Η δημοσίευση της είδησης ότι το 10% των πλουσιότερων Aμερικανών πολιτών −αυτών δηλαδή που έχουν ετήσιο εισόδημα άνω των 250.000 δολαρίων ετησίως− είναι… υπεύθυνοι για το 49,7% της ετήσιας κατανάλωσης στις ΗΠΑ, είναι μια πρώτης τάξεως αφορμή για να ανατρέξει κανείς στις έρευνες των οικονομικών ανισοτήτων. H σχετική χρονοσειρά στη βάση δεδομένων του world inequality database δείχνει, για παράδειγμα, ότι το ποσοστό συγκέντρωσης του εισοδήματος στα χέρια των πλουσίων αυξάνεται με τρομακτική ταχύτητα στις ΗΠΑ και το 46,8% που καταγράφηκε στις έρευνες του 2023 (σ.σ. είναι το ποσοστό του εισοδήματος των ΗΠΑ το οποίο ελέγχει το 10% των πλουσιότερων πολιτών) είναι το υψηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί στην ιστορία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα τέτοιο ποσοστό αφήνει χώρο μόνο για το 13,4% του συνολικού εισοδήματος προκειμένου να το μοιραστεί το 50% του φτωχότερου πληθυσμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα προβλήματα που φέρνει η διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων: κοινωνική αστάθεια, αύξηση της φτώχειας, υγειονομικές και εκπαιδευτικές ανισότητες, εγκληματικότητα, μείωση της κοινωνικής συνοχής ή και περιορισμένη οικονομική ανάπτυξη.

Το εύρημα είναι εύρημα: Η ανισότητα προ φόρων στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένει πολύ υψηλότερη από άλλες προηγμένες οικονομίες του ΟΟΣΑ, φτάνοντας στο ανώτατο επίπεδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το 2023, όπου το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού κερδίζει περίπου το 47% του εθνικού εισοδήματος, σε σύγκριση με το 34% το 1980. Και αν μετρήσουμε την ανισότητα σε όρους περιουσίας (εκεί λαμβάνεται υπόψη η αξία των μετοχών, αλλά και των ακινήτων), ερχόμαστε αντιμέτωποι με ακόμα πιο τρομακτικά ποσοστά. Το 2023 το 10% των πλουσιότερων Αμερικανών ήλεγχαν το 71,2% της συνολικής αξίας, επίσης από τα υψηλότερα ποσοστά που έχουν καταγραφεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο, κάτι που προφανώς συνδέεται με την έκρηξη τιμών στο χρηματιστήριο, αλλά και την «επιστροφή» του real estate μετά την κρίση του 2008.

Έχουν το ενδιαφέρον τους αυτά τα στοιχεία. Σίγουρα δεν μπορεί να αποδώσει κανείς τα ποσοστά στη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Τραμπ, μπορεί όμως να ερμηνεύσει σε ένα βαθμό το εκλογικό αποτέλεσμα του Νοεμβρίου. Πόσο μάλλον όταν η εκλογική μάχη δόθηκε την περίοδο κορύφωσης της πληθωριστικής και της ενεργειακής κρίσης, οι οποίες, αν μη τι άλλο, εντείνουν ακόμα περισσότερο τις ανισότητες − άλλη η επίπτωση της αύξησης της τιμής του γαλονιού της βενζίνης στον Αμερικανό με το εισόδημα των 300.000 δολαρίων και άλλη σε αυτόν που παλεύει με τα 20.000 και τα 30.000 δολάρια. Πρέπει όμως να αναφερθεί και κάτι ακόμα. Είμαστε στην αρχή ενός δασμολογικού πολέμου. Ο οποίος, αν συνεχιστεί και ενταθεί, είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει και τις αποτιμήσεις των μετοχών στα χρηματιστήρια, άρα και τον συνολικό πλούτο στις ΗΠΑ, ο οποίος μόνο αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Ποια θα ήταν η επίπτωση μιας τέτοιας εξέλιξης στην καταναλωτική δυνατότητα των Αμερικανών συνολικά, αλλά και στην εμπιστοσύνη των πλουσιότερων, που ουσιαστικά κινούν πλέον τα νήματα στην αμερικανική οικονομία;

Πάμε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού

Μέχρι σήμερα, η Ευρώπη παραμένει η λιγότερο άνιση περιοχή στον κόσμο, με το 10% των ατόμων να κερδίζουν το 36% του εθνικού εισοδήματος. Και όμως, η ανισότητα έχει αυξηθεί στη Δυτική Ευρώπη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά με πολύ βραδύτερο ρυθμό από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες.

– Η Ρουμανία και η Βουλγαρία παραμένουν οι πιο άνισες χώρες στην Ανατολική Ευρώπη, με το κορυφαίο 10% να κερδίζει πάνω από το 40% του εθνικού εισοδήματος.

– Η Ισλανδία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία εμφανίζουν τη μεγαλύτερη ισότητα στην Ευρώπη. Η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία είδαν την εισοδηματική ανισότητα να μειώνεται μετά την οικονομική κρίση του 2008. Το κορυφαίο 10% κερδίζει κάτω από το 30% του εθνικού εισοδήματος, καθιστώντας αυτές τις δύο χώρες εκείνες με τη μεγαλύτερη εισοδηματική ισότητα στην Ευρώπη.

– Η εισοδηματική ανισότητα αυξάνεται σταθερά στο Ηνωμένο Βασίλειο από τη δεκαετία του 1980. Την εποχή του Brexit, το κατώτερο 50% του πληθυσμού κέρδιζε κάτω από το 20% του εθνικού εισοδήματος.

– Το μερίδιο του κορυφαίου 1% στη Γαλλία ανέκαμψε γρήγορα τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας πλέον τα επίπεδα πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Παρά την ελαφρά επιβράδυνση της αύξησης του μεριδίου του κορυφαίου 1%, οι ανισότητες στη Γαλλία παραμένουν στα υψηλότερα επίπεδα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και στην Ελλάδα;

Οι ανισότητες έχουν αρχίσει και πάλι να διευρύνονται από το 2020 και μετά, με το 10% των πιο εύπορων πολιτών να ελέγχει σήμερα περίπου το 35% του συνολικού εισοδήματος έναντι 32,2% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό το 2020. Αντίστοιχα, το 10% των πλουσιότερων (με κριτήριο αυτή τη φορά την αξία της περιουσίας) ελέγχει το 60,8% του συνολικού πλούτου, από 48,3%, που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό του 2009. Εδώ θα πρέπει κανείς να αναζητήσει τα αίτια και στη συνεχιζόμενη αλλαγή του ιδιοκτησιακού χάρτη στην αγορά των ακινήτων, κάτι που αποδίδεται στα συσσωρευμένα χρέη και φυσικά αναμένεται να συνεχιστεί. 

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το να συνεχίσει κανείς να παρακολουθεί την εξέλιξη του συγκεκριμένου δείκτη. Πώς θα κινηθεί, ειδικά στην Ευρώπη, τώρα που θα μπει στο τραπέζι το ζήτημα της αύξησης των αμυντικών δαπανών συνολικά; Πώς θα επηρεάσει αυτό τα περιθώρια για την πραγματοποίηση κοινωνικών δαπανών οι οποίες συγκρατούν τις ανισότητες; Πώς θα επηρεαστούν, εν μέσω πρωτοφανών γεωπολιτικών εξελίξεων, οι αξίες των περιουσιακών στοιχείων και ποια θα είναι η επίπτωση από τον καλπασμό της τεχνολογίας στην αγορά εργασίας, άρα και στο διαθέσιμο εισόδημα; Οι εξελίξεις θα είναι πολύ ταχύτερες από όσο θα θέλαμε ίσως να πιστεύουμε…