Κάθε χρόνο, φορολογική δήλωση υποβάλλουν στην Ελλάδα περίπου 8,9 εκατ. φυσικά πρόσωπα: μισθωτοί, συνταξιούχοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, μέτοχοι, εισοδηματίες και επιτηδευματίες. Οι τρεις στους τέσσερις όμως πληρώνουν λιγότερα από 500 ευρώ τον χρόνο στην εφορία είτε μέσω της παρακράτησης που γίνεται στον μισθό ή στη σύνταξη είτε και μέσω του εκκαθαριστικού. Καταλήγουμε έτσι στο «φαινόμενο» το 25% των φορολογούμενων, δηλαδή ο ένας στους τέσσερις, να πληρώνει ακόμα και το 90% του συνολικού φόρου εισοδήματος. Το «καμπανάκι» ηχεί εδώ και χρόνια: η φορολογική βάση παραμένει «στενή», με αποτέλεσμα να ζητούνται περισσότερα μέτρα διεύρυνσής της. Η θέσπιση του ελάχιστου τεκμαρτού εισοδήματος για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους αυτοαπασχολούμενους ήταν ένα μέτρο προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά η υπερσυγκέντρωση των φορολογικών βαρών στις πλάτες λίγων παραμένει μείζον πρόβλημα καθώς, μεταξύ άλλων, τροφοδοτεί και την… ευρηματικότητα για φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή ακόμα και στις τάξεις των μισθωτών που αντιμετωπίζονται ως οι ειλικρινέστεροι όλων. Ακόμα και σήμερα, που έχει καταργηθεί η εισφορά αλληλεγγύης η οποία εκτίνασσε τον υψηλό οριακό συντελεστή φορολόγησης πάνω από το 55%, ακόμα και τώρα που τα ποσοστά των ασφαλιστικών εισφορών έχουν συρρικνωθεί κατά 5 εκατοστιαίες μονάδες, «συμφέρει» τον εργοδότη και τον εργαζόμενο να έρθουν σε συμφωνία ώστε να καταβάλλεται ένα κομμάτι του μισθού είτε σε… είδος (κουπόνια σίτισης, αυτοκίνητα, κάρτες κ.τ.λ.) είτε και «κάτω από το τραπέζι», προκειμένου να αποφεύγονται οι κρατήσεις.

Ανασχεδιασμός

Τα τελευταία χρόνια η απόδοση του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς συνδέεται με τη μεγέθυνση των ονομαστικών αποδοχών εργαζομένων στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, συνταξιούχων, αλλά και αυτοαπασχολούμενων. Αυτό που προβληματίζει −ακόμα και διεθνείς οργανισμούς, όπως προσφάτως ο ΟΟΣΑ− είναι το κατά πόσο υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης της κατάστασης, ώστε να προκύψει ο απαιτούμενος δημοσιονομικός χώρος και να χρηματοδοτηθούν οι μελλοντικές φορολογικές ελαφρύνσεις.

Ο ανασχεδιασμός του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων είναι το επόμενο μεγάλο στοίχημα της κυβέρνησης και, για να κερδηθεί, η προετοιμασία θα ξεκινήσει με το «καλημέρα» της νέας χρονιάς. Το ζητούμενο είναι να σχηματιστεί ο «ενάρετος κύκλος»: αύξηση της φορολογητέας ύλης με ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα, μείωση των φορολογικών συντελεστών με ταυτόχρονη αύξηση των φορολογικών εσόδων, ακόμα περισσότερη αύξηση της φορολογητέας ύλης (σ.σ καθώς πλέον το κίνητρο της φοροαποφυγής θα εξασθενεί ολοένα και περισσότερο).

To ερώτημα είναι ένα: πώς θα επιταχυνθεί αυτή η διαδικασία στην πράξη; Στο τραπέζι πέφτουν και εξαιρετικά… αντιδημοφιλείς προτάσεις, όπως αυτή του ΟΟΣΑ, να περιοριστεί το αφορολόγητο ώστε να αυξηθεί η φορολογητέα ύλη. Ο οργανισμός επικαλείται στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το αφορολόγητο της κλίμακας στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο 60% του μέσου μισθού, όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος για όλες τις χώρες-μέλη περιορίζεται στο 40%. Όμως, αν επιχειρηθεί από κυβέρνηση η μείωση αφορολογήτου (για την ακρίβεια έκπτωσης φόρου), τότε θα υπάρξει κύμα κοινωνικών αντιδράσεων καθώς θα πληγούν κατά προτεραιότητα οι χαμηλοσυνταξιούχοι και οι χαμηλόμισθοι, οι οποίοι και θα κληθούν να πληρώσουν φόρο ακόμα και για εισοδήματα στα όρια του κατώτατου μισθού ή και χαμηλότερα από αυτά.

Τα δηλωθέντα εισοδήματα

Το πραγματικό στοίχημα είναι να αυξηθούν τα δηλωθέντα εισοδήματα. Τα τελευταία χρόνια (και ειδικά στη χρονιά που φεύγει) υπήρξε σημαντική πρόοδος. Είχαμε τη δεύτερη διαδοχική αύξηση των συντάξεων, την πρώτη ύστερα από 13-14 χρόνια αύξηση των μισθών στον δημόσιο τομέα, την αναπροσαρμογή του κατώτατου μισθού, τις νέες συμβάσεις στον ιδιωτικό τομέα, και φυσικά το νέο σύστημα φορολόγησης των αυτοαπασχολουμένων που έφεραν τα εισοδήματα των φυσικών προσώπων πάνω από τα 100 δισ. ευρώ για πρώτη φορά ύστερα από πολλά χρόνια (σ.σ για την ακρίβεια, η τελευταία φορά που είχε συμβεί κάτι τέτοιο ήταν το 2009).

Και μόνο να αναλογιστεί κανείς ότι τα δηλωθέντα εισοδήματα των φυσικών προσώπων (στα οποία περιλαμβάνονται και τα μερίσματα) υπολείπονται της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά περίπου 40-50 δισ. ευρώ, αντιλαμβάνεται τα περιθώρια αύξησης που υπάρχουν. Θα φέρουν οι ηλεκτρονικές πληρωμές τα αποτελέσματα; Θα υπάρξει μεγαλύτερη απόδοση από τα ηλεκτρονικά τιμολόγια και το σύστημα Mydata; Αυτή πάντως θα είναι για το 2025 η προτεραιότητα: να αυξηθούν τα δηλωθέντα εισοδήματα και όχι να φορολογηθούν περισσότερο ή λιγότερο τα ποσά που είναι ήδη γνωστά στην εφορία. Αν αυτό συμβεί, το οικονομικό επιτελείο θα μπορέσει να ισχυριστεί ότι βρήκε λεφτά από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, και αυτά θα μπορεί να τα διαθέσει από το τέλος του 2025 και μετά για το… ρεκτιφιέ της φορολογικής κλίμακας. Σε αυτό το επίπεδο υπάρχουν πολλές ιδέες που μπορούν να υλοποιηθούν. Θα είναι η τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας η έλλειψη της οποίας είναι… υπεύθυνη για τον λεγόμενο φορολογικό πληθωρισμό (σ.σ αυτό σημαίνει ότι η όποια αύξηση εισοδήματος προκαλεί μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση του φόρου); Θα προτιμηθεί η μείωση των φορολογικών συντελεστών ή η αλλαγή των κλιμακίων ειδικά αυτών που αφορούν στα μεσαία εισοδήματα; Πρόκειται για κοστοβόρες (δημοσιονομικά) παρεμβάσεις, οι οποίες όμως έχουν πολλαπλά οφέλη για την οικονομία καθώς ελαφραίνουν τα «υποζύγια», αυξάνουν το διαθέσιμο εισόδημα (άρα και την κατανάλωση), ενώ περιορίζουν και το κίνητρο για φοροαποφυγή. Και, το κυριότερο, είναι παρεμβάσεις άμεσου αποτελέσματος, καθώς ειδικά στους μισθωτούς και στους συνταξιούχους το κέρδος αποτυπώνεται την ίδια στιγμή μέσω του εκκαθαριστικού του μισθού.