/ψηφιακές τεχνολογίες, και στην παραγωγή προηγμένων προϊόντων∙ η πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες, που συνδέεται άμεσα και με την ευρωπαϊκή προσπάθεια απεξάρτησης από τρίτες χώρες∙ η ενίσχυση της διεθνούς επενδυτικής ανταγωνιστικότητας κατά την πράσινη μετάβαση διασφαλίζοντας ανταγωνιστικές τιμές ενέργειας∙ η ανάπτυξη ταλέντου και η κάλυψη του ποσοτικού και ποιοτικού κενού κυρίως σε τεχνικές δεξιότητες και σε ειδικότητες υψηλής εξειδίκευσης», σημειώνει χαρακτηριστικά. 

Για την κα Λουκία Σαράντη η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα για τις βιομηχανίες είναι η έλλειψη ανθρωπίνου δυναμικού. «Είναι το πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Οι ελλείψεις τολμώ να πω είναι τεράστιες. Πάγια θέση του ΣΒΕ είναι ότι πρέπει να διασυνδεθεί η εκπαίδευση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας. Για τον λόγο αυτό, ο Σύνδεσμός μας προχώρησε με την Deloitte στην εκπόνηση μιας ποιοτικής μελέτης, που καταγράφει τα προβλήματα και κυρίως προτείνει λύσεις. Από εκεί και πέρα, για να έχουμε υγιείς και ανταγωνιστικές βιομηχανικές επιχειρήσεις, έχουμε ανάγκη και από σύγχρονες και λειτουργικές υποδομές. Δηλαδή αναβάθμιση των δικτύων ηλεκτροδότησης, ώστε να έχουμε ενέργεια που να καλύπτει τις ανάγκες μας με χαμηλό κόστος, καθώς και συνδυασμένες μεταφορές με καλά στελεχωμένα λιμάνια κι ένα σύγχρονο σιδηροδρομικό δίκτυο που να καλύπτει τις λειτουργικές μας ανάγκες».

Αναγκαίες οι φιλικότερες πολιτικές

Σε κάθε περίπτωση η κα Σαράντη υπογραμμίζει την ανάγκη ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, προκειμένου η βιομηχανική δραστηριότητα να γίνει πιο φιλική στη χώρα μας. «Η νέα παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα και η ευρωπαϊκή διάστασή της μεταβάλλονται διαρκώς. Άρα, χρειάζεται ένας μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, που να επιτρέπει στην ελληνική βιομηχανία να προσφέρει ακόμα περισσότερα στην οικονομία και την κοινωνία μας», απαντά. Και προσθέτει: «Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αναβάθμιση του ρυθμιστικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα, τη μείωση της γραφειοκρατίας και την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης. Επιπλέον, τα στοχευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία για την προώθηση της καινοτομίας, της ψηφιακής αναβάθμισης και της πράσινης μετάβασης των επιχειρήσεων, μπορούν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητά μας. Και, βέβαια, χρειάζεται να στηριχτεί στην πράξη η ελληνική περιφέρεια, ώστε να μειωθεί η αναπτυξιακή μονομέρεια και η περιφερειακή ανισότητα».

Για τον πρόεδρο της Ελληνικής Παραγωγής, κ. Μιχάλη Στασινόπουλο, προέχει πάντως η αναγνώριση της συνεισφοράς και της προοπτικής που μπορεί να δώσει στον τόπο η βιομηχανία. «Το πρώτο που χρειάζεται είναι η πληρέστερη κατανόηση από το κράτος και τα κόμματα των θετικών επιδράσεων της μεταποιητικής βιομηχανίας στην οικονομία και την κοινωνία, ώστε να αποφασίσουμε να θέσουμε τη βιομηχανική παραγωγή σε εθνική προτεραιότητα, διαμορφώνοντας και την κατάλληλη βιομηχανική πολιτική», λέει χαρακτηριστικά. «Η αύξηση της συμμετοχής της βιομηχανίας στο ΑΕΠ δεν είναι σύνθημα, ούτε αριθμητικός στόχος. Σημαίνει αύξηση εσόδων στα δημόσια ταμεία, αύξηση ποιοτικών θέσεων εργασίας, οικονομική ανάπτυξη σε εθνικό, περιφερειακό, τοπικό επίπεδο. Σημαίνει επίσης γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας. Η βιομηχανία για να αναπτυχθεί δεν χρειάζεται ρουσφέτια, ούτε στηρίζεται σε πελατειακές λογικές. Θέλει συνθήκες που να της επιτρέπουν να ανταγωνιστεί ισότιμα στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον, κι αυτό αφορά πρωτίστως τα κόστη παραγωγής. Και κίνητρα για επενδύσεις αντίστοιχα με αυτά που ισχύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη και στις χώρες του ΟΟΣΑ», καταλήγει. 

Για μία σημαντική ευκαιρία που πρέπει η χώρα να εκμεταλλευθεί, κάνει λόγο ο κ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος. «Οι πολιτικές της ΕΕ για τη στρατηγική αυτονομία και συνολικά για την ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική δημιουργούν σημαντικές αναπτυξιακές προοπτικές από τον επαναπροσδιορισμό των διεθνών αλυσίδων αξίας. Όμως για να τις αξιοποιήσουμε πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και διαφορετικά, εστιάζοντας και επενδύοντας: στην έρευνα και τη γνώση σε τομείς που περιλαμβάνονται στη στρατηγική αυτονομίας της Ευρώπης (μπαταρίες, τεχνολογίες πράσινης ενέργειας, υγεία, κρίσιμες πρώτες ύλες)∙ στη συστηματική αναβάθμιση της ψηφιακής και τεχνολογικής ωριμότητας και της καινοτομικής ικανότητας των επιχειρήσεων∙ στην ενίσχυση του ιδιαίτερα δυναμικού αναδυόμενου οικοσυστήματος νεοφυών επιχειρήσεων και στην προώθηση των συνεργασιών με τη βιομηχανία∙ στη μείωση της γραφειοκρατίας με μεγαλύτερη διαλειτουργικότητα των συστημάτων της δημόσιας διοίκησης, απλοποίηση διαδικασιών πριν από την ψηφιοποίησή τους, επιτάχυνση της αδειοδότησης εγκαταστάσεων και απονομής δικαιοσύνης», τονίζει.