Ήταν οι πρώτοι μήνες του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, πριν 30 και πλέον χρόνια , όταν η Μελίνα εξηγούσε σε έναν μικρό πλην επιδραστικό κύκλο πώς «ο πολιτισμός είναι από μόνος του εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης». Τότε ο Ντασσέν, χαμηλόφωνα, διόρθωσε/συμπλήρωσε: «doit devenir»/ «πρέπει να γίνει».

Πριν λίγες μέρες, παρουσιάστηκε από την διαΝΕοσις μια έρευνα τιτλοφορούμενη «Ο πολιτισμός στην Ελλάδα», με τον προσεκτικό διευκρινιστικό υπότιτλο «Πώς μπορεί ο πολιτιστικός τομέας να γίνει φορέας βιώσιμης ανάπτυξης και πηγή κοινωνικής αξίας». 

Πολύ νερό έχει κυλήσει κάτω από τα γεφύρια από την εποχή της Μελίνας, αλλά παρά την Ηρακλείτια απόφανση διερωτάται κανείς μήπως τα ίδια νερά ρέουν. ..

Είναι ούτως ή άλλως χαρακτηριστικό των ερευνών που οργανώνει/προωθεί η διαΝΕΟσις από το 2016 (τότε, ο ιδρυτής – και χρηματοδότης – του φορέα Δημήτρης Δασκαλόπουλος, όταν έλεγε ότι επιδιωκόταν «να αναδειχθούν οι παθογόνες εστίες που κρατούν την χώρα δέσμια μιας αλλοτριωτικής κρίσης», συμπλήρωνε δε «αναζητώντας λύσεις που δεν εκβιάζουν τα όρια της κοινωνικής ανοχής και αντοχής», αντιμετώπιζε ικανήν δυσπιστία), να επιζητά την άσκηση επιρροής στην δημόσια πολιτική.

Στην εναρκτήρια της διαΝΕΟσις, πέρα από την φιλόφρονα παρέμβαση Νικηφόρου Διαμαντούρου με έμφαση στην αναβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου (θυμίζουμε και πάλι: αρχές 2016, αυτά!…), την παρουσίαση της πρώτης μελέτης για τις «αξιακές, πολιτικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις των Ελλήνων» από τον Γεράσιμο Μοσχονά και την γνωριμία με το διευθυντικό τρίο Διονύση Νικολάου/Θοδωρή Γεωργακόπουλου/Κυριάκο Πειρρακάκη (οι δυο πρώτοι συνεχίζουν, ο τρίτος… συνέχισε αλλιώς), ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος βρέθηκε απέναντι σε τρία ερωτήματα. Θα μπορούσε να μείνει το νέο όχημα αποστασιοποιημένο από την πολιτική διαπάλη; Θα μπορούσε να μην επικαλυφθούν οι δραστηριότητές του με τα τόσα-και-τόσα άλλα ερευνητικά οχήματα; Θα κατορθώσει το υλικό που παράγεται μελετητικά να διαχυθεί στην δημόσια συζήτηση;

Το πλήθος των συντελεστών της διαΝΕΟσις που βρέθηκαν είτε με υπουργικά χαρτοφυλάκια, είτε με συμβουλευτικό ρόλο, είτε ακροβολισμένοι σε ΔΣ του δημοσίου τομέα μπορεί να υπονόμευσαν τα περί arms-length της μελετητικής δουλειάς, η οποία πάντως το πάλεψε να έχει ορθολογική/αναλυτική/data-based προσέγγιση. Στα άλλα δυο όμως επίπεδα, η επιλογή της διαΝΕΟσις να στρέφει σταθερά την ερευνητική δουλειά της στις ανάγκές της πράξης/της εφαρμογής και να μεριμνά εξαρχής για τις συνθήκες διάχυσης των συμπερασμάτων στην δημόσια συζήτηση αποδείχθηκε λειτουργική.

Έτσι, στην εντελώς πρόσφατη περίοδο οι διαδοχικές προσεγγίσεις των αντιλήψεων/στάσεων των Ελλήνων απέναντι π.χ. στην κλιματική αλλαγή ή την κυκλική οικονομία, στην δικαιοσύνη και την επαγγελματική εκπαίδευση, παλιότερα στις επιπτώσεις της πανδημίας ή ακόμη την μεταναστευτική στρατηγική, ήρθαν και εδράζονταν σε ουσιαστική και πολύπλευρη μελετητική δουλειά. Και, συχνά, οι βελτιωτικές ή/και μεταρρυθμιστικές προτάσεις. Την σειρά αυτή έρχεται να προεκτείνει – ακριβώς – η μελέτη για τον Πολιτισμό στην Ελλάδα.

Εδώ, λοιπόν, χαρακτηριστικά λειτουργεί η προσέγγιση ανάδειξης του ελλείμματος πληροφόρησης και δεδομένων για τον πολιτιστικό τομέα και την κοινότητα των δημιουργών στην Ελλάδα, ύστερα έρχεται η μελέτη των χρηματοδοτικών πτυχών σε κεντρικό αλλά και περιφερειακό/τοπικό επίπεδο, παράλληλα η αναδίφηση και κριτική αξιολόγηση των υφιστάμενων κινήτρων – όλα αυτά γίνονται με την ματιά στραμμένη στο συγκεκριμένο. Τις συνθήκες που επικρατούν επί του πεδίου. Το ίδιο, ή πάντως ανάλογο ισχύει και για το καθεστώς των ανθρώπων της δημιουργίας/του πολιτισμού με αιχμές την εργασιακή και ασφαλιστική τους ισορροπία, που χρειάστηκε να ζήσουμε την πανδημία για να κατανοήσουμε πόσο πολύ απέχει η πραγματικότητά τους από την ιδεατή εικόνα που πολλοί διατηρούν. Ενώ το ίδιο ισχύει και για την επίπτωση της εισαγωγής και – βαθμιαία – της κυριαρχίας του ψηφιακού στον χώρο του πολιτισμού. Όπου προσεγγίζεται από την σκοπιά της εκπαίδευσης, όπου «όλα αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα ενώ η εκπαίδευση βρίσκεται «στην εποχή των δεινοσαύρων», η δε η ίδια η δημιουργία λειτουργεί στην Ελλάδα – αντί να βρίσκεται στην αιχμή της καινοτομίας – σαν «μια εκκεντρικότητα ή μια περιθωριακή απασχόληση, την οποία απεύχονται οι γονείς για τα παιδιά τους».

Απ αυτήν, λοιπόν, την μήτρα αναλύσεων προκύπτουν ανά την έρευνα της διαΝΕΟσις, προτάσεις πολιτικής για ευρύτατο φάσμα θεματικών, στις οποίες ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εμβάθυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, η έμφαση στην καλλιέργεια της γνώσης και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, οι αναφορές στην εξωστρέφεια και την συμπεριληπτικότητα.

Αν είναι να κρατήσει κανείς, απ’ αυτήν την προσπάθεια, ένα ιδιαίτερα χρηστικό στοιχείο, συμβατό ωστόσο με την συνολική προσέγγιση της διαΝΕΟσις, είναι ότι μετά από την αναλυτική δουλειά και την προσγείωση οι προτάσεις πολιτικής, κατατίθεται και μια προτεραιοποίηση των προτάσεων, ανά τομέα και προτεινόμενη δράση. «Προτεραιοποίηση»: μια λέξη που σπάνια την συναντά κανείς στην Ελλάδα.