Για να πετύχει υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης μεσοπρόθεσμα, η ελληνική οικονομία πρέπει, και μπορεί, να στηριχθεί σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας με εξωστρέφεια, καινοτομία, ένταση γνώσης και τεχνολογίας. Τέτοιες δραστηριότητες είναι αναγκαίες για τη δημιουργία νέων δεδομένων στην ελληνική οικονομία, που θα υποστηρίξουν δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης, και θα εξασφαλίσουν τελικά τη δυναμική αναπτυξιακή τροχιά της οικονομίας. 

Η κρισιμότητα του τομέα της ναυτιλίας

Το ΙΟΒΕ μελετά διαχρονικά την πορεία τομέων και κλάδων που μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να στηρίξουν τη λειτουργία ενός βιώσιμου αναπτυξιακού υποδείγματος. Υπό αυτό το πρίσμα, οι ελληνικές δραστηριότητες που κατέχουν ηγετικό ρόλο τόσο στην Ευρώπη, και πόσω μάλλον σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι λίγες και αξίζουν προσοχής. Η ναυτιλία είναι ένας τέτοιος, εξαιρετικά κρίσιμος, τομέας για τη χώρα.

Η Ελλάδα κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ποντοπόρο ναυτιλία, η οποία αποτελεί τον κινητήριο μοχλό του παγκόσμιου εμπορίου, ενισχύοντας την οικονομική ανάπτυξη διαχρονικά και παγκοσμίως. Η ελληνόκτητη ποντοπόρος ναυτιλία εξακολουθεί να κατέχει ηγετική θέση σε όρους νεκρού φορτίου (DWT) το 2023, όντας σε απόσταση από την Κίνα και την Ιαπωνία, ενώ, την ίδια χρονιά, οι ελληνικών συμφερόντων πλοιοκτήτριες εταιρείες υλοποίησαν το τρίτο μεγαλύτερο πρόγραμμα παραγγελιών νέων πλοίων παγκοσμίως.

Ωστόσο, παρά την ισχύ της ελληνόκτητης ναυτιλίας, το ελληνικό νηολόγιο (η «ελληνική σημαία») γίνεται όλο και λιγότερο προτιμητέο, εξαιτίας και της περιοριζόμενης προσφοράς ναυτικών κατοίκων Ελλάδας, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για ενίσχυση του ναυτιλιακού επαγγέλματος τόσο για τη διατήρηση της ελληνικής ναυτιλιακής παράδοσης στη θάλασσα, όσο και για τη βιωσιμότητα των ναυτιλιακών γραφείων που πλαισιώνονται από έμπειρους ναυτικούς που βρίσκονται πλέον στην ξηρά.  

Το οικονομικό αποτύπωμα της ελληνόκτητης ναυτιλίας

Συνολικά, η ναυτιλία εξακολουθεί να κατέχει με διαφορά το μεγαλύτερο μερίδιο στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της ελληνικής οικονομίας σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες (3,1% ή €4,8 δισ. το 2021, έναντι μόλις 0,2% κατά μέσο όρο στην ΕΕ). Χαρακτηριστικό της ισχυρής οικονομικής της επίδρασης αποτελεί το γεγονός ότι η Ελλάδα, τη δεκαετία 2012-2022, εισέπραξε €148,3 δισ. από θαλάσσιες μεταφορές στο εξωτερικό, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 42% του ακαθάριστου χρέους της γενικής κυβέρνησης.

Η εκτίμηση του οικονομικού αποτυπώματος της ελληνόκτητης ναυτιλίας δεν περιορίζεται στα παραπάνω μεγέθη. Η ναυτιλιακή δραστηριότητα, παρότι λαμβάνει χώρα κυρίως στα διεθνή ύδατα, στηρίζεται σε εισροές προϊόντων και υπηρεσιών, κάποιες εκ των οποίων προμηθεύονται εντός ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον, τα περισσότερα ελληνόκτητα πλοία διαχειρίζονται από υποκαταστήματα εταιρειών που βρίσκονται στον Πειραιά και απασχολούν κατοίκους Ελλάδος. Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν και τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις με τους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, η συνολική επίδραση της ελληνόκτητης ναυτιλίας στο ΑΕΠ εκτιμήθηκε στη μελέτη του ΙΟΒΕ στα €14,1 δισ. ετησίως, που αντιστοιχεί περίπου στο 7,9% του ΑΕΠ. Η ναυτιλία συντηρεί 86,3 χιλιάδες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, ενώ το δημόσιο ταμείο ενισχύεται κατά περίπου €1,9 δισ. Επιπρόσθετα, τα ναυτιλιακά κεφάλαια προσφέρουν στήριξη στην ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων, όπως η αεροπορία, η διύλιση πετρελαίου, οι τράπεζες και ο τουρισμός, ενώ τα αντίστοιχα κοινωφελή ιδρύματα που συνδέονται με ναυτιλιακές οικογένειες προσφέρουν σημαντική κοινωνική αρωγή.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανάλυση άλλων δραστηριοτήτων, που ανήκουν στο ευρύτερο ναυτιλιακό πλέγμα. Ενδεικτικά, το 2022 οι προσεγγίσεις κρουαζιερόπλοιων σε ελληνικά λιμάνια αυξήθηκαν κατά 20,1% σε σχέση με το 2019, με επιπλέον δυνατότητες ανάπτυξης μέσω του homeporting. Η λειτουργία των λιμένων ενισχύθηκε την τελευταία δεκαετία, αλλά απαιτείται περαιτέρω αναβάθμιση υποδομών και τεχνολογικών λύσεων. Τέλος, η επισκευαστική δραστηριότητα δείχνει σημάδια ανάκαμψης συμβάλλοντας, μαζί με την εγχώρια κατασκευή ναυτιλιακού εξοπλισμού, στην ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας.

Νέες και σημαντικές προκλήσεις 

Ωστόσο, οι προοπτικές για τη σταθεροποίηση και ενίσχυση της συνεισφοράς του κλάδου στην ελληνική οικονομία έρχονται αντιμέτωπες με σημαντικές προκλήσεις. Πρώτον, συνυπολογίζοντας τον φόρο χωρητικότητας και την εθελοντική εισφορά, η φορολόγηση των ελληνικών ναυτιλιακών επιχειρήσεων φαίνεται πως είναι υψηλότερη σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη. Δεύτερον, η πορεία προς την επίτευξη της ανθρακικής ουδετερότητας κοντά στο 2050 και η επιλογή των κατάλληλων τεχνολογιών και καυσίμων ανακόπτεται από το υψηλό επενδυτικό κόστος, τεχνικά ζητήματα που σχετίζονται με την αποθήκευση ενέργειας εν πλω, αλλά και από τη διαθεσιμότητα και την αξιόπιστη παροχή εναλλακτικών καυσίμων στα λιμάνια. Η επέκταση του ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) και στη ναυτιλία, ήδη από τον Ιανουάριο του 2024, αυξάνει τις λειτουργικές δαπάνες, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί ευκαιρίες για τους πλοιοκτήτες που θα επενδύσουν σε υδάτινες μεταφορές χαμηλότερου ανθρακικού αποτυπώματος. Τέλος, τα νέα εργαλεία χρηματοδότησης προϋποθέτουν αλλαγές και την ανάπτυξη νέων διεργασιών εντός των ναυτιλιακών επιχειρήσεων για τη δημοσίευση μη χρηματοοικονομικών καταστάσεων που, υπό προϋποθέσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερες συνθήκες χρηματοδότησης από τις τράπεζες και την αγορά κεφαλαίου. 

Είναι ευνόητο πως η έκθεση της ελληνόκτητης ναυτιλίας στις παραπάνω προκλήσεις είναι ιδιαίτερα κρίσιμη όχι μόνο εξαιτίας της τρέχουσας έντονης δραστηριότητάς της, αλλά επειδή επιλογές που γίνονται σήμερα, σε ένα ευρύ πλαίσιο γενικότερης αβεβαιότητας, θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη θέση της στην παγκόσμια αγορά τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό που χρειάζεται η ελληνική ναυτιλία είναι η ανάπτυξη στρατηγικών και η λήψη στοχευμένων μέτρων για την εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου στο μέλλον. 

*Το άρθρο βασίζεται σε ευρήματα της μελέτης του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών-ΙΟΒΕ «Η Συμβολή της Ναυτιλίας στην ελληνική οικονομία: Προοπτικές και Προκλήσεις», με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, που εκπόνησαν οι Κώστας Βαλάσκας, Γιώργος Μανιάτης, Ηλίας Ντεμιάν, Νίκος Παρατσιώκας και Svetoslav Danchev, και δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2023.

** Ο Νίκος Βέττας είναι γενικός διευθυντής ΙΟΒΕ και καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.