Μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του καλλιτέχνη Nick Cave και της Kylie Minogue, ήταν το τραγούδι Where the Wild Roses Grow, το οποίο συγκαταλέγεται στο άλμπουμ Murder Ballads, ένα άλμπουμ με «μπαλάντες δολοφονίας», που κυκλοφόρησε το 1996, από τους Nick Cave and the Bad Seeds. Το τραγούδι που απέσπασε μια πληθώρα βραβείων, διακρίσεων και κριτικών από εκπροσώπους της τέχνης και του πνεύματος, περιγράφει τον διάλογο μεταξύ ενός δολοφόνου και του θύματός του, διασκευάζοντας την κλασική ιστορία της Elisa Day που σύμφωνα με τον θρύλο ζούσε στην Ευρώπη την εποχή του Μεσαίωνα και όλοι μιλούσαν για την ομορφιά της  που ήταν παρόμοια με τα άγρια κόκκινα τριαντάφυλλα που φύτρωναν στις όχθες του ποταμού. Πρόκειται για μια στοιχειωτική ιστορία όπου ένας άνδρας αφού βλέπει την κοπέλα για πρώτη φορά, την ακολουθεί και καταλαβαίνει «ότι είναι η μία και μοναδική». Οι δυό τους ερωτεύονται, αλλά η Elisa που αποκαλείται «Wild Rose» στο τραγούδι, θα βρει ακαριαίο θάνατο από μια πέτρα που κρατούσε ο άνδρας σφιχτά στη γροθιά του.

Οι μπαλάντες για φόνους, υπήρχαν σχεδόν από από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να φτιάχνουν τραγούδια. Για αιώνες, κυκλοφορούσαν λαϊκά άσματα με ιστορίες φόνου και βίας, τα οποία έγιναν αρκετά δημοφιλή στο αμερικανικό είδος μουσικής κάντρι στις αρχές του 20ού αιώνα. Η δημοτικότητά τους συνδέονταν ξεκάθαρα με τις πεποιθήσεις γύρω από τον ρόλο της γυναίκας, οι οποίες τιμωρούνταν επειδή δεν τηρούσαν τις προσδοκίες που επέβαλε η συντηρητική τότε κοινωνία της Αμερικής. 

Στην εποχή μας που η έμφυλη βία συνιστά καθημερινό φαινόμενο σε  παγκόσμιο επίπεδο, η σύνδεση με την πραγματικότητα είναι αναπόφευκτη. Η δολοφονία της Elisa Day, φανταστική ή όχι, μοιάζει επικίνδυνα οικεία με εκατοντάδες σύγχρονες περιπτώσεις γυναικών που εξακολουθούν να δολοφονούνται από συντρόφους ή πρώην συντρόφους τους, στο όνομα του ακραίου πάθους και της λανθάνουσας αντίληψης περί έρωτα. 

Η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών που τιμάται κάθε χρόνο στις 25  Νοέμβρη, αποτελεί μια επέτειο με ιδιαίτερη βαρύτητα,  καθώς η διεθνής κοινότητα καλείται σύσσωμη, να αντιμετωπίσει το φαινόμενο αυτό που μοιάζει να αποκτά διαστάσεις και χαρακτήρα μάστιγας. Φορείς, ακαδημαϊκοί και απλοί πολίτες ενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο την ουσιαστική προστασία των γυναικών που κινδυνεύουν. 

Υπό αυτό το πλαίσιο, η Ιταλική Βουλή προχώρησε σε μια σημαντική κίνηση. Για πρώτη φορά, ψήφισε ομόφωνα ένα νομοσχέδιο που καθιστά τη γυναικοκτονία, ως ξεχωριστό ποινικό αδίκημα, εισάγοντας την ποινή ισόβιας κάθειρξης για τους δράστες. Η απόφαση αυτή που εγκρίθηκε με συμβολικό τρόπο την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των γυναικών, δεν περιορίζεται  σε μια πιο αυστηρή ποινική διάταξη. Στο παρελθόν είχε ξανασυζητηθεί το ζήτημα και ο νόμος τότε προέβλεπε δυσμενή αντιμετώπιση σε περιπτώσεις όπου ο δολοφόνος ήταν παντρεμένος ή συγγενής του θύματος. Με το νέο  άρθρο στον ποινικό κώδικα δημιουργείται μια εκ νέου κατηγορία ανθρωποκτονίας και αντιπροσωπεύει την επίσημη παραδοχή ότι η δολοφονία μιας γυναίκας λόγω φύλου αποτελεί πράξη με κοινωνικό αποτύπωμα.

Με την εξέλιξη αυτή, η  Ιταλία θα ενταχθεί πλέον στα κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως η Κύπρος Μάλτα και Κροατία, που έχουν εισαγάγει νομικό ορισμό της γυναικοκτονίας στους ποινικούς τους κώδικες. Ο νόμος, που υποστηρίχθηκε από τη συντηρητική κυβέρνηση της Πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι, καθώς και από την αντιπολίτευση, έρχεται ως απάντηση σε μια σειρά δολοφονιών και άλλων περιστατικών βίας που στρέφονται κατά των γυναικών.

Αφορμή στάθηκε η δολοφονία της φοιτήτριας Τζούλια Τσετσετίν το 2023, απο τον πρώην σύντροφό της, ο οποίος πέταξε το σώμα της σε μια λίμνη, γεγονός που οδήγησε σε  δημόσια κατακραυγή και άνοιξε εκ νέου τον διάλογο σχετικά με τα αίτια της βίας κατά των γυναικών στην πατριαρχική κουλτούρα της Ιταλίας. Η νέα νομοθετική παρέμβαση περιλαμβάνει αυστηρότερα μέτρα κατά των εγκλημάτων με βάση το φύλο, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης και της εκδικητικής πορνογραφίας.

Σε μια χώρα όπου τα ζητήματα φύλου προκαλούν έντονες πολιτικές και κοινωνικές αντιπαραθέσεις, η απόφαση αυτή σηματοδοτεί το γεγονός της αντιμετώπισης της έμφυλης βίας όχι μόνο ως καταστολή, αλλά και ως αναγνώριση συστημικού φαινομένου. «Οι γυναικοκτονίες θα ταξινομούνται, θα μελετώνται στο πραγματικό τους πλαίσιο, θα γίνονται ορατές», δήλωσε η δικαστής Πάολα ντι Νικόλα, μία από τους συντάκτες του νέου νόμου. Η ίδια συμμετείχε σε μια επιτροπή ειδικών που εξέτασε 211 δολοφονίες γυναικών για κοινά χαρακτηριστικά και έπειτα συνέταξε νόμο για τη γυναικοκτονία. «Η συζήτηση για τέτοια εγκλήματα ως αποτέλεσμα “παθιασμένου έρωτα” ή “ισχυρού ζηλότυπου” είναι παραπλανητική, χρησιμοποιεί ρομαντικούς, κοινωνικά αποδεκτούς όρους. Αυτός ο νόμος σημαίνει ότι θα είμαστε οι πρώτοι στην Ευρώπη που θα αποκαλύπτουν το πραγματικό κίνητρο των δραστών: ιεραρχία και εξουσία», συμπλήρωσε.

Τα στερεότυπα που συνδέονται στενά με την πατριαρχία, η κυριαρχία του «Άλφα αρσενικού», το «αδύναμο φύλο», η στωική μητέρα και σύζυγος που υπομένει όλες τις συμπεριφορές αποδεκτές ή μη, καθώς και οι υποτελείς αναπαραστάσεις των γυναικών σε διάφορους πολιτισμούς, θρησκείες και μύθους ανά τον κόσμο, λειτουργούν σαν κανονικοποιημένοι κώδικες που δικαιολογούν την άνανδρη συμπεριφορά των ανδρών θυτών.

Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωσή του ο ΟΗΕ επισήμανε ότι περίπου 50.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν από συγγενείς τους το 2024, ή διαφορετικά έχανε τη ζωή της μία κάθε 10 λεπτά. Την περασμένη χρονιά, 83.000 χιλιάδες και κορίτσια μετατράπηκαν σε θύματα ανθρωποκτονιών από πρόθεση σε παγκόσμια κλίμακα. Από αυτές, όπως αναφέρει έκθεση συνταγμένη από τις υπηρεσίες ΟΗΕ Γυναίκες και το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος, το 60% δολοφονήθηκε από τον σύντροφό τους ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους. 

Η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 1999, με αφορμή τη δολοφονία των αδελφών Μιραμπάλ στη Δομινικανή Δημοκρατία. Οι τρεις γυναίκες είχαν αντισταθεί στο αυταρχικό καθεστώς Τρουχίγιο και πλήρωσαν με τη ζωή τους. Η ιστορία τους συνδέθηκε με τη βία κατά των γυναικών ως πολιτική και κοινωνική πράξη, και αποτέλεσε αφετηρία για τη διεθνή κινητοποίηση. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υπενθυμίζει κάθε χρόνο την κλίμακα του προβλήματος. Υπολογίζεται ότι κάθε μέρα δολοφονούνται 140 γυναίκες και κορίτσια. Ο αριθμός αυτός ξεπερνά σύνορα, ηλικίες και κοινωνικά στρώματα.

Οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι επισημαίνουν ότι πρόκειται για μια πρακτική δέσμευση στον τομέα της πρόληψης και της προστασίας. Από την άλλη πλευρά, επισημαίνεται ότι χωρίς ενίσχυση των δομών υποστήριξης και χωρίς προσπάθεια αλλαγής βαθύτερων αντιλήψεων, οι ρυθμίσεις του ποινικού κώδικα από μόνες τους δεν αρκούν.

Η συζήτηση μεταφέρεται αναπόφευκτα και στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί επανειλημμένα περιστατικά γυναικοκτονιών, τα οποία έθεσαν στο δημόσιο διάλογο το ερώτημα της θεσμικής αναγνώρισης του όρου και της ανάγκης για αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα. Μάλιστα τελευταία η πολιτεία έχει ισχυροποιήσει τις ποινές της απέναντι στους δράστες με τον Νόμο 5172 του 2025. Ωστόσο, η κακοποιημένη γυναίκα εξακολουθεί  να στιγματίζεται κοινωνικά, να απομονώνεται, να χάνει την ταυτότητα και την αυτοεκτίμησή της, καθώς και την ικανότητά της να λειτουργεί. 

Πρόσφατα φορείς όπως η ΓΣΕΕ τονίζουν τη σημασία της πρόληψης και στον χώρο εργασίας, με τη δημιουργία μηχανισμών καταγραφής περιστατικών βίας και παρενόχλησης. Η εφαρμογή των νομοθετημάτων εξαρτάται από την ετοιμότητα της κοινωνίας να τη στηρίξει στην πράξη. Αυτό περιλαμβάνει , μεταξύ άλλων, κατάλληλες υπηρεσίες αλλά και δομές φιλοξενίας, ταχεία απονομή δικαιοσύνης, εκπαίδευση επαγγελματιών και ενημερωτικές δράσεις, τόσο στο σχολείο όσο και στην οικογένεια. Μόνο μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορεί να περιοριστεί η αποδοχή της έμφυλης ανισότητας.

Η ιταλική πρωτοβουλία λειτουργεί ως υπενθύμιση της ευθύνης που φέρει η ίδια η  πολιτεία. Να ονομάζει δηλαδή περιπτώσεις ανάλογες ως κοινωνικά φαινόμενα και να τα αντιμετωπίζει με θεσμικά μέσα. Η γυναικοκτονία δεν είναι μια γενική έννοια η οποία γεννήθηκε όπως ακούγεται κατα καιρούς από φεμινίστριες που μισούν τους άνδρες,  αλλά περιγράφει συγκεκριμένη μορφή βίας, που απαιτεί στοχευμένες πολιτικές. Το ερώτημα που τίθεται για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είναι αν θα προχωρήσουν σε αντίστοιχες πράξεις, όχι μόνο σε επίπεδο ποινικών ρυθμίσεων αλλά και μέσα από ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που θα αγγίζουν τη ρίζα του προβλήματος.

Η πολιτεία οφείλει να λειτουργεί ως ασπίδα, αλλά η κοινωνία είναι αυτή που ορίζει την αποτελεσματικότητα κάθε νόμου. Οι «μπαλάντες δολοφονίας» δεν είναι μουσικές αφηγήσεις, αλλά ο καθρέφτης που αντανακλά τις κοινωνίες που ανέχονται τη βία ως μέρος της κανονικότητας. Όπως στη θλιβερή ιστορία της Elisa Day, έτσι και σήμερα, πολλές γυναίκες πέφτουν θύματα ανθρώπων που κάποτε τις φώναζαν «αγάπη». Το τραγούδι γίνεται προφητεία. Και η πραγματικότητα ακόμη πιο σκοτεινή από τους στίχους. Το στοίχημα είναι να μην επαναληφθούν άλλες ιστορίες πραγματικές ή συμβολικές, με θύματα γυναίκες που σιωπούν και μένουν αβοήθητες πίσω από κλειστές πόρτες.