Την προοδευτική εξάπλωση των ηλεκτρονικών πληρωμών και την επίδρασή τους στην Ελληνική οικονομία – και κοινωνία, θα προσθέταμε: στο τελευταίο αυτό σημείο θα επανέλθουμε – χαρτογραφεί πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ. Προηγήθηκαν αντίστοιχες μελέτες ΙΟΒΕ το 2015, δηλαδή στα μέσα της κρίσης χρέους/τότε που η επίσπευση των ηλεκτρονικών πληρωμών ήταν απότοκη των πιέσεων της Τρόικας για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής (ιδίως από ΦΠΑ), εν συνεχεία το 2018, αργότερα το 2021 και το 2023 (οπότε ενσωματώνεται και η επίδραση της «αναγκαστικής» μετάβασης στο ψηφιακό χρήμα λόγω της ζωής σε πανδημία – και μετά απ’ αυτήν).

Το πρώτο εύρημα είναι ότι η αξία των συναλλαγών με κάρτα έχει περίπου 9πλασιασθεί από το 2005-06 ή και το 2010-14 μέχρι το 2023. Ακόμη μεγαλύτερη η εκτόξευση του αριθμού των συναλλαγών: σχεδόν 20πλασιασμός από το 2015 έως το 2022. Ή, με άλλη διατύπωση, η ετήσια αύξηση της αξίας συναλλαγών με κάρτες ήταν της τάξεως του 31% στο διάστημα 2013-22, για τον δε αριθμό συναλλαγών 46%.

Αν τώρα κανείς δει την πορεία των πληρωμών με κάρτες, με μεταφορές πίστωσης, εντολές άμεσης χρέωσης και επιταγές – δηλαδή όλη την επικράτεια των ψηφιακών πληρωμών – βλέπει το μερίδιο των καρτών να διευρύνεται σταθερά μετά το 2015. Ενώ παράλληλα το μερίδιο των συναλλαγών online έναντι εκείνου με φυσική παρουσία διαφοροποιείται υπέρ των πρώτων αισθητά (από 1:5, σε 1:3) τα χρόνια της πανδημίας και μετά.

Άλλο, παράλληλο εύρημα: η αξία των πληρωμών που διεξάγονται μέσω Ελληνικών καρτών έφθασε το 2022 να ξεπερνά το σύνολο των αναλήψεων μετρητών στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή/παράλληλα μειώνεται εντυπωσιακά η μέση αξία των συναλλαγών με κάρτα πληρωμών: ενώ στο 2005-2010 ξεπερνούσε τα 100 ευρώ, τώρα πλέον (στοιχεία 2022) είναι 30,8 ευρώ/συναλλαγή.

Συνολικά , η προσφυγή σε συναλλαγές με κάρτες στην Ελλάδα (μετρούμενη με βάση την ιδιωτική κατανάλωση) έχει φθάσει «μετά τον Covid» τον μέσο όρο της ΕΕ και της Ευρωζώνης . Να σημειωθεί ότι στην κορυφή βρίσκονται οι Βαλτικές χώρες, οι Σκανδιναβικές αλλά και η Πορτογαλία, από τις μεγάλες προηγούνται των σημερινών Ελληνικών στοιχείων η Γερμανία και η Ισπανία ενώ χαμηλότερα βρίσκεται η Αυστρία, η Ιταλία και… η Γερμανία (προτελευταία, ανάμεσα σε Ρουμανία και Βουλγαρία). Μην βιαστείτε να καταγράψετε ανυπόκριτο ενθουσιασμό: σε συγκεκριμένους τομείς – δηλαδή στις υπηρεσίες: αναμενόμενο! – η σχετική χρήση καρτών στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμη πίσω.

Πάμε όμως τώρα στην αρχή/στο ξεκίνημα της προσπάθειας να επεκταθεί η χρήση ηλεκτρονικού χρήματος: το συμμάζεμα της φοροδιαφυγής/την μείωση του «κενού ΦΠΑ» – του VAT gap. Στο διάστημα 2015-2022, λοιπόν, τα φορολογικά έσοδα από ΦΠΑ αυξάνονται σταθερά ως ποσοστό της συνολικής κατανάλωσης για να φθάσουν να αποτελούν 11,7% της κατανάλωσης το 2022 από 8,7% το 2015 (με μια βύθιση μέσα στην πανδημία, όπου όμως συνολικά η κατανάλωση βρέθηκε σε περιδίνηση). Όσο για το «κενό ΦΠΑ», αυτό το 2017 υποχώρησε – βαθμιαία, αλλά σταθερά – σε 17,8% το 2021. Προσεκτικά, το ΙΟΒΕ κάνει λόγο για «θετική συσχέτιση» της φορολογικής συμμόρφωσης την περίοδο 2015-19 με την αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών. Μολαταύτα η χώρα μας συνεχίζει να παρουσιάζει ένα από τα μεγαλύτερα «κενά ΦΠΑ» στην Ευρώπη.

Αν, τώρα, σταθεί κανείς σε ποιες είναι οι υπηρεσίες που έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο διαδικτυακής χρήσης καρτών (το 2022), θα βρει τις ταχυδρομικές υπηρεσίες, τις αεροπορικές εταιρείες και… τις εταιρείες στοιχημάτων. Σε ένα άλλο πεδίο, κατά την ανάλυση του ΙΟΒΕ περίπου το 25% της συνολικής αξίας των συναλλαγών με κάρτα δαπανάται σε σουπερμάρκετ και άλλα καταστήματα τροφίμων (όπου και το μεγαλύτερο ποσοστό από πλευράς αριθμού συναλλαγών: 35% το 2023), ενώ ένα άλλο 15% στα πρατήρια καυσίμων και στην εξόφληση λογαριασμών  υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Μετά την πανδημία, στα εστιατόρια και μπαρ η πληρωμή με κάρτα βρίσκεται πάντως σε σταθερή  άνοδο.

Για να πηγαίνουμε σιγά-σιγά εκεί που ξεκινήσαμε – στην προσδοκία αύξησης των φορολογικών εσόδων/καταπολέμησης της φοροδιαφυγής ΦΠΑ – η εκτίμηση του ΙΟΒΕ είναι ότι το 2022 και μόνο, εισπράχθηκαν 600 εκατ. ευρώ σε πρόσθετα δημόσια έσοδα λόγω της υψηλότερης χρήσης καρτών (επί συνόλου αύξησης των εσόδων ΦΠΑ περί τα 4 δις – πληθωρισμός, ακρίβεια: τα γνωστά). Αν, τώρα συνεκτιμήσει κανείς την επίπτωση από την αύξηση της φορολογίας εισοδήματος λόγω της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης, πάει ακόμη καλύτερα.

Συμπερασματικά, η πανδημία άφησε πίσω της πάγια πλέον ενίσχυση των διαδικτυακών πληρωμών, με επέκταση στις συναλλαγές μικρότερης αξίας. Εδώ ακριβώς είναι που λειτουργεί η κοινωνική διάσταση που αναφέραμε: η δημιουργία εμπιστοσύνης είναι εκείνη που σε κάνει να πληρώνεις ακόμη και τον καφέ, ή το μπουκαλάκι νερό με κάρτα – ήδη και ανέπαφα, με το κινητό.

 Οι προτάσεις πολιτικής – «από δω και πέρα» κατά την λαϊκή έκφραση – του ΙΟΒΕ είναι να στοχευθούν οι συναλλαγές με ρίσκο φοροδιαφυγής, να συνδεθούν (εν μέρει) οι εκπιπτόμενες δαπάνες επιχειρήσεων και ελεύθερων επαγγελματιών με την πληρωμή με ψηφιακό τρόπο. 

Άλλες προτάσεις, όπως π.χ. ο ανασχεδιασμός της «λοταρίας» της Εφορίας για τις ψηφιακές πληρωμές, μάλλον γίνονται «για το καλό».