Η ελληνική ανθεκτικότητα και η εθνική στρατηγική για τον τουρισμό.

Ποιες είναι οι μελλοντικές τάσεις στη φιλοξενία παγκοσμίως; 

Μετά την πανδημία ζούμε σε έναν διαφορετικό κόσμο. Έχουμε ψηφιακούς νομάδες, έχουμε τηλεργασία. Υπάρχουν αγορές που έχουν ανακάμψει και άλλες όχι. Υπάρχουν χώρες που εκμεταλλεύτηκαν την περίοδο αυτής της κρίσης για να αναπτύξουν περισσότερο τον εσωτερικό τουρισμό και να αναδείξουν τοπικά αξιοθέατα, οπότε οι κάτοικοι των προορισμών αυτών ταξιδεύουν λιγότερο στο εξωτερικό, γιατί η χώρα τους προσφέρει πολλαπλές επιλογές. Από την άλλη, κατά τη διάρκεια της πανδημίας και εξαιτίας της καραντίνας κάποιοι τομείς υπέστησαν τεράστια οικονομική ζημιά, όπως τα κτίρια που φιλοξενούσαν μεγάλους χώρους εργασίας. Αρκετά τέτοια κτίρια, κυρίως στις πρωτεύουσες και μεγαλύτερες πόλεις χωρών (βλέπε Νέα Υόρκη, Λονδίνο κτλ.)  μετατρέπονται πλέον σε συγκροτήματα πολυτελών διαμερισμάτων ‘η ‘μικτής χρήσης’, ενώ κάποιοι άλλοι μετατρέπονται για παράδειγμα σε ξενοδοχεία. 

Αναδυόμενος τομέας της φιλοξενίας είναι ο ιατρικός (θεραπευτικός) τουρισμός, στον οποίο η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει περισσότερο. Διαθέτουμε μια πλούσια ιστορία, έχουμε όλα τα φυσικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα, και μπορούμε να επενδύσουμε σε υποδομές ίασης, αποκατάστασης, απεξάρτησης κλπ. Άλλωστε η χώρα έχει παράδοση, για παράδειγμα, σε πηγές ιαματικών νερών. Άρα, υπάρχει μια τεράστια αγορά η οποία μπορεί να προσελκύσει επενδύσεις. Είναι τάση; ‘Οχι ακόμη. Προς το παρόν τάση είναι το wellness, η ευεξία. Ο, βαθύτερος σε σύνολο υπηρεσιών, ιατρικός τουρισμός όμως έχει μέλλον. Αλλά αυτό απαιτεί καταρχάς εθνικό όραμα, κι βεβαίως κυβερνητικό πρόγραμμα και υποδομές. 

Με αφορμή τη σεισμική δραστηριότητα προ μηνών στην Σαντορίνη, αναρωτιέται κανείς ποιος είναι ο δρόμος προς την ανθεκτικότητα για τη μεγαλύτερη βιομηχανία της χώρας; 

Αυτή είναι μια πολύ σωστή παρατήρηση. Προφανώς δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά μπροστά σε ένα φυσικό φαινόμενο, ειδικά τέτοιας κλίμακας. Μια συμβουλή προς τις τοπικές επιχειρήσεις, αλλά και σε επαγγελματίες του κλάδου, είναι να συμπεριλαμβάνουν πάντα στα συμβόλαια σχετικές σημειώσεις (π.χ. ρήτρα force majeure). Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι με τέτοιου είδους καταστάσεις έρχονται στην επιφάνεια και άλλα ζητήματα που έχουν παραμεληθεί στο παρελθόν, όπως οι υποδομές πρόσβασης στο νησί. Ειδικά όσον αφορά την Σαντορίνη, μιλάμε για μια νησιωτική οικονομία, για την οποία η πρόσβαση είναι υψίστης σημασίας. Μιλώντας γενικά για τον τουρισμό, τίθενται συνολικά ζητήματα γενικής διαχείρισης προορισμού, διαχείρισης υδάτων, απορριμμάτων, λυμάτων, υποδομών, στέγασης, κλπ.

Η Ελλάδα είναι πραγματικά ένας καταπληκτικός προορισμός παγκόσμιας εμβέλειας. Το επιβεβαιώνουν άλλωστε τα στατιστικά προτίμησης των τουριστών διεθνώς. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να βάζουμε όλα τα αυγά σε ένα καλάθι, όσων αφορά την εθνική οικονομία. Αντιθέτως. Το χαρτοφυλάκιο της προσφοράς μιας χώρας πρέπει να είναι διαφοροποιημένο, όπως σε κάθε οικονομία και κάθε κλάδο. Οπότε ναι, ο τουρισμός παράγει ένα μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ μας, ωστόσο, ο στόχος πρέπει να είναι αυτό που οι επαγγελματίες του χώρου κηρύτταμε πάντα: μια εκτεταμένη τουριστική περίοδος κατά τη διάρκεια του έτους. Και επιτέλους αυτό συμβαίνει  πλέον. Η Ελλάδα δεν είναι μόνο ήλιος και θάλασσα. Έχουμε καταπληκτικές παραλίες και θάλασσες, αλλά ταυτόχρονα το 70% της χώρας μας διαθέτει ορεινούς προορισμούς. Επίσης, ανθεί επιτέλους ο αστικός τουρισμός, με πόλεις όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη να έχουν εδραιωθεί ως αστικοί προορισμοί, οι οποίοι γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλείς στο κοινό, ειδικά σε χώρες της ΕΕ ή της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Οπότε η οικονομία κινείται όλο το χρόνο. Η βιωσιμότητα είναι πραγματικά το κλειδί, αλλά πρέπει να πάμε λίγο παραπέρα από τη χρήση της ως απλό buzzword, ή μόνο για να κάνουμε greenwashing. 

Ποια είναι η άποψή σας για τη σύγχρονη ελληνική γαστρονομία;
Υπάρχει ισχυρό momentum σχετικά με την Ελλάδα στο εξωτερικό. Πιστεύω ότι διανύουμε μια εξαιρετική περίοδο, ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια. Έχουμε σεφ που κάνουν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Βλέπω αρκετούς Έλληνες σεφ να πηγαίνουν στο εξωτερικό, να δοκιμάζουν πράγματα, κάποιοι από αυτούς επιστρέφουν, συχνά με διεθνείς διακρίσεις. Αυτή τη στιγμή υπάρχει τεράστια ζήτηση για Έλληνες επαγγελματίες της γαστρονομίας εντός συνόρων, γιατί τα τελευταία δύο χρόνια γίνονται πολλές και μεγάλες επενδύσεις, με εγκαίνια σημαντικών ξενοδοχείων. Οπότε, αρκετοί επώνυμοι επαγγελματίες τρέχουν σημαντικά έργα αυτή την περίοδο. Γενικά όμως πρέπει να δώσουμε προσοχή στο ταλέντο και τις υποδομές, γιατί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στη φιλοξενία και τον τουρισμό γενικότερα, είναι η στελέχωση με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό. Είναι τεράστιο πρόβλημα. Σπανίως χρησιμοποιώ αυτή τη λέξη. Συνήθως λέω ‘πρόκληση’, αλλά στην πραγματικότητα είναι πρόβλημα. Και πρέπει να το λύσουμε σκεπτόμενοι στρατηγικά. Πολλοί αποφεύγουν τις επιπρόσθετες προσλήψεις, ακόμα και όταν είναι πραγματικά απαραίτητες, επικαλούμενοι το επιπρόσθετο κόστος, αλλά αυτή η τακτική μπορεί να αποδειχθεί στρατηγικό λάθος. Αν η επιχείρησή σου χρειάζεται επιπλέον προσωπικό, κάνε πρόσληψη, αλλιώς θα χάσεις και αυτούς που έχεις, γιατί θα λυγίσουν υπό το φόρτο εργασίας.

Νωρίτερα αναφερθήκατε στα βουνά, και σκεφτόμουν ότι τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στον τουρισμό δεν είναι μόνο η θάλασσα και ο ήλιος.

Απολύτως. Η Ελλάδα είναι εκπληκτικά ποικιλόμορφη. Αυτό είναι το θέμα. Και ειδικά αν έχεις ταξιδέψει και την έχεις εξερευνήσει, αυτή η ποικιλομορφία είναι πολύ ορατή. Τα τελευταία χρόνια τα SoMe κατακλύζονται από βίντεο με κλασικές ερωτήσεις τύπου «Αυτό είναι στην Ελβετία; Ε, λοιπόν, όχι. Είναι ο τάδε προορισμός στην Ελλάδα», και το βίντεο δείχνει ένα χιονοδρομικό κέντρο που δεν βρίσκεται στις Ελβετικές Άλπεις, αλλά στην Ελλάδα. Και συνδυάζοντας τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης με αυτό που συμβαίνει εκεί έξω, π.χ. τα δύο τελευταία καλοκαίρια ήταν ιδιαίτερα ζεστά, οι άνθρωποι επιλέγουν σιγά-σιγά να ταξιδέψουν off-season. Στο Λονδίνο, για παράδειγμα, που είναι η βάση μου, έχουμε τις σχολικές διακοπές του εξαμήνου, οπότε ο κόσμος επιλέγει να ταξιδεύει είτε στα μέσα Οκτωβρίου ή προς το τέλος Φεβρουαρίου. Άρα, η στρατηγική της κυβέρνησης θα έπρεπε ανέκαθεν να είναι στραμμένη προς αυτή την κατεύθυνση, και ευτυχώς τα τελευταία χρόνια είναι. Η παρουσία της Ελλάδας είναι εμφανής και στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις στο εξωτερικό κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ας διατηρήσουμε λοιπόν αυτή την ορμή, γιατί πάμε προς την σωστή κατεύθυνση.

Αυτή θα ήταν η επόμενη ερώτησή μου. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι διαθέτουμε πλέον μια εθνική στρατηγική για τον τουρισμό; 

Ναι, πιστεύω ότι ισχύει σίγουρα σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στο παρελθόν, και ξέρετε, είναι εμφανές, και σε παγκόσμια συνέδρια και διεθνείς εκθέσεις, ειδικά γύρω από τον τουρισμό. Κάποια αξιόπιστα στατιστικά άλλωστε μιλάνε από μόνα τους. Για παράδειγμα, από το τέλος του 2019 και παρά την εμφάνιση της πανδημίας, η οποία αποτέλεσε τεράστια πρόκληση για την τουριστική βιομηχανία σε ολόκληρο τον κόσμο, η Ελλάδα επέδειξε ανθεκτικότητα, και χρόνο με τον χρόνο τα στατιστικά γίνονται όλο και καλύτερα. Βέβαια, η ποιότητα δεν βρίσκεται πάντα στην ποσότητα. Ωστόσο, στην φετινή World Travel Market London, μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς εκθέσεις στον τομέα του τουρισμού, χάρηκα πολύ που είδα ότι η Ελλάδα ήταν ο κύριος χορηγός. Πέρυσι ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος. Τα ελληνικά περίπτερα προσέλκυαν, καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης, τεράστια προσοχή από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης που κάλυπταν το event, και γενικά η Ελληνική παρουσία ήταν εξαιρετικά ορατή. Αυτές οι κινήσεις αποδίδουν, ξέρετε. Υπάρχουν και άλλες πρωτοβουλίες και οργανισμοί που δημιουργούν παράλληλες win-win συνέργειες, συνδυάζοντας τον τουρισμό με την επιχειρηματικότητα, την τεχνολογία, τη φιλανθρωπία, και συμμετέχουμε αρκετοί σε περισσότερους από έναν τέτοιου είδους οργανισμούς και πρωτοβουλίες της ελληνικής διασποράς.

Οι Έλληνες, με λίγο περισσότερη αξιοκρατία, μπορούν να λάμψουν. 

Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας μερικά παραδείγματα τέτοιων πρωτοβουλιών;
Συμμετέχω σε πολλές διαφορετικές πρωτοβουλίες, είτε ως επιχειρηματίας, είτε ως σύμβουλος, ως επενδυτής, μη εκτελεστικό μέλος ενός διοικητικού συμβουλίου, ή ως απλό μέλος – εθελοντής. Ορισμένοι από αυτούς τους οργανισμούς είναι στενά συνδεδεμένοι με την Ελλάδα. Για παράδειγμα, στο Hellenic Initiative, στο οποίο είμαι αρκετά ενεργός, χάρη στο ετήσιο γκαλά που διοργανώνονται, συγκεντρώνονται σημαντικά χρηματικά ποσά. Υπάρχει επίσης το «THI New Leaders», όπου Έλληνες της διασποράς συγκεντρωνόμαστε σε διάφορες εκδηλώσεις για να υποστηρίξουμε την καινοτομία, την επιχειρηματικότητα, ή, μετά από καταστροφικά γεγονότα, όπως οι πυρκαγιές ή οι πλημμύρες, να συγκεντρώσουμε χρήματα, ή να κάνουμε δενδροφυτεύσεις. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το «Oinoussai Benevolent Fund», το οποίο κάνει εξαιρετική δουλειά για το μικρό σε έκταση αλλά τεράστιο σε σημαντικότητα σύμπλεγμα των Οινουσσών νήσων. Ως Έλληνες της διασποράς, συνδεόμαστε και με μικρότερους οργανισμούς και φορείς, ανάλογα με το επιχειρηματικό μας υπόβαθρο, που σχετίζονται με την τεχνολογία, ή στην περίπτωσή μου με τον τουρισμό, που πολλές φορές υποστηρίζονται από την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο, που είναι ιδιαίτερα δραστήρια. Και στην Ελλάδα προσφέρω εθελοντικά τις υπηρεσίες μου, όταν μου ζητηθεί. 

Οι Έλληνες επιχειρηματίες που απευθύνονται σε εσάς αναζητώντας τις συμβουλευτικές σας υπηρεσίες, τί ζητούν, εν συγκρίσει με τους ξένους; 

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Υπήρξα αρκετά τυχερός να έχω συνεργαστεί σε έργα κυριολεκτικά σε κάθε ήπειρο του πλανήτη. Τα projects μας με ταξίδεψαν κάποιες φορές έως και 180 ημέρες το χρόνο εκτός Λονδίνου, οπότε είχα προφανώς την ευκαιρία να αλληλοεπιδράσω με πολλούς ανθρώπους, να εξοικειωθώ με πολλές και διαφορετικές κουλτούρες, και ως εταιρεία να προσφέρουμε άμεσα λύσεις με βάθος χρόνου. 

Στην Ελλάδα, λόγω της διεθνής λίστας των πελατών μας και των έργων που έχουμε συμμετάσχει, οι Ελληνικές επιχειρήσεις συνήθως θέλουν να φέρουν περισσότερη τεχνογνωσία από το εξωτερικό, να γίνουν (οι) καλύτερες σε αυτό που προσφέρουν και να ενσωματώσουν στο προϊόν τους και τη λειτουργία τους τις τελευταίες τάσεις στο χώρο της φιλοξενία, για παράδειγμα. Θέλουν να συνεργαστούν με τους καλύτερους στο χώρο, και στην περίπτωση της εταιρείας μας συνδυάζουμε τη γνώση της Ελληνικής αγοράς παράλληλα με την παγκόσμια. Βέβαια, οι πελάτες μας στον τομέα αυτό στην Ελλάδα ποικίλουν σε δυναμική και εύρος υπηρεσιών, αλλά η πλειοψηφία θα λέγαμε ότι είναι στο κομμάτι του τουρισμού πολυτελείας, και μάλιστα επιτυχημένοι και διακεκριμένοι. Το Ελληνικό τουριστικό προϊόν εξελίσσεται και είναι σε αρκετές περιπτώσεις αντάξιο και μπορεί και να υπερτερεί άλλων του εξωτερικού. Παράλληλα κάτι οξύμωρο θα λέγαμε που παρατηρείται στην Ελλάδα, όχι απαραίτητα σε έργα που συμμετέχουμε εμείς ως εταιρία, είναι ότι κάποιες φορές σε σχέση με άλλες χώρες και ηπείρους, κάποιοι ζητούν περισσότερες υπηρεσίες, δίνοντας ελάχιστο χρόνο υλοποίησης του έργου, δεν τηρούν αυστηρά χρονοδιαγράμματα έργου και αναμένουν την ανταμοιβή σου ως εταιρία να είναι προσαρμοσμένη στον δικό τους μη ρεαλιστικά χαμηλό συνήθως προϋπολογισμό. Επίσης κάποιες εταιρείες δεν υπολογίζουν ίσως ότι στο εξωτερικό υπάρχει μεγαλύτερη οργάνωση, διευρυμένη χρηματοδότηση, κατάλληλες υποδομές ώστε να επιτυγχάνονται έργα παγκόσμιας εμβέλειας και πρωτοπορίας σε μικρότερο χρόνο, και ότι χρειάζεται υπομονή και όραμα για να επιτευχθούν υψηλοί στόχοι. Αυτό δε γίνεται αυθημερόν, τουλάχιστον όχι βιώσιμα, ώστε να έχει βάθος χρόνου η όποια επιτυχία. Η καλή ψυχολογία και διάθεση πάντως είναι πάρα πολύ σημαντικός παράγοντος όταν τρέχεις επιχειρήσεις. 

Παράλληλα, είναι πραγματικά ευλογία σε κάποιες περιπτώσεις που υπάρχουν οικογενειακές επιχειρήσεις με παράδοση ίσως και γενεών στο επιχειρείν στην Ελλάδα, που εντοπίζουν την αναγκαιότητα να προσκαλέσουν στρατηγικούς συμβούλους με παγκόσμια γνώση και εμπειρία, οι οποίοι θα καθοδηγήσουν το brand στο επόμενο επίπεδο εξέλιξης, και οι οποίοι είναι πολλές φορές ικανοί για αποφάσεις πιο αντικειμενικές απ’ ότι των μελών της ίδιας της επιχείρησης. Γενικά, πάντως, η δική μας εμπειρία στη χώρα έχει θετικό συνολικό πρόσημο, το οικοσύστημα είναι πιο εξελιγμένο και ευπρόσδεκτο επενδυτικά, και το μέλλον προδιαγράφεται εξίσου δυναμικό.

Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Γενικά, τα τελευταία χρόνια, το επιχειρείν έχει γίνει ευκολότερο στην Ελλάδα από ό,τι παλαιότερα, υπάρχει δηλαδή ένα είδος βασικής υποδομής, που βελτιώνεται και εξελίσσεται, και το βλέπουμε άλλωστε και με το αυξημένο ενδιαφέρον για ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα, και με το rebrain, το λεγόμενο regain from brain drain. Μερικές από τις πρωτοβουλίες που ανέφερα πριν, όπως το Hellenic Initiative, έχουν συνεισφέρει μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων, στην επιστροφή μερικών εκατοντάδων Ελλήνων στη χώρα. Πιστεύω ότι αυτό είναι κρίσιμο για το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας ως οικονομίας, ως κοινωνίας, και ως επιχειρηματικού οικοσυστήματος. Όταν μετακομίζεις και ζεις στο εξωτερικό, έρχεσαι σε επαφή με νέα πράγματα και διαφορετικές καταστάσεις, προκαλείς τον εαυτό σου, βγαίνεις από τη ζώνη άνεσής σου, ανοίγεις το μυαλό σου, τους ορίζοντές σου, βλέπεις τα πράγματα με μια πιο περιφερειακή οπτική. Αυτό αποτελεί περιουσιακό στοιχείο που είναι τρόπον τινά ‘δωρεάν’, υπό την έννοια ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε επί πληρωμή είτε pro bono, και αυτό είναι μια ‘περιουσία’, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για κάθε χώρα, που κατορθώνει να ανακτήσει το ανθρώπινο δυναμικό της από χώρες του εξωτερικού. Ωστόσο, για να επιτευχθεί το rebrain απαιτούνται κάποιες προϋποθέσεις, αλλά αυτή είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση για το πώς δημιουργούνται οι συνθήκες μιας τέτοιας επιστροφής. Δεν πρόκειται για μια διαδικασία που ολοκληρώνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται στρατηγική και μακροπρόθεσμο όραμα. Το έχω δει να συμβαίνει, μέσα από έργα στα οποία έχουμε συμμετάσχει σε άλλες χώρες. Όταν υπάρχει όραμα, νοοτροπία, και βεβαίως χρηματοδότηση, όλα γίνονται. Αρκεί να προϋπάρχει η θέληση για αυτό. 

Η εμπιστοσύνη ως το σπουδαιότερο κεφάλαιο στο επιχειρείν.

Μιλώντας για ελληνικότητα, η εθνικότητά σας λειτουργεί ως περιουσιακό στοιχείο ή ως εμπόδιο στη διεθνή αγορά;
Δεν πιστεύω ότι επηρεάζει, στην πραγματικότητα. Η συνήθης αντίδραση όταν ακούν ότι είσαι Έλληνας είναι “ω, σκέφτομαι να ταξιδέψω στην Ελλάδα” και σου ζητάνε προτάσεις για το που να πάνε. Αυτό που μπορεί να συμβεί μερικές φορές, κυρίως χάρη στη σχέση εμπιστοσύνης που έχει δημιουργηθεί μεταξύ μας, είναι ορισμένοι από τους πελάτες μας, που συχνά μετατρέπονται και σε επιχειρηματικούς μας εταίρους, να ζητούν τη συμβουλή μας όταν θέλουν να επενδύσουν σε κλάδους εκτός της, τρόπον τινά, ειδικότητάς μας. Κάπως έτσι ξεκίνησα να ασχολούμαι με real estate, luxury retail, private banking, startups, ναυτιλία κλπ.

Ήταν λοιπόν η ζήτηση της αγοράς που σας οδήγησε σε άλλους τομείς εξειδίκευσης.
Ναι, ήταν η ζήτηση, αλλά κυρίως ήταν η εμπιστοσύνη που αναπτύξαμε με τους πελάτες και συνεργάτες μας. Αν καταφέρεις να οικοδομήσεις εμπιστοσύνη, εξοικονομείς χρόνο, χρήμα, δημιουργείς ισχυρούς δεσμούς, και έπειτα τα πράγματα απλώς συμβαίνουν. Επίσης, η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι καταλυτική. Αποτελεί περιουσιακό στοιχείο. Σε μια επιχείρηση είναι σημαντικοί οι αριθμοί, αλλά σημαντικότεροι είναι οι άνθρωποι, γιατί αυτοί κάνουν τους αριθμούς. Εάν έχεις τους κατάλληλους ανθρώπους πλάι σου, θα φτιάξουν εκείνοι τους αριθμούς για σένα. Όλοι ανησυχούν για τη μισθοδοσία, γιατί αποτελεί υπολογίσιμο κόστος. Αλλά η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι καθοριστική. Ζούμε σε μια εποχή που καλπάζει η τεχνολογία, και η Τ.Ν. κατακλύζει όλους τους τομείς, ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει τεράστια ζήτηση ανθρώπινου ταλέντου, και πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να δούμε τις τεχνολογικές εξελίξεις ως ευκαιρία για τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τις πραγματικές τους δυνάμεις και να επικεντρωθούν στο πώς μπορούν να αποτελέσουν οι ίδιοι ανεκτίμητο κεφάλαιο. 

Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεάσει τον κλάδο της φιλοξενίας η διείσδυση της Τ.Ν.;
Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται διαρκώς και με μια ταχύτητα χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Η τεχνολογία έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον κλάδο της φιλοξενίας, κυρίως με ότι έχει να κάνει με υπηρεσίες και προϊόντα που παρέχονται μέσω του διαδικτύου. Επειδή όμως η φιλοξενία και ο τουρισμός είναι ένας κλάδος ‘ανθρωποκεντρικός’ το ‘ανθρώπινο άγγιγμα’ είναι και θα εξακολουθήσει να είναι ακόμα πιο καταλυτικό. Η όποια αλλαγή μπορεί να είναι ευλογία, και είναι εκεί που σου δίνεται η ευκαιρία να έρθεις αντιμέτωπος με μια πρόκληση και να αδράξεις την ευκαιρία. Οι συνεργάτες μου και εγώ λειτουργούμε έτσι ακριβώς. Εκεί όπου άλλοι μπορεί να οπισθοχωρούν μπροστά σε μια πρόκληση, να μην αναλαμβάνουν για παράδειγμα ένα έργο, εμφανιζόμαστε εμείς και επιτυγχάνουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, έχουμε τρέξει έργα που ποικίλουν από το άνοιγμα υπερπολυτελούς πεντάστερου ξενοδοχείου αξίας £1 δισ. στο κέντρο του Λονδίνου, μέχρι οικολογικό θέρετρο πέντε αστέρων και δημιουργία της πρώτης γενιάς επαγγελματιών τουρισμού σε μια μικρή χώρα, στη μέση του πουθενά στη Δυτική Αφρική. 

Θέτοντας τα θεμέλια μιας βιώσιμης νησιωτικής οικονομίας στη Δυτική Αφρική. 

Μπορείτε να μας πείτε την ιστορία πίσω από αυτό το θέρετρο;
Το 2016, μας ζήτησαν να αναλάβουμε ένα έργο στο νησί Σάο Τομέ & Πρίνσιπε, μια πρώην πορτογαλική αποικία στη Δυτική Αφρική, στον Κόλπο της Γουινέας, απέναντι από τις ακτές της Γκαμπόν. Πρόκειται για ένα μέρος που περιλαμβάνεται σε λίστες “αρνητικών” Τοπ-10: στις 10 χώρες με τις λιγότερες επισκέψεις στον κόσμο, στις 10 φτωχότερες χώρες στον κόσμο, την χώρα με την μικρότερη πρωτεύουσα στον κόσμο κλπ. Παρόλα αυτά, ένας οραματιστής επιχειρηματίας τεχνολογίας ταξίδεψε εκεί πριν από πολλά χρόνια, και αγάπησε τον προορισμό, το νησί, τους ανθρώπους, και παράλληλα συνειδητοποίησε ότι εκεί δεν υπήρχε κανενός είδους υποδομή. Επειδή ο ίδιος όμως ενδιαφερόταν για τη φύση, την ευημερία των ζώων και τη βιωσιμότητα, συνέλαβε το συγκεκριμένο έργο περισσότερο ως πείραμα. Ξεκίνησε τον σχεδιασμό από επενδύσεις και έργα που θα εξασφάλιζαν καταρχάς πρόσβαση σε καθαρό νερό, εκπαίδευση, γεωργία, και υγειονομική περίθαλψη, με στόχο να βελτιωθεί αρχικά η ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Αργότερα αντιλήφθηκε ότι το εγχείρημα θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα νησιωτικής οικονομίας αναγεννητικού και βιώσιμου τουρισμού, ξεκινώντας όμως από τη σωστή βιωσιμότητα που προανέφερα. Και τότε πλησίασαν την ομάδα μου και εμένα, προτείνοντάς μας να συμμετάσχουμε ως οι κύριοι στρατηγικοί σύμβουλοι σε αυτό το έργο, προκειμένου να δημιουργήσουμε την πρώτη γενιά επαγγελματιών φιλοξενίας, οι οποίοι θα εργάζονταν στο πρώτο οικολογικό θέρετρο πέντε αστέρων που θα δημιουργούσαμε. Ταξίδευα εκεί επί δυόμισι χρόνια, για περίπου 10 μέρες το μήνα κάθε φορά. Και κοιτάζοντάς το πλέον από χρονική απόσταση, είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για ένα έργο κληρονομιάς, μια παρακαταθήκη για το έθνος του νησιού. Ξέρετε, συνήθως δεν αντιλαμβάνεσαι πάντα από την αρχή τον αντίκτυπο ενός έργου στη ζωή σου. Συχνά, χρειάζεται να περάσει καιρός, ακόμα και χρόνια για να συνειδητοποιήσεις ότι ήσουν μέρος σε κάτι που θα μείνει στην ιστορία ενός τόπου, και στη μνήμη των ανθρώπων. 

Leapfrogging, από κορυφή σε κορυφή.

Πώς βρεθήκατε να είστε σήμερα σύμβουλος εμβληματικών έργων φιλοξενίας στην Ελλάδα και τον κόσμο;

Στο τέλος της δεκαετίας του ‘90, σπούδαζα στην Αθήνα και ταυτόχρονα εργαζόμουν στο L’abreuvoir, ένα από τα πρώτα γαλλικά εστιατόρια της πόλης. Μιλάμε για άλλες εποχές, και ένα εστιατόριο εμβληματικό, από τους ιδιοκτήτες και την ομάδα συνεργατών, μέχρι τους θαμώνες του. Μετά εντάχθηκα στο ανθρώπινο δυναμικό του Kiku, το φημισμένο ιαπωνικό εστιατόριο. Εκεί αγκάλιασα την ιαπωνική κουλτούρα και έμαθα πολλά πράγματα. Κατόπιν, πήγα για πρακτική στα Derby Hotels Collection στη Βαρκελώνη, με υποτροφία από τη σχολή μου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ενσωματώθηκα στο ανθρώπινο δυναμικό των εστιατορίων Matsuhisa στο ξενοδοχείο Belvedere (Μύκονος) και στο Badrutt’s Palace (Sankt Moritz). Στη Μύκονο, μας επισκέφτηκε ο Heston Blumenthal, ο πρωτοπόρος σεφ στην πολυαισθητηριακή μαγειρική, βραβευμένος με τρία αστέρια Michelin και ιδιοκτήτης του κορυφαίου εστιατορίου στον κόσμο Fat Duck (Νο1@50Βest). Με είδε εν ώρα εργασίας και μου πρότεινε να ενταχθώ στην ομάδα του. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα λόγο να αλλάξω τη ζωή μου. Ήμουν ήδη πολύ καλά επαγγελματικά, ζούσα το καλοκαίρι της Μυκόνου και τον χειμώνα του Sankt Moritz, απολαμβάνοντας το γοητευτικό lifestyle αυτών των παγκοσμίου φήμης πολυτελών προορισμών. Παρόλα αυτά, αποφάσισα να αλλάξω τα πάντα, γιατί όταν σου προτείνουν να εργαστείς με τον καλύτερο, δεν λες όχι. Πολύ σύντομα έγινα διευθυντής του εστιατορίου, και μέσα στα σχεδόν έξι χρόνια που ήμουν εκεί πετύχαμε πραγματικά απίστευτα πράγματα. Πιστεύω ότι αλλάξαμε τις ζωές των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου βεβαίως. Το εστιατόριο μετατράπηκε σε έναν κόμβο καλλιέργειας ανθρώπων, μελών της ομάδας μας, εξωτερικών συνεργατών μας, ακόμα και θαμώνων μας. Και το 2014, παρότι δεν είχα κανένα λόγο να αφήσω ένα από τους πιο πολυπόθητους ρόλους του κλάδου μου εκείνη την εποχή στον κόσμο, αποφάσισα να στήσω μια εταιρεία, αντιλαμβανόμενος ότι υπάρχει ένα οικοσύστημα επιχειρήσεων και επαγγελματιών, το οποίο θα μπορούσα να υποστηρίξω και να καθοδηγήσω στην επιτυχία και βιωσιμότητα.