Ανθρωπόκαινο

[ Anthropocene ]

[ γεωλογικός όρος ]

[ ουσιαστικό / σύνθετη λέξη: (άνθρωπο)ς και (καινό)ς (νέος) ]

Σύμφωνα με την Encyclopedia Britannica «Η Ανθρωπόκαινος Εποχή, αποτελεί ανεπίσημο χρονικό διάστημα του γεωλογικού χρόνου, συνιστά την τρίτη παγκόσμια διαίρεση της Τεταρτογενούς Περιόδου, η οποία ξεκινά πριν από 2,6 εκατομμύρια, και χαρακτηρίζεται ως η εποχή κατά την οποία οι συλλογικές δραστηριότητες των ανθρώπων (Homo Sapiens) άρχισαν να αλλοιώνουν σημαντικά την επιφάνεια της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τα συστήματα κύκλου των θρεπτικών συστατικών.

Ο επιστήμονας που επινόησε τον όρο, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ήταν ο Αμερικανός βιολόγος Eugene Stoermer, αλλά την ευθύνη για τη διάχυση και δημοφιλία του διατηρεί ο Ολλανδός νομπελίστας χημικός ατμόσφαιρας και μετεωρολόγος Paul Crutzen, ο οποίος ανέφερε τον όρο «Ανθρωπόκαινο» κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας του σε ένα συνέδριο το 2000. Το 2008, ο Βρετανός γεωλόγος Jan Zalasiewicz και οι συνάδελφοί του υπέβαλαν την πρώτη πρόταση για την υιοθέτηση της Ανθρωπόκαινου Εποχής ως επίσημης γεωλογικής περιόδου. Το 2016, κατά τη διάρκεια του 35^ου Διεθνούς Γεωλογικού Συνεδρίου, η Ομάδα Εργασίας Ανθρωπόκαινου της Διεθνούς Ένωσης Γεωλογικών Επιστημών (IUGS) ψήφισε να καθιερωθεί η Ανθρωπόκαινος, με χρονική αφετηρία το 1950, ως επίσημη γεωλογική εποχή, ακολουθώντας την Ολόκαινο, η οποία ξεκίνησε πριν από 11.700 χρόνια. Για να επισημοποιηθεί ωστόσο ο όρος, έπρεπε να υιοθετηθεί και από την IUGS και από τη Διεθνή Επιτροπή Στρωματογραφίας (ICS). Το 2024, οι δύο ενώσεις απέρριψαν την πρόταση, μη αποδεχόμενες τον όρο ως αυστηρά γεωλογικό.

Σύμφωνα με το National Geographic, η Ανθρωπόκαινος Εποχή χρησιμοποιείται ως όρος κυρίως για να περιγράψει την περίοδο, κατά την οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα άρχισε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στο κλίμα και τα οικοσυστήματα του πλανήτη. Η Encyclopedia Britannica, αποτιμώντας την επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη αναφέρει «Μέχρι το 2005, οι άνθρωποι είχαν μετατρέψει σχεδόν τα 2/5 της χερσαίας έκτασης της Γης σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Σήμερα, οι άνθρωποι ασκούν βαθιά επιρροή στην επιφάνεια, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τον βιογεωχημικό κύκλο των θρεπτικών συστατικών της Γης».

Με αυτή την παραδοχή συμφωνεί και το Βρετανικό Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, που επισημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί στο μοναδικό είδος με τη μεγαλύτερη επιρροή στη γη, προκαλώντας σημαντική υπερθέρμανση του πλανήτη και αλλαγές στο έδαφος, το περιβάλλον, το νερό, τους οργανισμούς και την ατμόσφαιρα. Στο σχετικό λήμμα της σελίδας του εμβληματικού μουσείου αναφέρεται επίσης ότι παρότι η Γη είναι 4,5 δισεκατομμυρίων ετών, και ο σύγχρονος άνθρωπος, σε διάστημα μόλις 200.000 χρόνων, έχει αλλάξει ριζικά τα φυσικά, χημικά και βιολογικά συστήματα του πλανήτη, ενώ ο αντίκτυπος του Homo sapiens στη Γη και τους (υπόλοιπους) κατοίκους της είναι τόσο μεγάλος, που η επιρροή του στα συστήματα, το περιβάλλον, τις διαδικασίες και τη βιοποικιλότητά της θα είναι διαρκής, και ενδεχομένως μη αναστρέψιμη.

Το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για την Ανθρωπόκαινο συνοδεύτηκε από μια αυξανόμενη επίγνωση της ύπαρξής της στη δημόσια σφαίρα. Το 2018, η UNESCO αφιέρωσε μια ολόκληρη έκδοση στην Ανθρωπόκαινο, ενώ πολλοί από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ βασίζονται σε κυρίαρχα ανθρωποκαινικά ζητήματα, όπως οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η καταστροφή των οικοσυστημάτων και η υπερβολική εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Τέλος, η διείσδυση του όρου στις τέχνες και τα γράμματα, έχει μετατρέψει τον όρο σε μια «χαρισματική μεγα-έννοια» που γεφυρώνει τις φυσικές με τις κοινωνικές επιστήμες, καθώς και τον ακαδημαϊκό χώρο με τον δημόσιο.

Η Μεγάλη Επιτάχυνση.

Ο ρυθμός της επίδρασης της ανθρώπινης δραστηριότητας στην ισορροπία του οικοσυστήματος της Γης έχει αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό τα τελευταία 60 χρόνια, που η περίοδος αυτή έχει αποκτήσει τον δικό της τίτλο, και αποκαλείται η «Μεγάλη Επιτάχυνση». Σύμφωνα με το Stockholm Resilience Centre, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Επιτάχυνσης (1950 – 2021), ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε από περίπου 2,5 σε σχεδόν 8 δις., ο αστικός πληθυσμός αυξήθηκε από 29% σε περίπου 56%, ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξήθηκε από $9 τρις. σε περισσότερα από $84 τρις. Ως αποτέλεσμα, μεταξύ 1950 και 2021, οι συγκεντρώσεις CO2 στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν από 310 ppm σε περισσότερα από 410 ppm. Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά περίπου 1,2°C από την προβιομηχανική εποχή, και ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών υπολογίζεται ότι είναι 100 – 1.000 φορές υψηλότερος από τον συνήθη.

Σύμφωνα με τις καθηγήτριες ανθρωπολογίας των πανεπιστημίων Cambridge και Southampton, Liana Chua και Hannah Fair, σε σχετική τους εργασία για την Ανθρωπόκαινο Εποχή, η αφετηρία της περιόδου της Μεγάλης Επιτάχυνσης ξεκινά το 1945, καθώς έκτοτε σημειώνεται μια περίοδος εκτεταμένης τεχνολογικής, δημογραφικής, οικονομικής επέκτασης και επέκτασης της χρήσης πόρων, αντιπροσωπεύοντας πλέον ένα παγκόσμιο σύγχρονο φαινόμενο, το οποίο μάλιστα αποτελεί και βασικό κριτήριο για την επιλογή ενός στρωματογραφικού δείκτη.