Οι Νεοσυντηρητικοί σύμβουλοι του Τζορτζ Μπους του νεότερου είδαν την εισβολή στο Ιράκ, την άνοιξη του 2003, ως το πρώτο βήμα προς μια νέα Μέση Ανατολή. Μια νέα Μέση Ανατολή, χωρίς πλέον ταμπού ως προς τις ανατροπές καθεστώτων αλλά και τις αλλαγές συνόρων, θα διαμόρφωνε το πλαίσιο νέων περιφερειακών ισορροπιών. Μετά την 7η Οκτωβρίου 2023,, η νέα Μέση Ανατολή αρχίζει να αναδύεται, μόνον που δεν είναι αυτή που ονειρεύτηκαν ο Μπους και οι συνεργάτες του.

Από την Pax Britannica στη συμφωνία Σάικς Πικό

Η νέα Μέση Ανατολή ήταν, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το όραμα που προσέφεραν στους Άραβες οι Βρετανοί, στην προσπάθειά τους να επισπεύσουν το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Λόρενς της Αραβίας εξαγόρασε την οικογένεια των Χασιμιτών, που ισχυρίζονται ότι είναι απευθείας απόγονοι του Μωάμεθ, για να νομιμοποιήσουν την αυτοανακήρυξή τους ως προστατών της Μέκκας και της Μεδίνας, δηλαδή των αγίων τόπων του Ισλάμ.

Μέχρι το φθινόπωρο του 1918, οι Βρετανοί και οι Άραβες σύμμαχοί τους είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους την Αραβική Χερσόνησο και τη Μέση Ανατολή. Με δεδομένο ότι η Αίγυπτος τελούσε υπό βρετανική κατοχή από το 1882, όλα έδειχναν ότι το ενιαίο αραβικό βασίλειο, που υποσχέθηκε ο Λόρενς στον σερίφη της Μέκκας Χουσεΐν, θα ήταν ο διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή. Με άλλα λόγια, από την Pax Ottomana στην Pax Britannica.

H προσγείωση όμως στην πραγματικότητα ήταν απότομη. Την ώρα που ο Λόρενς έκλεινε τη συμφωνία με τον Χουσεΐν, ένας Βρετανός και ένας Γάλλος διπλωμάτης υπόγραψαν στο Λονδίνο τη διανομή της Μέσης Ανατολής που φέρει τα ονόματά τους∙ Σάικς-Πικό. Έτσι, η καρδιά του ηνωμένου αραβικού βασιλείου, η σημερινή Συρία και ο Λίβανος, παραχωρήθηκαν στη Γαλλία, η οποία ήθελε το μερίδιό της από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κινητοποίησε το φιλοσιονιστικό λόμπι στο Λονδίνο που, λίγους μήνες πριν από το τέλος του πολέμου, απόσπασε από την κυβέρνηση Λόιντ Τζορτζ τη δήλωση του τότε υπουργού Εξωτερικών Μπάλφουρ για στήριξη της ίδρυσης εβραϊκής εθνικής εστίας στην Παλαιστίνη.

Η αντιιρανική σταυροφορία του Ισραήλ

Τα παραπάνω φωτίζουν μια σταθερά δεκαετιών του Μεσανατολικού, καθώς και την αδυναμία διαμόρφωσης ενός συνολικού πλαισίου περιφερειακής σταθεροποίησης, που να μη δημιουργεί πάντα μια ομάδα δυσαρεστημένων. Για παράδειγμα, μια σταθεροποίηση που θα περιλαμβάνει το Ιράν και τους συμμάχους του προσλαμβάνεται από το Ισραήλ, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ως συνταγή περιφερειακής απομόνωσής του. Μια μακράς διάρκειας σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ θα οδηγήσει την Τεχεράνη στην επίσπευση απόκτησης πυρηνικού οπλοστασίου, ένα δρόμο που δεν θα αργήσουν να ακολουθήσουν η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και η Τουρκία.

Οι δύο πόλεμοι που διεξάγει το Ισραήλ στη Γάζα και στον Λίβανο πιστοποιούν ότι σταθερή στρατηγική προτεραιότητα του Νετανιάχου παραμένει η εκδίωξη του Ιράν από τη Μέση Ανατολή. Παρά το μήνυμα απόλυτης ισχύος του Ισραήλ, η αντιιρανική σταυροφορία του Νετανιάχου διεξάγεται με δυσμενέστερους για το Ισραήλ όρους από ό,τι στο παρελθόν. 

Σε άλλες εποχές, η Σαουδική Αραβία, τα κράτη του Κόλπου και η Αίγυπτος, θα συμμερίζονταν τη θέση του Ισραήλ ότι το Ιράν είναι ένας επικίνδυνος περιφερειακός ταραξίας. Σήμερα, για την ακρίβεια εδώ και τρία χρόνια, η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της στην Αραβική Χερσόνησο συγκρούονται μετωπικά με τις ΗΠΑ για την τιμή του πετρελαίου. Μακράν του να θεωρεί πλέον την Τεχεράνη ως θανάσιμο αντίπαλό του, το Ριάντ αποκατέστησε, με μεσολάβηση της Κίνας, διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν. 

Η στρατηγική των ΗΠΑ και το μήνυμα του Νετανιάχου

Το ερώτημα των ερωτημάτων είναι πού ακριβώς στοχεύει η στρατηγική των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν. Στις αρχές του 2013, ο νυν επικεφαλής της CIA και τότε υπ’ αριθμόν 2 του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Γουίλιαμ Μπερνς, άρχισε μυστικές συνομιλίες με το Ιράν στο Ομάν. Στην ατζέντα των δύο αντιπροσωπειών, εκτός από την αναζήτηση κοινά αποδεκτής συμφωνίας για τον διεθνή έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, συμπεριλαμβάνονταν συνολικά οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών.

Η συμφωνία για τα πυρηνικά εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2015, με την υπογραφή των ΗΠΑ να ακυρώνεται τρία χρόνια μετά, την άνοιξη του 2018, από τον Τραμπ. Να θυμίσουμε σ’ αυτό το σημείο πως ο Νετανιάχου, που έδωσε σκληρή μάχη για να μην υπογραφεί η συμφωνία για τα πυρηνικά, πραγματοποίησε το 2015 πολυήμερη επίσκεψη στις ΗΠΑ, με τον Ομπάμα να αρνείται να τον δεχθεί στον Λευκό Οίκο.

Η εξομάλυνση των σχέσεων του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, και συνολικά η αναζήτηση ενός modus vivendi μεταξύ του σουνιτικού και του σιιτικού Ισλάμ επιβεβαιώθηκε στην ταυτόχρονη Σύνοδο Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου και της Ισλαμικής Διάσκεψης στο Ριάντ στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2023.

Την ίδια εποχή, για λόγους που μένει να ερμηνευθούν, η Ουάσινγκτον επιστρέφει στη συνταγή σύμπηξης αντιιρανικών συμμαχιών. Οι ΗΠΑ προωθούσαν, και εξακολουθούν να προωθούν, μια στενή συμμαχία Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, όπου η αναγνώριση του εβραϊκού κράτους από το Ριάντ θα είχε ως αντίτιμο τη δέσμευση του Τελ Αβίβ για μη αντιστρέψιμα βήματα προς την επίλυση του Παλαιστινιακού, στο πλαίσιο της φόρμουλας των δύο κρατών.

Αν στα παραπάνω προστεθεί η εσωτερική πολιτική κρίση στις ΗΠΑ, τότε το μήνυμα που διαβάζει ο Νετανιάχου είναι η τελευταία ευκαιρία να προωθηθούν ευνοϊκότεροι για το Ισραήλ περιφερειακοί συσχετισμοί. 

Ένα χρόνο μετά την επίθεση της Χαμάς, η 7η Οκτωβρίου του 2023 αναδεικνύεται σε σταθμό στην ιστορία της περιοχής, και μάλιστα τον πιο σημαντικό μετά τον τερματισμό της οθωμανικής κυριαρχίας το 1918.