Πιθανότατα δεν υπάρχει – τελικά – τομέας οικονομικής δραστηριότητας που να «κουβαλάει» την ελληνική οικονομία τόσο καθοριστικά, όσο εκείνος των κατασκευών. Το γιαπί, για να το πούμε πιο άμεσα, όσο κι αν η σύγχρονη/όλο και πιο τεχνολογημένη εκδοχή του κλάδου, αλλά και η στενή (προς ασφυκτική) διασύνδεσή του με τον χρηματοπιστωτικό τομέα υποχρεώνει σε πιο εκλεπτυσμένη προσέγγιση. («Τελικά τι είναι οι κατασκευές; Ένα αρμπιτράζ κόστους χρήματος με συνολικό κατασκευαστικό κόστος – άντε κι ένα περιθώριο για να εξασφαλίζεις τις δουλειές» ήταν η προ δεκαπενταετίας διατύπωση σημαντικού παίκτη του land development τμήματος της αγοράς). Άλλωστε ο Ξενοφών Ζολώτας «δίδασκε» σε παλιότερες εποχές: Quand le batiment va, tout va.

Συνεπώς, η πρωτοβουλία του κλάδου των μηχανικών – σε επίπεδο Ταμείου Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων – να παρουσιαστεί σε συνεργασία με το ΙΟΒΕ μελέτη για «Τάσεις προκλήσεις και προοπτικές των Κατασκευών» ακριβώς τώρα, τώρα που ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας κάνει ένα μικρό τσικ κάτω, τώρα που βρισκόμαστε στο μέσο της ροής πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης/Next GenEU, τώρα που σιγά-σιγά-σιγά ο κλάδος «ανακαλύπτει» πάλι την ανάγκη της εξωστρέφειας, η μελέτη αυτή άξιζε να προσεχθεί, στις λεπτομέρειες της προσέγγισής της.

Λοιπόν: πρώτα-πρώτα μια ματιά στην κατολίσθηση (ακριβής η διατύπωση!) του 2006-2017, με την βραδεία ανάκαμψη μέχρι το 2023. Από κάτι σαν 43 δισ. ευρώ στην κορύφωση του 2006, βρεθήκαμε λίγο κάτω από 7 δις το 2017, με το 2023 να πασχίζει να πάει στα 13 δις. (σε συνολική αξία παραγωγής του κλάδου των κατασκευών). Κάπου ανάλογα κινήθηκε και η αξία παραγωγής Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών: εδώ η κορύφωση ήταν το 2008, ο πάτος το 2017-19, τώρα η άνοδος  φθάνει έως το 2023 – όμως από τα 4,7 δις της κορυφής η προσγείωση ανώμαλη αλλ’ όχι συγκρίσιμα βίαιη κάπου στα 2,34 δις, με επαναφορά στα 4,2 δις. τώρα.

Αυτή η εικόνα παραπέμπει αυτόματα στην υποχώρηση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στον κλάδο, που δεν είναι μόνο ότι καταβυθίζονται (ως καθαρές επενδύσεις) το 2008-12, αλλά κυρίως ότι μέχρι και τώρα δεν καλύπτεται καν – παρά την βελτίωση – η ανάλωση κεφαλαίου. Πράγμα που συνεπάγεται ότι, έτσι που δημιουργήθηκαν προοπτικές ανόδου ή/και διατήρησης της κατασκευαστικής δραστηριότητας σε κάποια επίπεδα, «θα απαιτηθεί περαιτέρω ενίσχυση των επενδύσεων εκσυγχρονισμού του κλάδου». Αυτά, δε, όταν η σύγκριση με τον αντίστοιχο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου στις χώρες της ΕΕ -27 δεν είναι απλώς απογοητευτική αλλά και τείνει να επιδεινωθεί. Όμως και σε επίπεδο παραγωγικότητας τα πράγματα (σε σύγκριση με ΕΕ-27) υστερούσαν και πριν την κρίση, πήγαν να βελτιωθούν με την βίαιη προσαρμογή, αλλά πάλι πήραν τον κατήφορο: το 2022: από πλευράς παραγωγικότητας είμαστε πιο πίσω από το 2010…

Σε επίπεδο απασχόλησης, τώρα, καταγράφηκε κατάρρευση από τις 386 χιλιάδες απασχολούμενους το 2008 στον πάτο των 191-195 χιλιάδες στην περίοδο 2015-20, με σταθεροποίηση κι ένα ανοδικό τσικ στις 197 χιλιάδες . (Στο άλλο σύνολο, εκείνο των  «ευγενέστερων» δραστηριοτήτων Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, χαμηλές πτήσεις γενικώς, γύρω στις 75 χιλιάδες – με ένα μικρό παράδοξο, αύξηση στις 95-99 χιλιάδες το 2013-14, κι ύστερα επαναφορά). Πάλιν η σύγκριση με ΕΕ-27 δεν ευχαριστεί: στο 6,7% της συνολικής απασχόλησης στις κατασκευές ο μέσος όρος χωρών ΕΕ, στο πολύ χαμηλότερο 4,1% σ’ εμάς (το 2008 είμασταν στο 8% εμείς, στο 7,6% ο μέσος όρος ΕΕ-27).

Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζει και η καμπύλη 2007 – 2014 – 2023 (υψηλό, πτώση, χλωμή ανάκαμψη) τόσο όσον αφορά τον αριθμό των νέων οικοδομικών αδειών όσο και της συνολικής προς οικοδόμηση επιφάνειας: αν δει κανείς τα δυο αντίστοιχα διαγράμματα, τα βλέπει απολύτως συντονισμένα.

Αν όμως περάσουμε στον δείκτη τιμών των νέων κατασκευών σε συσχετισμό με το κόστος κατασκευής, βλέπουμε έντονη άνοδο αμφοτέρων μετά το 2017 (με μια παράξενη/counter-intuitive κάμψη το 2022-23: αξίζει να προσεχθεί αυτή η κάμψη καθώς η επικρατούσα αίσθηση, πάντως για το κατασκευαστικό κόστος, είναι αντίθετη!), με τις τιμές να απορροφούν όχι-και-τόσο-εύκολα το κόστος. Όσο για τον συσχετισμό μεταξύ οικοδομικής δραστηριότητας και διαθεσιμότητας χρηματοδότησης (νέα στεγαστικά δάνεια), είναι περίπου απόλυτος. Όταν εξαχνώνεται το τραπεζικό σύστημα, τότε «φεύγουν» και οι κατασκευές. Μετά το 2018, κυρίως μετά το 2020, η ανάκαμψη των κατασκευών κινείται κάπως πιο γρήγορα από την διαθεσιμότητα δανεισμού.

Και για να  μην αφήσουμε παραπονεμένα δυο ζητήματα που συχνά – πυκνά φθάνουν στην γενικότερη δημόσια προσοχή: στα δημοπρατούμενα δημόσια έργα (τα μεγάλα, άνω του εκατομμυρίου ευρώ, και εξαιρώντας όσα εκτροχιάζονται καθ’ οδον των διαδικασιών) καταγράφεται από την μελέτη σταδιακή υποχώρηση του μέσου ποσοστού χορηγούμενης έκπτωσης – από ένα 57,2% το 2018 σε 44,6% το 2021 και ήδη σε 22,6% το 2023. Αντίστροφη η πορεία των ανεκτέλεστων υπολοίπων των μεγάλων κατασκευαστικών, των 5 εισηγμένων leaders του κλάδου, που βρίσκεται σε άνοδο – από 5-65 δις το 2018-21 στα σχεδόν 15,5 δις το 2023. Προσθέστε στην εξίσωση και ότι από το Ταμείο Ανάκαμψης/Next GenEU σχεδόν 10 δις θα κατευθυνθούν σε έργα που εμπλέκουν τον κλάδο («κινητοποιώντας πόρους συνολικού ύψους 12,8 δις»: όχι και τόσο ικανοποιητικό το μείγμα) κυρίως για πράσινη μετάβαση, προσθέστε πάνω σ’ αυτά και τα δάνεια από Next GenEU, και θα φτάσετε στα 24 δις ευρώ στην περίοδο 2022-26. 

Αυτό, λοιπόν, υπόσχεται να φέρει τις κατασκευές σε άνω του 8% του ΑΕΠ το 2024-26. Και να υπερδιπλασιάσει (έναντι του 2020) την αξία παραγωγής έργων υποδομής και κατασκευής κατοικιών σε ορίζοντα 2025 – στην γειτονιά των 18 δις ευρώ.

Σαφώς θετικά τα συμπεράσματα – take-aways σε Ελληνικά της εποχής – από την μελέτη για τις κατασκευές. Ωστόσο όχι χωρίς σημάδια προειδοποίησης και προαπαιτούμενα για την συνέχεια.