Το 28σέλιδο σχέδιο για την Ουκρανία που διαπραγματεύθηκαν Αμερικανοί και Ρώσοι απεσταλμένοι, ερήμην του Κιέβου και της Ε.Ε., αφού παρουσιάστηκε αιφνιδιαστικά την περασμένη εβδομάδα στην Ουκρανία, συνοδεύτηκε από από μία προθεσμία – τελεσίγραφο έως τις 27 Νοεμβρίου (που τελικά οι ΗΠΑ πήραν πίσω την Κυριακή, στις διαβουλεύσεις της Γενεύης), και μια σαφή προειδοποίηση: «υπογράψτε ή ρισκάρετε να σας εγκαταλείψουμε».

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε την Παρασκευή ότι ο Ουκρανός ομόλογός του Βολοντίμιρ Ζελένσκι «θα πρέπει να είναι ικανοποιημένος» από το αμερικανικό σχέδιο, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι δεν έχει διάθεση για νέες διαπραγματεύσεις. Έκτοτε, ωστόσο, έστειλε, ως συνήθως, αντιφατικά μηνύματα: υποστήριξε ότι η πρότασή του δεν είναι οριστική, αλλά πρόσθεσε πως αν ο Ουκρανός πρόεδρος δεν την αποδεχθεί, «μπορεί να συνεχίσει να πολεμά».

Σε ένα «δύσπεπτο» διάγγελμα προς το έθνος του, ο Ζελένσκι παρουσίασε το σκληρότατο δίλημμα: η πρόταση ισοδυναμεί με επιλογή ανάμεσα στην απώλεια των ΗΠΑ ως συμμάχου και στην αποδοχή των ρωσικών απαιτήσεων που θα σημαίνουν απώλεια εδαφών, δυνάμεων και αξιοπρέπειας.

Η απώλεια της αμερικανικής στήριξης θα είχε δραματικές συνέπειες για την παροχή όπλων και πληροφοριών προς την Ουκρανία, επιδεινώνοντας τα υφιστάμενα κενά: την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού, τα οικονομικά αδιέξοδα και την εντεινόμενη δυσπιστία των Ουκρανών προς μια προεδρία που έχει πληγεί από σκάνδαλα. Πάνω απ’ όλα, μια απόρριψη του σχεδίου θα σηματοδοτούσε ρήξη ιστορικών διαστάσεων με την Ουάσιγκτον, με βαριές συνέπειες για το Κίεβο και τους Ευρωπαίους συμμάχους του. Θα άνοιγε τον δρόμο για μια Ουάσιγκτον που αποσύρεται από τον πόλεμο, ακυρώνει υποσχέσεις ασφαλείας προς την Ουκρανία και στέλνει μήνυμα: «Είστε μόνοι σας», όπως διατυπώνει με ενάργεια το αμερικανικό δίκτυο CNN σε πρόσφατη ανάλυσή του.

Χωρίς να αποκλείουν το πλέον απευκταίο σενάριο, ειδικοί σημειώνουν πως η διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας θα πλήξει την Ουκρανία σε επίπεδο εξοπλισμών, αλλά σημαντικά λιγότερο σε σχέση με τις συνέπειες που θα ακολουθούσαν αν κάτι αντίστοιχο συνέβαινε πριν από τρία χρόνια. Η φύση του πολέμου έχει αλλάξει: άρματα και τεθωρακισμένα διαδραματίζουν πλέον δευτερεύοντα ρόλο μπροστά στην «κυριαρχία» των drones. Παράλληλα, η ροή όπλων από την Ευρώπη έχει ξεπεράσει την αμερικανική: από την έναρξη του πολέμου έως τον Ιούνιο του 2025, η Ευρώπη έχει διαθέσει περίπου 40 δισ. δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια, 5 δισ. περισσότερα από τις ΗΠΑ.

Η μεγαλύτερη απώλεια για το Κίεβο θα εντοπιζόταν ωστόσο στην κρισιμότατη αντιαεροπορική άμυνα, όπου οι αμερικανικές συστοιχίες Patriot έχουν καθοριστικό ρόλο. Ο Ζελένσκι έχει επανειλημμένα ζητήσει περισσότερα συστήματα, όμως τα αποθέματα είναι περιορισμένα. Βέβαια ακόμη κι αν οι ΗΠΑ διέκοπταν την προμήθεια βλημάτων και ανταλλακτικών, ενδέχεται να επέτρεπαν σε Ευρωπαίους συμμάχους να συνεχίσουν την υποστήριξη. Παράλληλα, το Κίεβο έχει αποκτήσει ισχυρή εγχώρια βιομηχανία drone και πυραύλων: το 90% των drones που χρησιμοποιεί προέρχεται πλέον από ουκρανική παραγωγή – «γραμμή» στην οποία θέλει να συνεισφέρει και να μάθει από αυτήν και η Ελλάδα, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη την περασμένη εβδομάδα που προκάλεσαν μάλιστα την αντίδραση του Κρεμλίνου με την εκπρόσωπο του υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα να προειδοποιεί μεθ’ απειλών πως η Ρωσία θα απαντήσει καταλλήλως στη χώρα μας για τη «μη φιλική στάση της».

Η αξία των πληροφοριών

Όταν ΗΠΑ είχαν παγώσει προσωρινά την αποστολή πληροφοριών προς το Κίεβο τον Μάρτιο, μετά την επεισοδιακή συνάντηση Τραμπ–Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, η Ουκρανία είχε βρεθεί αντιμέτωπη με ένα υπαρξιακό αδιέξοδο που ευτυχώς για εκείνη δεν κράτησε πολύ. Αν και η φύση της συνεργασίας με τον στρατό της Ουκρανίας δεν είναι γνωστή με πάσα λεπτομέρεια, είναι σαφές ότι περιλαμβάνει έγκαιρη προειδοποίηση για εκτοξεύσεις ρωσικών πυραύλων και ανάλυση κινήσεων των ρωσικών δυνάμεων σε πραγματικό χρόνο – ιδιαίτερα κρίσιμη αυτή την περίοδο, όπου η Ρωσία κερδίζει έδαφος σε πολλαπλά μέτωπα.

Ο Ζελένσκι έχει παραδεχθεί ότι όλα τα συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας – Patriot, NASAMS, IRIS-T – εξαρτώνται από αμερικανικά δεδομένα. Η απώλεια αυτής της «ομπρέλας» θα άφηνε τη χώρα ουσιαστικά εκτεθειμένη.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ουκρανίας είναι η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Μετά από τρεισήμισι χρόνια πολέμου  πολλές ταξιαρχίες είναι υποστελεχωμένες ενώ η περαιτέρω μείωση του ορίου ηλικίας της στράτευσης θεωρείται οριακά «απαγορευμένη» από πολιτική σκοπιά. Η οικονομική διάσταση είναι εξίσου απειλητική. Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι η Ουκρανία χρειάζεται 65 δισ. δολάρια μέσα στον επόμενο χρόνο για να καλύψει βασικές δημοσιονομικές ανάγκες. Η Ε.Ε. αναζητά τρόπους να αξιοποιήσει τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία ως εγγυήσεις – μια διαδικασία ήδη δύσκολη, στην οποία το αμερικανο-ρωσικό σχέδιο περιπλέκει ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Το σχέδιο, προϊόν του απεσταλμένου του Τραμπ Στιβ Γουίτκοφ και του Ρώσου αξιωματούχου Κιρίλ Ντμίτριεφ, προβλέπει ότι 100 δισ. δολάρια σε παγωμένα ρωσικά κεφάλαια θα επενδυθούν σε πρόγραμμα ανοικοδόμησης υπό αμερικανική ηγεσία, με τις ΗΠΑ να αποκομίζουν το 50% των κερδών. Επίσης απαιτεί το «ξεπάγωμα» των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στην Ευρώπη – παρότι αυτά βρίσκονται εκτός αμερικανικού ελέγχου και η Ευρώπη δεν συμμετέχει επίσημα στο σχέδιο.

Το σχέδιο υπόσχεται «αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας» προς την Ουκρανία, χωρίς όμως να περιλαμβάνει ικανοποιητικές λεπτομέρειες. Διατυπώσεις όπως «αναμένεται ότι η Ρωσία δεν θα εισβάλει σε γειτονικές χώρες» δεν προσφέρουν καμία ουσιαστική διαβεβαίωση. Ευρωπαίοι ηγέτες, μαζί με τον Καναδά, πήραν αποστάσεις σημειώνοντας ότι το σχέδιο «χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία» και ότι οι περιορισμοί στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις θα άφηναν τη χώρα ευάλωτη.

Μετά τις διαπραγματεύσεις Αμερικανών, Ουκρανών και Ευρωπαίων αξιωματούχων στη Γενεύη την Κυριακή, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ουκρανίας ανέφεραν σε κοινό ανακοινωθέν ότι η όποια συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου με τη Ρωσία «θα πρέπει να σέβεται απόλυτα την εθνική κυριαρχία» του Κιέβου. Ωστόσο από πολλούς και αυτή η φαινομενική υποχώρηση των ΗΠΑ την ύστατη ώρα, εντάσσεται στην «παράδοση» διγλωσσίας του Τραμπ χωρίς αντίκρισμα.

Όπως μετέδωσε το γαλλικό πρακτορείο, η αρχική εκδοχή του εγγράφου συνάντησε την αντίσταση του Κιέβου και της Ευρώπης, ώστε να αποτραπεί ένας εξαναγκασμός της Ουκρανίας σε συνθηκολόγηση.

Για τους Ευρωπαίους, η στιγμή είναι καθοριστική: η Ουκρανία – και κατ’ επέκταση η Ευρώπη – θα πρέπει πλέον να βασίζεται για την ασφάλειά της λιγότερο στην «επίφοβη» Ουάσιγκτον και περισσότερο στις δικές της δυνάμεις. Αν οι ΗΠΑ αποστασιοποιηθούν περαιτέρω από το ΝΑΤΟ θα οδηγήσουν στη διαμόρφωση μιας πιο εύθραυστης τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη με δυσάρεστες άγνωστες συνέπειες για το μπλοκ, που ήδη τρέχει κόντρα στον χρόνο για να καλύψει τα αμυντικά του κενά.