Μια μεγάλη ηλικιακή ομάδα έχει φτάσει πλέον την ενηλικίωση. Κάπου 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι γεννήθηκαν στην υφήλιο μεταξύ του 1997 και του 2021: αυτοί αποτελούν τη λεγόμενη Γενιά Z. Σε Αμερική και Βρετανία, η ομάδα αυτή συναπαρτίζει ένα πέμπτο του συνολικού πληθυσμού, περίπου όσο και η γενιά των baby boomers (των γεννημένων μεταξύ 1946 και 1964). Στη δε Ινδία ή τη Νιγηρία, οι νέοι είναι πολύ περισσότεροι από τους μεγαλύτερους. Γύρω από κάθε γενιά αναπτύσσεται ένα απλουστευτικό αφήγημα: για παράδειγμα ότι οι boomers καθορίστηκαν από την αφθονία της μεταπολεμικής περιόδου, ή ότι οι millennials (οι γεννημένοι μεταξύ 1981 και 1996) από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-09. Για τους νέους της Γενιάς Z, διαδεδομένη είναι η άποψη ότι τα έξυπνα τηλέφωνα τους έχουν κάνει δυστυχείς και ότι θα ζήσουν πιο δυσάρεστες ζωές σε σύγκριση με τους μεγαλύτερούς τους.

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση, όταν μετέχουν σε έρευνες κοινής γνώμης, απαντούν στους δημοσκόπους ότι τα σημερινά παιδιά θα ζήσουν χειρότερα από τους γονείς τους. Οι ίδιοι οι νέοι ανησυχούν για τα πάντα: από τη δυσχέρεια που έχουν να αγοράσουν δικό τους σπίτι μέχρι τους κινδύνους που υπάρχουν όλο και περισσότερο λόγω κλιματικής αλλαγής. Οι κοινωνικοί επιστήμονες ανησυχούν επειδή οι νέοι της Γενιάς Z, έτσι όπως έχουν ζήσει τα χρόνια που διαμορφώνουν την προσωπικότητα σε κλίμα καταστροφολογίας και πάσχοντας από FοMO (φόβο απώλειας), πλέον βρίσκονται αντιμέτωποι με μια πανδημία άγχους και κατάθλιψης. Σε Αμερική και Βρετανία, οι πολιτικοί σκέφτονται ήδη να απαγορεύσουν τα έξυπνα τηλέφωνα και να εισαγάγουν περιορισμούς στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τις ηλικίες κάτω των 16. Γονείς και εκπαιδευτικοί ανά τον κόσμο πασχίζουν να αστυνομεύσουν τον χρόνο που περνούν τα παιδιά στην οθόνη.

Κι όμως, τα πάνε αρκετά καλά

Όλα αυτά δεν σε αφήνουν εύκολα να αισιοδοξείς για τη Γενιά Z. Όταν όμως κοιτάξεις με πιο ανοιχτή ματιά ανά τον κόσμο, άμα επιπλέον αξιοποιήσεις έναν λιγότερο στενό κύκλο μετρήσεων, τότε βλέπεις ότι μόνο καταδικασμένοι δεν είναι οι νέοι της Γενιάς Z. Από πολλές απόψεις, μάλιστα, τα πηγαίνουν αρκετά καλά.

Βασικά, το αφήγημα που έχει επικρατήσει παραβλέπει κάτι σημαντικό: τα σχεδόν 4/5 των 12 έως 25 χρόνων που ζουν σε χώρες με αναδυόμενες οικονομίες. Χάρη στην ανάπτυξη και τη διάδοση της τεχνολογίας, οι νέοι που ζουν σε μέρη όπως η Τζακάρτα, η Βομβάη ή το Ναϊρόμπι, ζουν πολύ καλύτερη ζωή από εκείνη που έζησαν οι γονείς τους. Είναι πλουσιότεροι, υγιέστεροι και με καλύτερη μόρφωση. όσοι διαθέτουν έξυπνα κινητά τηλέφωνα είναι επιπλέον καλύτερα ενημερωμένοι και διασυνδεδεμένοι. Διόλου περίεργο, λοιπόν, που μια έρευνα, την οποία είχε διεξαγάγει το 2021 ο ΟΗΕ, έδειξε ότι οι νέοι από αναδυόμενες οικονομίες ήταν πιο αισιόδοξοι απ’ εκείνους των πλουσίων χωρών.

Και πάλι όμως, σε ορισμένες περιοχές του κόσμου υπάρχει ο φόβος ότι η ταχύρρυθμη ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών μπορεί να μην επαναληφθεί στη συνέχεια. Αυτό το άγχος είναι ήδη ορατό στην Κίνα: λόγω της οικονομικής ανασφάλειας και της έμφασης που δίνεται στην ποσότητα αντί για την ποιότητα στην ανώτατη εκπαίδευση, μπορεί το ένα τρίτο των πτυχιούχων να καταλήξει άνεργο.

Στις πλούσιες χώρες, πάντως, η εικόνα είναι πιο ρόδινη απ’ ό,τι πιστεύει γενικά ο κόσμος. Όσοι νέοι της Γενιάς Z έχουν δουλειά –και στις ΗΠΑ ο αριθμός τους είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό των boomers στο εργασιακό περιβάλλον– τα πηγαίνουν καλά. Βοηθάει σ’ αυτό η ισχυρή ζήτηση που παρατηρείται στην αγορά εργασίας, βοηθάει όμως και το γεγονός ότι οι άνθρωποι της Γενιάς Z έχουν τη σωφροσύνη να αποκτούν δεξιότητες χρήσιμες για την αγορά. Οι περισσότεροι στρέφονται στις θετικές επιστήμες, στις μηχανικές δεξιότητες και τα ιατρικά επαγγέλματα: οι ανθρωπιστικές σπουδές βρίσκονται σε υποχώρηση.

Μετασχηματίζοντας τον κόσμο

Οι μισθοί των νέων της Γενιάς Z αυξάνονται πολύ πιο γοργά από τους μισθούς των πιο ηλικιωμένων εργαζομένων, ενώ το ποσοστό ανεργίας των νέων στις χώρες του πλούσιου κόσμου βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο δεκαετιών. Στην Αμερική, το μέσο εισόδημα στη Γενιά Z, μετά τους φόρους και τις μεταβιβαστικές πληρωμές, σαφώς και υπερέχει σε σχέση με εκείνο των millennials ή των ανθρώπων της Γενιάς X (όσων γεννήθηκαν μεταξύ 1965 και 1980) όταν βρίσκονταν σε αντίστοιχες ηλικίες – άμα κανείς κάνει τον υπολογισμό σε πραγματικούς όρους. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η πρόσβαση σε στέγη έχει επιδεινωθεί σε σχέση με τη δεκαετία του 1980. Εξαιτίας όμως της μεγαλύτερης ανόδου των μισθών των νέων της Γενιάς Z, οι τιμές των κατοικιών, υπολογιζόμενες ως πολλαπλάσιο του εισοδήματος, δεν διαφέρουν από εκείνες που αντιμετώπιζαν οι millennials πριν από μια δεκαετία. Επίσης, οι νέοι του σήμερα έχουν αν μη τι άλλο τη δυνατότητα να αποταμιεύουν μεγαλύτερο μέρος των αμοιβών τους.

Η Γενιά Z ήδη μετασχηματίζει τον κόσμο της εργασίας. Έχουν στα χέρια τους διαπραγματευτική δύναμη – και αυτό, το γνωρίζουν. Πολλοί από τους millennials ενηλικιώθηκαν υπό τη σκιά της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης: αισθάνονταν τόσο ανασφαλείς, ώστε φοβούνταν να διεκδικήσουν αυξήσεις στους μισθούς τους. Οι νέοι της Γενιάς Z διστάζουν λιγότερο να φύγουν από μια τωρινή τους δουλειά για μια καλύτερη ευκαιρία, ή πάλι προτιμούν να πορεύονται με αργότερους ρυθμούς και να χαίρονται περισσότερο τη ζωή. Τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων, που δεν είχαν συνηθίσει μια τέτοια κατάσταση, δυσανασχετούν. Όμως οι εργαζόμενοι των μεγαλύτερων ηλικιών ασφαλώς θα αισθάνονται ευγνωμοσύνη άμα αυξηθούν συνολικά οι μισθοί και τα παράλληλα εργασιακά προνόμια.

Η Γενιά Z θα μετασχηματίσει την κοινωνία και με άλλους τρόπους. Η σημασία που αποδίδουν οι νέοι στην υπόθεση της κλιματικής αλλαγής θα υποχρεώσει τις κυβερνήσεις –όσο η γενιά αυτή αρχίζει να ψηφίζει– να αναλάβουν όλο και περισσότερη δράση σ’ αυτό το ζήτημα. Ευρύτερα, άλλωστε, οι άνθρωποι της Γενιάς Z δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις ότι θέλουν ενισχυμένο κράτος. Ίσως βέβαια αλλάξουν γνώμη άμα κληθούν να πληρώσουν περισσότερους φόρους – μπορεί όμως και να μην αλλάξουν.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ψυχική υγεία 

Η Γενιά Z περιλαμβάνει ανθρώπους πιο σοβαρούς, με πιο περιορισμένη τάση να ξενυχτάνε, να πίνουν πολύ ή να κάνουν εύκολες σχέσεις σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους. Αυτή η διάσταση έχει βέβαια και μια αρνητική πλευρά: έχουν περιορισμένη κοινωνικότητα (κυρίως στις πρόσωπο-με-πρόσωπο επαφές), κάνουν λιγότερο σεξ και εμφανίζουν την τάση να νιώθουν μοναξιά. Σε μεγάλο μέρος της Δύσης αναφέρονται σημαντικά ποσοστά άγχους και κατάθλιψης. Μέρος αυτού του φαινομένου αντανακλά ενδεχομένως και τη σχετικά μεγαλύτερη προθυμία να αναφέρονται ανοιχτά τα όποια προβλήματα ψυχικής υγείας. Όμως υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που λειτουργούν εν προκειμένω.

Υπάρχει έντονη συζήτηση για το κατά πόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τροφοδοτούν την ψυχική δυσφορία που αισθάνονται οι νέοι. Στη Δύση, η αύξηση του άγχους έχει συμπέσει με την υιοθέτηση των ΜΚΔ. Ωστόσο οι σοβαρές ενδείξεις για ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ αυτών των δύο είναι περιορισμένες – ενώ τα περισσότερα στοιχεία που αναφέρονται εν προκειμένω προέρχονται από μελέτες για ενήλικες του πλουσίου κόσμου.

Το βέβαιο είναι ότι η Γενιά Z βρέθηκε στην τομή μιας τεχνολογικής επανάστασης. Η ταχύτητα με την οποία υιοθετήθηκαν τα έξυπνα τηλέφωνα και εν συνεχεία οι εφαρμογές ΜΚΔ υποχρέωσαν τους χρήστες –και εντελώς ιδιαίτερα τους νέους– να ψάχνονται για το πώς θα κατευθύνουν τα βήματά τους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν φέρει πλεονεκτήματα, π.χ. σε επίπεδο ψυχαγωγίας ή διασύνδεσης, είχαν όμως και ένα κόστος. Μέρος του περιεχομένου που διακινείται μέσω ΜΚΔ μπορεί να είναι βλαβερό, ενώ ο χρόνος που δαπανάται για περιήγηση σε εφαρμογές θα μπορούσε να αξιοποιείται για μελέτη – ή και για ύπνο.

Ζήτημα προσαρμογής

Πάντα οι μετασχηματιστικές τεχνολογίες είχαν και αρνητικές πλευρές. Στο παρελθόν, πάντως, οι άνθρωποι προσαρμόζονταν: θυμηθείτε τις ζώνες ασφαλείας και τους άλλους κανονισμούς που βελτίωσαν την ασφάλεια στη χρήση των αυτοκινήτων. Υπάρχουν ήδη ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι οι συνήθειες γύρω από τα ΜΚΔ μεταβάλλονται, όσο οι χρήστες ζυγίζουν καλύτερα τα κόστη και τα οφέλη από τη χρήση τους. Αντί να ανεβάζουν δημόσια μηνύματα για τον εαυτό τους, πολλοί χρήστες άρχισαν να υποχωρούν και να λειτουργούν σε ιδιωτικές ομάδες, ή πάλι σε εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία που να δικαιολογούν γενική απαγόρευση στη χρήση έξυπνων κινητών από τους νέους, αν και τα σχολεία θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να τα απαγορεύουν στις σχολικές τάξεις – ενώ οι γονείς έχουν δίκιο όταν επιδιώκουν τον περιορισμό του χρόνου επί οθόνης.

Φυσικό είναι οι γεροντότεροι να ανησυχούν για τους νέους. Αν αυτή η στάση οδηγεί σε καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, ή πάλι σε λιγότερους περιορισμούς π.χ. στην οικοδόμηση νέων κατοικιών, όλα καλά! Όμως σωστό είναι να επιβραβεύουμε και την εφευρετικότητα της Γενιάς Z – και τις επιτυχίες της.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com