3 Νοεμβρίου 2024, Κάρνεγκι Χολ, Νέα Υόρκη. Στην αίθουσα Stern Auditorium / Perelman Stage του εμβληματικού Κάρνεγκι Χολ, η μουσική του Νίκου Σκαλκώτα εναλλάσσεται με τις μελωδίες του θρυλικού Λέοναρντ Μπερνστάιν και της υποψήφιας για Γκράμι Άννα Κλάιν. 

Η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων, υπό τον μαέστρο Διονύση Γραμμένο, εκτελεί επιλεγμένους Ελληνικούς Χορούς του Σκαλκώτα, 70 χρόνια μετά την πρώτη τους εκτέλεση στον διάσημο συναυλιακό χώρο της 7ης Λεωφόρου, από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τη διεύθυνση τότε του κορυφαίου Δημήτρη Μητρόπουλου, ενός από τους ελάχιστους εκπροσώπους της «Εθνικής Σχολής», που τίμησε το έργο του πρωτοπόρου συνθέτη. 

Εβδομήντα χρόνια μετά, ο Διονύσης Γραμμένος τιμά τον Νίκο Σκαλκώτα ερμηνεύοντας μέρος του έργου του, διευθύνοντας μια ορχήστρα στελεχωμένη από ταλαντούχους Έλληνες μουσικούς στο κτίριο του κεντρικού Μανχάταν που δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με απώτερο σκοπό να αποτελέσει έναν καλλιτεχνικό κόμβο μεταξύ της 6ης Λεωφόρου και του Μπρόντγουεϊ. Η διαχρονικότητα του χώρου ταιριάζει απόλυτα με τη διαχρονικότητα του διαρκούς πολιτιστικού αιτήματος στήριξης νέων ταλέντων. 

Αυτή είναι η πρώτη φορά που μια ευρωπαϊκή Εθνική Ορχήστρα Νέων εμφανίζεται σε σκηνή του Κάρνεγκι Χολ. «Η αναγνώριση του ταλέντου των Ελλήνων μουσικών διεθνώς είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας», μας εξηγεί ο ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣΟΝ Διονύσης Γραμμένος. «Είναι όμορφο να βλέπεις τους νέους να συμπράττουν με πάθος και να ανακαλύπτουν συνεχώς τα δικά τους προσωπικά όρια, όπως και ποια δυναμική μπορεί να προκύψει μέσα από αυτή τη σύμπραξη. Θεωρώ τη δημιουργικότητα αναγκαία για το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι της Ελλάδας, ώστε η χώρα μας να μη ζει μονάχα με την αίγλη και τα σπουδαία κατορθώματα του παρελθόντος…»

«Applaudito a Corfù»

Ο (Κερκυραίος) Διονύσης Γραμμένος δεν βαδίζει δίχως «μίτο». Άγνωστο στο ευρύ κοινό δεν είναι μόνο το σπουδαίο έργο του Νίκου Σκαλκώτα, αλλά και σχεδόν το σύνολο του έργου των Ελλήνων κλασικών συνθετών. Με γεωγραφικό εφαλτήριο τα Επτάνησα και το θέατρο Σαν Τζάκομο στην Κέρκυρα, η ελληνική κλασική μουσική ανθεί ήδη από τον 19ο αιώνα. Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, και ειδικά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εξαιτίας της οποίας εγκαθίστανται στην Ελλάδα σπουδαίες μουσικές προσωπικότητες, διαμορφώνεται η λεγόμενη «Εθνική Σχολή», η οποία χαρακτηρίζεται από μίξεις λαϊκών τραγουδιών, μοτίβων και ασύμμετρων ρυθμών, όπως τα επτά ή τα πέντε όγδοα, με την ευρωπαϊκή μείζονα και ελάσσονα κλίμακα. Τα έργα που «έχουν χειροκροτηθεί στην Κέρκυρα», τον 19ο αιώνα παίρνουν αυτομάτως το «εισιτήριο» για τις μεγάλες αίθουσες της Ευρώπης, καθώς οι Κερκυραίοι θεωρούνται ένα από τα απαιτητικότερα φιλόμουσα κοινά της ηπείρου. Αρκετοί δε από τους εκπροσώπους της Εθνικής Σχολής, όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος, χαράσσουν λαμπρές καριέρες στο εξωτερικό. Αντίστοιχη πορεία χαράσσει και ο Διονύσης Γραμμένος. 

«Η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων είναι μια έκφραση του σύγχρονου πολιτισμού της χώρας μας. Κανείς στο εξωτερικό δεν περιμένει να ακούσει μια ορχήστρα τέτοιου επιπέδου να προέρχεται από την Ελλάδα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει, πόσω μάλλον να είναι μια ορχήστρα νέων. Θεωρώ ότι η χώρα μας σήμερα διαθέτει μια σοβαρή παρουσία στο εξωτερικό, γεγονός υψίστης σημασίας, καθώς μέχρι το 2017 ήταν απούσα. Οι μουσικοί αυτοί παρέμεναν για χρόνια ένα ανενεργό ηφαίστειο. Τώρα έχουν μια φωνή που ακούγεται πέρα από τα ελληνικά σύνορα», μας εξομολογείται ο διακεκριμένος μαέστρος. 

Μουσική θερμοκοιτίδα

Η ΕΛΣΟΝ ιδρύθηκε το 2017, ενώ από το 2020 αποτελεί Ορχήστρα in Residence του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Βασίζεται στα ευρωπαϊκά πρότυπα των Εθνικών Ορχηστρών Νέων και τον πυρήνα της συνθέτουν νέοι ηλικίας από 18 έως 26 ετών που φοιτούν σε πανεπιστήμια και ωδεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Το 50% περίπου των μουσικών σπουδάζει εκτός της χώρας. Κατά τα επτά χρόνια της παρουσίας της, πάνω από 300 νέοι μουσικοί από 46 πόλεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό έχουν επιλεγεί για να λάβουν μέρος στις συναυλίες και τις εκπαιδευτικές της δράσεις. «Είναι νέοι που πρόκειται να γίνουν οι επόμενοι επαγγελματίες μουσικοί και διακρίνονται ήδη για το ταλέντο τους. Η ορχήστρα αυτή αποτελεί το ιδανικό σύνολο για να προσελκύσει το νεανικό κοινό, αλλά και φιλοδοξεί να αποτελέσει μια υψηλή στόχευση για τους νέους που ήδη ασχολούνται με τη μουσική και ονειρεύονται να κάνουν τα επόμενα βήματά τους. Θεωρώ αναγκαίο σήμερα για έναν μουσικό να έχει μια τέτοια εμπειρία σπουδών, κυρίως όμως την καλλιτεχνική έμπνευση που μπορεί να βρει στο εξωτερικό, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με την Ελλάδα», σημειώνει ο κ. Γραμμένος.

Έως σήμερα, η ΕΛΣΟΝ έχει πραγματοποιήσει 27 συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς επίσης εκπαιδευτικές δράσεις που απευθύνονται σε μαθητές και μαθήτριες όλων των ηλικιών και σε νέους ανεξάρτητους μουσικούς. Στις 19 Δεκεμβρίου 2024, η ΕΛΣΟΝ βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το συνολικό έργο της μέχρι σήμερα, ενώ χαίρει ήδη διεθνούς αναγνώρισης, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εθνικών Ορχηστρών Νέων, στην οποία μάλιστα αποτελεί τη μοναδική ελληνική εκπροσώπηση. 

Η μουσική ως εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν και βραχίονας του ελληνικού τουρισμού

Σύγχρονη μουσική κληρονομιά υπάρχει, και μάλιστα σπουδαία, μουσικό ταλέντο επίσης υπάρχει, και μάλιστα εν αφθονία. Γιατί λοιπόν η Ελλάδα δεν διαθέτει περισσότερα μουσικά σύνολα, γιατί δεν παρουσιάζει σύγχρονη μουσική παραγωγή κλασικής μουσικής; Η απάντηση σε τέτοιου είδους ερωτήματα είναι πάντα η ίδια. Γιατί δεν υπάρχει εθνική στρατηγική στήριξης. 

Τα επιτεύγματα της ΕΛΣΟΝ βασίζονται σε αυτό που χαρακτηρίζει τα περισσότερα επιτεύγματα στην Ελλάδα: την ιδιωτική πρωτοβουλία. Το ταλέντο, αλλά κυρίως το πάθος του καλλιτεχνικού διευθυντή και των νεαρών μουσικών της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Ο διεθνούς φήμης μαέστρος σχολιάζει: «Το αν το αποτύπωμά της είναι σημαντικό θα το δείξει ο χρόνος. Πιστεύω πως σταδιακά οι επαγγελματικές ορχήστρες της χώρας θα αντικαταστήσουν τους μουσικούς που φεύγουν με αυτούς της νεότερης γενιάς, οι οποίοι θα διαθέτουν άλλο υπόβαθρο εκπαίδευσης και ορχηστρική εμπειρία. Το επίπεδο θα βελτιώνεται συνεχώς και εύχομαι κάποια στιγμή να αποκτήσουν και οι επαγγελματικές μας ορχήστρες μια σοβαρή και σταθερή παρουσία στον διεθνή χώρο. Είναι σημαντικό, ώστε και το ελληνικό κοινό να μπορεί να απολαύσει αξιόλογες εκτελέσεις των έργων και να αποκτήσει έτσι μια ουσιαστικότερη σχέση με αυτό το είδος μουσικής».

Το οικονομικό αποτύπωμα της μουσικής 

Τα τελευταία χρόνια, χάρη στη διοργάνωση μεγάλων μουσικών φεστιβάλ, η Αθήνα έχει μεταμορφωθεί σε φεστιβαλικό προορισμό. Από το Ηρώδειο, την Τεχνόπολη και το Θέατρο Λυκαβηττού, και από την Πλατεία Νερού έως το ΟΑΚΑ, η ελληνική πρωτεύουσα  μεταμορφώνεται το καλοκαίρι σε ένα τεράστιο μουσικό γεγονός. Αν και δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το οικονομικό αποτύπωμα των μουσικών φεστιβάλ στο ελληνικό ΑΕΠ, σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό παροχής market intelligence Business Research Insights, η αξία μεγέθους της αγοράς των μουσικών φεστιβάλ διεθνώς για το 2023 ξεπέρασε τα 3 τρις δολάρια, ενώ μέχρι το 2032 θα έχει ξεπεράσει τα 19 τρις. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με βάση τα στοιχεία του Music Moves Europe, του πλαισίου για τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με την υποστήριξη του ευρωπαϊκού μουσικού τομέα, η μουσική κατέχει τα ηνία στην απήχηση του κοινού, ενώ έχει εξέχουσα οικονομική βαρύτητα, απασχολώντας περισσότερους ανθρώπους από ό,τι η βιομηχανία του κινηματογράφου. Σχετική μελέτη της Ernst & Young αναφέρει ότι το 2019 η μουσική βιομηχανία παρήγαγε έσοδα ύψους 31 δισ. ευρώ. Το μουσικό οικοσύστημα στην Ελλάδα, σύμφωνα με μια μικροοικονομική ανάλυση του ΙΟΒΕ, συνεισφέρει ετησίως στο ΑΕΠ με περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ, υποστηρίζοντας περίπου 5.400 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, ενώ μέσω μεταρρυθμίσεων η συνεισφορά του θα μπορούσε να αγγίζει τα 300 εκατ. ευρώ, αυξάνοντας τις θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης στις 7.900. Πού θα μπορούσαν άραγε να φτάσουν τα έσοδα για το εθνικό ακαθάριστο προϊόν αν η ελληνική πολιτεία προχωρούσε σε μεταρρυθμίσεις αξιοποίησης του μουσικού κεφαλαίου της χώρας; 

Με στοιχεία από την έρευνα της διαΝΕΟσις, «Απελευθερώνοντας τις δυνάμεις του πολιτισμού − Προτάσεις πολιτικής», ο πολιτισμός επηρεάζει πυρηνικά τη βιωσιμότητα και την κοινωνική ανθεκτικότητα των πόλεων, ενισχύει την υγεία, ενώ θεωρείται ακόμα και αποτελεσματικό εργαλείο δημόσιας διπλωματίας για μια χώρα. Ωστόσο, οι αριθμοί που έχουν δημοσιευθεί στην έρευνα του γνωστού ελληνικού think tank αποτυπώνουν μια εικόνα που χρήζει εξυγίανσης και δράσης. Φαίνεται ότι εισάγουμε περισσότερα πολιτιστικά προϊόντα (αξίας €181 εκατ.) από όσα εξάγουμε (€110 εκατ.). 

Η ΕΛΣΟΝ αποτελεί ένα από τα ελάχιστα εξαγώγιμα μουσικά «προϊόντα» που διαθέτει αυτή τη στιγμή η χώρα. Επόμενος σταθμός της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων είναι ο ιστορικός ναός St Martin-in-the-Fields του Λονδίνου στην Τραφάλγκαρ Σκουέαρ, στις 8 Μαΐου 2025, με σολίστ τον κορυφαίο βιολονίστα Νόα Μπέντιξ-Μπάλγκλεϊ, πρώτο εξάρχοντα της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου.