«Διακτίνισέ μας, Σκότι». Το 1966, η σειρά του Star Trek έκανε πρεμιέρα στις αμερικανικές τηλεοράσεις, οπτικοποιώντας τα επικά ταξίδια του διαστημόπλοιου Εντερπράιζ για την «πενταετή αποστολή του να ανακαλύψει παράξενους νέους κόσμους, να αναζητήσει νέα ζωή και νέους πολιτισμούς και να φτάσει θαρραλέα εκεί που κανείς δεν έχει φτάσει ποτέ». Σε μία από τις πρώτες σκηνές, ο κυβερνήτης Τζέιμς Τ. Κερκ ζητά από τον μηχανικό του σκάφους, Σκότι Μοντγκόμερι, να τηλεμεταφέρει αυτόν και την ομάδα του στην επιφάνεια ενός ανεξερεύνητου πλανήτη. Οι ήρωες στέκονται ακίνητοι σε ένα κυκλικό δωμάτιο και, σε μια στιγμή, λες και βγάζουν ακτινογραφία, δέσμες φωτός λούζουν τα κεφάλια τους από το ταβάνι και εκείνοι σταδιακά εξαφανίζονται από το εσωτερικό του σκάφους για να εμφανιστούν αμέσως μετά στην άγνωστη γη, ακριβώς στην ίδια στάση, πανέτοιμοι για περιπέτεια.

Η ιδέα έκανε τρομερή εντύπωση στο κοινό και η σκηνή έμελλε να επαναληφθεί με αμέτρητες παραλλαγές σχεδόν σε όλα τα επόμενα επεισόδια, εισάγοντας στο πάνθεον της ποπ κουλτούρας την ιδέα της τηλεμεταφοράς. Η συζήτηση για αυτή τη φουτουριστική εκμηδένιση των αποστάσεων πέρασε σύντομα από τα σαλόνια της αγίας αμερικανικής οικογένειας στα έδρανα των πανεπιστημιακών αμφιθεάτρων, με διακεκριμένους φυσικούς να εξηγούν πως, ακόμα και αν υπήρχε τρόπος να «διακτινιστούμε», η διαδικασία θα προϋπέθετε δυστυχώς τον θάνατο κάθε «πρωτότυπου οργανισμού» κατά τη σάρωση και διάλυσή του σε κβαντικό επίπεδο, για τη δημιουργία ενός πανομοιότυπου αντιγράφου του κάπου μακριά. Χωρίς να το γνωρίζουν, ο Κερκ και η παρέα του σκοτώνονταν κάθε φορά που έβγαιναν από την πόρτα του Εντερπράιζ και η ανθρωπότητα θα έπρεπε να συμφιλιωθεί με την πρωινή κίνηση στους δρόμους. Μέχρι που ήρθε η πανδημία. 

Αρχιτέκτονες στο μετασύμπαν 

Οκτώβριος 2021. Ο πλανήτης έχει συνηθίσει στα lockdown, τα τεστ και τις μάσκες, η τηλεργασία παραμένει επιβεβλημένη σε πολλά δυτικά κράτη και ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ αποφασίζει να τρομοκρατήσει τους επενδυτές του, ανακοινώνοντας ότι το Facebook θα δαπανήσει έως το τέλος της χρονιάς τουλάχιστον 10 δισ. δολ. στο νέο όραμά του, το Metaverse/Reality Labs, έναν ψηφιακό κόσμο που φιλοδοξούσε να αντικαταστήσει τον πραγματικό σε επίπεδο εταιρικής δραστηριότητας και εμπορικών συναλλαγών. 

Φορώντας τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας της Oculus, που είχε προηγουμένως εξαγοράσει, ο Ζάκερμπεργκ τηλεμεταφέρεται σε ένα εικονικό σύμπαν με γραφικά που θυμίζουν SIMS. Το άβαταρ του δισεκατομμυριούχου περιφέρεται χαμογελαστό σε 3D γραφεία και αλληλεπιδρά με συναδέλφους του συζητώντας και ανταλλάσσοντας αρχεία σε πραγματικό χρόνο. Στην παρουσίαση του Metaverse, ο Ζάκερμπεργκ προφητεύει το μέλλον της τηλεργασίας σε περιβάλλον RPG παιχνιδιών: θα δουλεύουμε στα γραφεία μας από την άνεση του σπιτιού μας, θα κυκλοφορούμε «φορώντας» άβαταρ στο Διαδίκτυο και θα κάνουμε τα ψώνια μας στα μεγαλειώδη εμπορικά κέντρα ηλεκτρονικών λεωφόρων από άσσους και μηδενικά. «Το μέλλον ήταν ήδη παρόν» και τα λοιπά, και τα λοιπά…

Για λίγο, το hype ήταν μεγάλο και ενδεικτικό της «πίστης» στο παράλληλο ψηφιακό μέλλον ήταν πως το αρχιτεκτονικό γραφείο της Zaha Hadid ανέλαβε τον σχεδιασμό μιας ολόκληρης πόλης με cyber urban τοπία, προβλέποντας την ανέγερση φουτουριστικών headquarters, αλλά και ψηφιακού δημαρχείου. Οι αρχιτέκτονες μάλιστα επέμεναν πως τον σχεδιασμό αυτών των υπερ-χώρων θα έπρεπε να τον αναλάβουν επαγγελματίες του κλάδου και όχι ανίδεοι προγραμματιστές. Οι πρώτες πολυεθνικές άρχιζαν να επενδύουν αγοράζοντας «γη» στο metaverse, η PwC του Χονγκ Κονγκ πήρε οικόπεδα στο εικονικό Sandbox, και ακολούθησαν η Adidas και η Gucci. H Samsung άνοιξε για λίγο ένα κατάστημα στο Decentraland σε μικρή… απόσταση από το εικονικό lounge της JP Morgan και την ψηφιακή γκαλερί του Sotheby’s. Αν και οι τιμές δεν ανακοινώθηκαν ποτέ, είναι γνωστό πως η μεγαλύτερη πώληση στο Sandbox άγγιξε τα 4,3 εκατ. δολάρια. Κατά μέσο όρο πάντως, η τιμή ανά σλοτ γης (το αντίστοιχο μιας διεύθυνσης στο www) διακυμάνθηκαν από 6.000 έως 12.000 δολάρια μέσα σε ένα εξάμηνο. Ο κόσμος όμως δεν ακολούθησε και το 2024 το Metaverse κατέγραψε ως κλάδος NFT δραματική πτώση, περίπου 80% στον τζίρο και «βουτιά» 71% στις πωλήσεις έναντι του 2023.

Βιασύνη 

Τα χρόνια που ακολούθησαν απέδειξαν πως ο Ζάκερμπεργκ είχε μάλλον βιαστεί. Τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας ήταν πολύ ακριβά για τον μέσο χρήστη και πολύ βαριά για πολύωρη χρήση, με αποτέλεσμα να μην καταφέρουν να μπουν σε κάθε σπίτι − ακόμα και οι gamers εξακολουθούσαν να προτιμούν την παλιά καλή και άνετη οθόνη. Και καθώς η πανδημία υποχωρούσε, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις απαιτούσαν από τους υπαλλήλους τους την επιστροφή τους στο γραφείο − ανάμεσά τους και η Tesla του Ίλον Μασκ, που αν μη τι άλλο αυτοκίνητα πουλούσε! 

Η μεγάλη επένδυση της Meta κινδύνευε να ναυαγήσει και σχεδόν κανείς δεν δούλευε στα εικονικά γραφεία του Metaverse όπου οι «οικοδομές» είχαν παγώσει. Χωρίς να υπερβάλλουμε, θα μπορούσαμε να πούμε πως η σχεδόν μηδαμινή κίνηση στον ψηφιακό κόσμο του Ζάκερμπεργκ παρέπεμπε περισσότερο στην… Κηφισιά του 19ου αιώνα, προτού ανέβει ο σιδηρόδρομος και τη μετατρέψει σε θερινό θέρετρο της αθηναϊκής αστικής τάξης, δίνοντας αξία στα αγροτεμάχια. Βοσκοτόπια. Από τον Ιούλιο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023, τα Meta Reality Labs είχαν καταγράψει έσοδα που μετά βίας ξεπερνούσαν τα 2 δισ. δολάρια − όσα έβγαζε κατά τα άλλα η Meta κάθε πέντε 24ωρα. 

Δεν ήταν ότι το κόνσεπτ ήταν ξένο: καθημερινά εκατομμύρια gamers συνδέονται και παίζουν σε κοινούς «χώρους» από το Minecraft έως το Grand Theft Auto, απλώς κανείς δεν ενδιαφέρεται να αγοράσει επιπλέον εξοπλισμό, βαρύ και δυσάρεστο για τα μάτια και τον αυχένα μετά από λίγη ώρα χρήσης. Παρά τις απώλειες, όμως, η Meta συνέχισε να ωθεί συνεργάτες της στις εικονικές πολιτείες της, αλλά με μεγάλες ζημιές για τη Reality Labs: 17,7 δισ. δολάρια το 2024 και περίπου 4,2 με 4,5 δισ. δολ. ανά τρίμηνο το 2025. 

Δειλή «στροφή»

Το γεγονός ότι τα headsets παραμένουν ακριβά και απηχούν μόνο σε ένα niche κοινό δεν βοηθά και η διείσδυση του εικονικού κόσμου στην αγορά εργασίας είναι ισχνή. Όμως η συνθήκη αρχίζει σταδιακά να αλλάζει, καθώς η Rayban μάλλον κατάφερε να δώσει μια ρεαλιστική εναλλακτική λύση hardware στη Meta: γυαλιά οράσεως με εσωτερική οθόνη που ζυγίζουν σχεδόν όσο και τα «κανονικά» γυαλιά, φορτίζουν γρήγορα και είναι «κοινωνικά», ενσωματώνοντας τον εικονικό κόσμο σε ένα τμήμα του οπτικού πεδίου του χρήστη, χωρίς να τον αποκλείουν από τον πραγματικό κόσμο γύρω του ή να τον «δένουν» με καλώδια σε ένα δωμάτιο. Το «καλύτερο», δε, για τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ είναι πως τα νέα γυαλιά φαίνεται να διεισδύουν ως μόδα στη γενιά του TikTok, την επόμενη γενιά υπαλλήλων.   

Η Disney αφουγκράζεται επίσης την πιθανή προοπτική μέσα από το gaming των μικρότερων ηλικιών και επενδύει 1,5 δισ. δολάρια στην Epic για ένα ψηφιακό σύμπαν που θα είναι μονίμως συνδεδεμένο με τον κόσμο του Fortnite, προσκαλώντας τους gamers να βολτάρουν και να ψυχαγωγηθούν στο οικοσύστημα του Disney World. Ένα Multiplex στα πρότυπα των εμπορικών κέντρων που ονειρευόταν ο ιδρυτής του Facebook. 

Το βιομηχανικό metaverse επίσης καταγράφει «παλμό» με πειράματα όπως το NVIDIA Omniverse, με δυνατότητες Α.Ι. και συνεργασίες με κολοσσούς του βεληνεκούς της Siemens, που βλέπουν θετικά την προοπτική ελέγχου των εργοστασίων και των ρομπότ τους μέσα από ψηφιακούς κόσμους. Οι μηχανικοί της στο μέλλον είναι πολύ πιθανό να φορούν ένα ζευγάρι Rayban, ανοίγοντας την «πόρτα» και στους επόμενους. 

Δευτέρα πρωί του 2030. Ξυπνάς χωρίς άγχος για την κίνηση στους δρόμους ή τον καιρό. Δεν άκουσες το ξυπνητήρι και πρέπει να βιαστείς, αλλά ούτως ή άλλως θα σου πάρει μόνο μισό λεπτό. Φοράς τα γυαλιά σου και, στην κάτω δεξιά γωνία, το κουστουμαρισμένο άβατάρ σου μπαίνει σε ένα εντυπωσιακό, ανύπαρκτο κτίριο, ενώ εσύ ετοιμάζεις τον καφέ στη κουζίνα με το μποξεράκι. Πριν προλάβεις να κάτσεις στον καναπέ σου, έχεις ήδη διακτινιστεί στο γραφείο σου χωρίς καν να χρειαστεί να πεθάνεις.