Τεχνοπολιτική

[ Technopolitics ]

[ νεολογισμός / πολιτικός όρος ]

[ ουσιαστικό / σύνθετη λέξη: (τεχνο)λογία και πολιτική ]

Οι νέες τεχνολογίες και οι πρώτες ύλες που απαιτούνται για την ανάπτυξή τους διαμορφώνουν νέες ισορροπίες δυνάμεων. Η αυξημένη επιρροή των νέων τεχνολογιών στις διεθνείς σχέσεις οδηγεί σε μια νέα εποχή γεωπολιτικής: την τεχνοπολιτική.

Το Παγκόσμιο Φόρουμ Τεχνοπολιτικής, είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός που επιδιώκει να διαμορφώσει τον δημόσιο διάλογο και να διευκολύνει τον παγκόσμιο συντονισμό σε θέματα που βρίσκονται στη διασταύρωση της τεχνολογίας και της γεωπολιτικής. Το διεθνές φόρουμ και δεξαμενή σκέψης, με μέλη του Διοικητικού του Συμβουλίου κορυφαίους επιστήμονες, συμβούλους, ακαδημαϊκούς και επιχειρηματίες από τους χώρους της γεωπολιτικής, του κυβερνοχώρου, της ασφάλειας και της άμυνας, ορίζει έξι περιοχές δράσης ως τις πιο αξιοπρόσεκτες: τις τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες αναδιαμορφώνουν τα γεωπολιτικά τοπία της ανθρωπότητας, τον πλήρη έλεγχο των ορίων των τεχνολογικών εξελίξεων από τον ιδιωτικό τομέα, τον αυξανόμενο περιορισμό του ρόλου των εθνών-κρατών στη διαχείριση των παγκόσμιων προκλήσεων, την ταχύτητα, την κλίμακα, την πολυπλοκότητα και τη φύση όλων αυτών των αλλαγών, το πεπερασμένο των θεσμών και των μηχανισμών που έχει στη διάθεσή της η ανθρωπότητα για διάλογο και δράση, και τέλος, την αδήριτη ανάγκη για μια καινοτόμο και συνεκτική προσέγγιση σε διεθνές επίπεδο, πέρα από εθνικιστικές αγκυλώσεις και μικροπολιτικά συμφέροντα.

Σύμφωνα με τον Suneel Jethani, Λέκτορα Ψηφιακών και Κοινωνικών Μέσων στη Σχολή Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας του Σίδνεϋ, «η τεχνοπολιτική είναι μια προσέγγιση στην αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και διαφόρων μορφών εξουσίας που αναδεικνύει τον ρόλο τεχνικών αντικειμένων, συστημάτων και λογικών, στη διαμεσολάβηση αυτής της σχέσης. Καθώς η τεχνολογία προάγεται μέσω της καινοτομίας στην επιστήμη και τη βιομηχανία, κατανοείται μέσω του λόγου και στη συνέχεια επανενσωματώνεται στον πολιτισμό. Ενώ συμβαίνει αυτό, η τεχνολογία δημιουργεί και συμβάλλει σε πολιτικές υποκειμενικότητες. Ως έννοια με χρησιμότητα στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες και στο κρίσιμο διεπιστημονικό έργο, η τεχνοπολιτική πληροφορεί την ανάλυση της τεχνολογίας και της κοινωνίας, εφιστώντας την προσοχή στο πώς τα υλικά αποτελέσματα της τεχνολογικής ανάπτυξης ενσωματώνονται στις σχέσεις εξουσίας».

Τη σημασία του τεχνολογικού ανταγωνισμού μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ αναδεικνύουν τρεις ερευνητές σε επιστημονικό τους άρθρο στο Science Direct, εξηγώντας πώς η τεχνολογική κούρσα των δύο χωρών έχει μετακινήσει την τεχνολογία από την ‘ουδέτερη’ ζώνη στην οποία θεωρητικά ανήκει, αναβαθμίζοντάς την σε διαμορφωτή της διεθνούς γεωπολιτικής πραγματικότητας.

Μια απόπειρα κατανόησης της γεωπολιτικής στην ψηφιακή εποχή επιχειρούν τρεις Ευρωπαίοι ερευνητές στα άρθρο τους με τίτλο «Τι είναι η τεχνοπολιτική; Ένα εννοιολογικό σχήμα για την κατανόηση της πολιτικής στην ψηφιακή εποχή», με έμφαση στην επιρροή που ασκεί η ανάδειξη της τεχνολογίας σε γεωπολιτικό παράγοντα για τη δημοκρατία και τους θεσμούς της. Μελετώντας την ιστορική εξέλιξη του όρου, οι τρεις ερευνητές εντοπίζουν δύο κύρια ερευνητικά ρεύματα. Το ένα αφορά μελέτες για την εξάσκηση πολιτικής που υποστηρίζεται από το διαδίκτυο, με την ονομασία ‘ηλεκτρονική διακυβέρνηση’ και ‘Πολιτική 2.0’, και τη διευκόλυνση υφιστάμενων δημοκρατικών πρακτικών όπως η ηλεκτρονική ψηφοφορία, η ηλεκτρονική καμπάνια και η ηλεκτρονική υποβολή αιτημάτων. Το άλλο βασίζεται στην ιδέα ότι οι Τεχνολογίες Πληροφοριών & Επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι απαραίτητες για την οργάνωση μιας πολιτικής της αμφισβήτησης, τη συμμετοχή των πολιτών και τις διαδικασίες διαβούλευσης. Το ένα ρεύμα δηλαδή μελετά πώς η τεχνολογία βοηθά τη δημοκρατία, διευκολύνοντας, απλοποιώντας, ή διευρύνοντας τις διαδικασίες της, ενώ το άλλο μελετά πώς η τεχνολογία εργαλειοποιείται ως μέσο αντίστασης, αμφισβήτησης ή και επανάστασης.

Στον κυβερνοακτιβισμό αναφέρονται και οι José Candón-Mena και David Montero-Sánchez, λέκτορες, ο πρώτος στο Τμήμα Οπτικοακουστικής Επικοινωνίας και Διαφήμισης και ο δεύτερος στο Τμήμα Δημοσιογραφίας, του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης, στο άρθρο τους με τίτλο «Από τον Κυβερνοακτιβισμό στην Τεχνοπολιτική: Μια Κριτική Προσέγγιση στις Ιστορικές Περιόδους και τους Προσανατολισμούς στη Χρήση της Ψηφιακής Τεχνολογίας από τα Κοινωνικά Κινήματα». Σε μια παράλληλη καταγραφή της ιστορικής εξέλιξης των ΤΠΕ και των κοινωνικών κινημάτων, οι δύο λέκτορες εντοπίζουν μηδενική σύγκλιση των δύο, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν ο Πολωνοαμερικανός μηχανικός, πρωτοπόρος στην ανάπτυξη δικτύων υπολογιστών, Paul Baran, υποβάλλει την έκθεση B-265 σχετικά με την μεταγωγή πακέτων (1961), ενώ δύο χρόνια αργότερα ξεσπά το δεύτερο κύμα του φεμινιστικού κινήματος στις ΗΠΑ. Το ίδιο ισχύει και για το ειρηνευτικό κίνημα στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, με τις γιγαντιαίες διαδηλώσεις κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, αλλά και τον Μάη του ’68, που ξεκινά από τη Γαλλία, εξαπλώνεται σε κάποια πανεπιστήμια της Ευρώπης, αλλά και την ήδη αναστατωμένη αμερικανική κοινωνία. Η σύγκλιση των δύο ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν ιδρύονται οι πρώτοι διεθνείς οργανισμοί, όπως το Institute for Global Communications και το Electronic Frontier Foundation. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 εμφανίζονται τα πρώτα κυβερνο-μανιφέστα, από εκπροσώπους του φεμινιστικού κινήματος (τρίτο κύμα), αλλά και οι πρώτοι πόλεμοι επικοινωνίας μέσω διαδικτύου από επαναστατημένες ομάδες όπως οι Zapatistas. Το 1997 εμφανίζεται η Google, και το 1999, η Indymedia. Το 2013 αναδύεται το Black Lives Matter κίνημα στις ΗΠΑ, που διαθέτει αναλογική και ψηφιακή μορφή, ενώ το 2017 ξεπηδά, επίσης στις ΗΠΑ, το #metoo, το οποίο μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο όρος του virality καθιερώνεται στις ζωές μας. Το 2018 ξεσπά το σκάνδαλο του Cambridge Analytica, ενώ μεταξύ 2020 – 2021, το Facebook και το Twitter αναλαμβάνουν δράση κατά του σεξισμού και του φυλετικού μίσους.

Η πρωτοβουλία του European Liberal Forum, «TechnoPolitics vs Europe» μέσω της ενεργοποίησης ειδικών, εκπροσώπων του κλάδου, ακαδημαϊκών και πολιτικών στην εκπόνηση μελετών, επιδιώκει την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με το πώς οι νέες και μελλοντικές τεχνολογίες μπορούν να επηρεάσουν την παραδοσιακή «χάραξη πολιτικής». Η πρωτοβουλία αναγνωρίζοντας ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν προσθέσει αξία στον ανθρώπινο πολιτισμό, βελτιώνοντας και παρατείνοντας τη ζωή μας, επισημαίνει ότι αυτή τη στιγμή η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή: αφενός, η ψηφιακή μετάβαση προσφέρει πρωτοφανείς ευκαιρίες, αφετέρου, όμως χρήζει υποστήριξης από έξυπνες πολιτικές επιλογές. Η πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Φιλελεύθερου Φόρουμ επιθυμεί να  γεφυρώσει την τεχνολογική βιομηχανία, τον ακαδημαϊκό χώρο και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, θέλοντας να συμβάλλει στη μετάβαση προς έναν μελλοντοστραφή τρόπο σκέψης που αντιλαμβάνεται τη χάραξη πολιτικής ως εργαλείο για τη δημιουργία μιας σύνδεσης μεταξύ της τεχνολογίας και του ατόμου, με απώτερο σκοπό την υποστήριξη του ψηφιακού μέλλοντος της ανθρωπότητας.

Τη διασταύρωση των πολιτικών με την τεχνολογία στον ευρωπαϊκό χώρο ασφάλειας εξετάζουν δύο μεταδιδακτορικοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μονάχου στο βιβλίο που επιμελούνται με τίτλο «Technopolitics and the Making of Europe – Infrastructures of Security», διερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί θεσμοί αλληλοεπιδρούν με την ασφάλεια και την ανασφάλεια. Οι συνεργάτες του συλλογικού έργου αναλύουν τομείς που ποικίλουν από την πολιτική των συνόρων και τη βιοασφάλεια έως τη διακυβέρνηση της υγείας και την επιβολή του νόμου και του ελέγχου των συνόρων, προκειμένου να εντοπίσουν τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι υποδομές μεταβαίνουν από το στάδιο του οραματισμού, σε αυτό του σχεδιασμού, της  διαπραγμάτευσης της υλοποίησης, και εν τέλει της κατασκευής τους. Ο τόμος αυτός έργο διερευνά πώς, υπό το πρίσμα της τεχνοπολιτικής, οι «υποδομές» συμβάλλουν στις αναδυόμενες μορφές ευρωπαϊκής ταυτότητας, ολοκλήρωσης και κρατικής υπόστασης.

Τη συμβολή του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης, του Διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας στη διαμόρφωση νέων δημόσιων σφαιρών διαλόγου και ενημέρωσης, αναλύει ο εκπρόσωπος του τρίτου κύματος του ρεύματος της κριτικής θεωρίας, στον χώρο των σπουδών της εκπαίδευσης και πληροφορίας, Douglas Kellner, καθηγητής Φιλοσοφίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Γνωστός για το έργο του σχετικά με τις πολιτικά αντιπολιτευτικές δυνατότητες των νέων μέσων και την εισαγωγή όρων όπως οι «πολλαπλοί τεχνο-εγγραμματισμοί», ο Αμερικανός φιλόσοφος έχει κατ’ επανάληψη επισημάνει τον τρόπο με τον οποίο ο Πρόεδρος Τραμπ εργαλειοποιεί το θέαμα στα μέσα ενημέρωσης για να υπηρετήσει τον αυταρχικό λαϊκισμό του. Ο Kellner στο άρθρο του με τίτλο «Techno-Politics, New Technologies, and the New Public Spheres» του τονίζει τον ρόλο των διανοουμένων, διαχωρίζοντάς τους σε δύο βασικές κατηγορίες: τους «λειτουργικούς διανοούμενους», οι οποίοι χρησιμεύουν για την αναπαραγωγή και τη νομιμοποίηση των αξιών των υπαρχουσών κοινωνιών, και τους «κριτικά αντιπολιτευόμενους δημόσιους διανοούμενους» που αντιτίθενται στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και αγωνίζονται για προοδευτική κοινωνική αλλαγή. Το ζητούμενο συνεπώς για τον Kellner είναι οι διανοούμενοι που θέλουν να έρθουν σε επαφή με το κοινό, να βρίσκονται εκεί που βρίσκονται οι άνθρωποι και, ως εκ τούτου, να παρέμβουν στις δημόσιες υποθέσεις της κοινωνίας τους, να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και να αναπτύξουν νέα τεχνοπολιτική.

Μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση στον όρο technopolitcs έχει μια ανεξάρτητη, διεπιστημονική πλατφόρμα καλλιτεχνών, δημοσιογράφων, ερευνητών, σχεδιαστών και προγραμματιστών που αναπτύσσουν από κοινού καινοτόμες μορφές στη διασταύρωση της τέχνης, της έρευνας, της επιστήμης και της παιδαγωγικής, με έδρα τη Βιέννη. Η πλατφόρμα διοργανώνει διεπιστημονικά συνέδρια και διεθνή καλλιτεχνικά ερευνητικά έργα, με κοινό στόχο τη διερεύνηση ιστορικών διαδικασιών μεγάλης κλίμακας που δομούνται από τεχνοοικονομικά παραδείγματα, υπό μια κριτική, διερευνητική σκοπιά. Οι συμμετέχοντες αξιοποιούν διεπιστημονικές προσεγγίσεις για να συνδέσουν αυτές τις διαδικασίες με τις πολιτιστικές μορφές της αντίστοιχης ιστορικής στιγμής και τόπου, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του έργου των συμμετεχόντων.