Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο νεοσύστατος τότε Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ), αναλαμβάνει την αποστολή της ανάπτυξης του τουρισμού στη χώρα. Βασικός πυλώνας της προσπάθειας αυτής υπήρξε το πρόγραμμα «ΞΕΝΙΑ», που αφορούσε στην ίδρυση τουριστικών μονάδων, κυρίως ξενοδοχείων, τουριστικών περίπτερων και οδικών σταθμών. 

Στο πρόγραμμα απασχολήθηκαν επιφανείς αρχιτέκτονες της εποχής, με πρωτοπόρους τον Χαράλαμπο Σφαέλλο και τον Άρη Κωνσταντινίδη, οι οποίοι ανέλαβαν την κατασκευή τους προβάλλοντας έναν πρωτοποριακό για την εποχή σχεδιασμό, αναπτύσσοντας κτίρια με φυσικά υλικά που θα ταίριαζαν στο ύφος της κάθε περιοχής. Σκοπός τους ήταν όχι μόνο η εξυπηρέτηση των μελλοντικών ενοίκων των Ξενία, αλλά κυρίως η λειτουργία τους ως πρότυπα καταλύματα, με απώτερο σκοπό να μπορέσουν να αποτελέσουν υπόδειγμα για αντίστοιχες προσπάθειες προσελκύοντας νέες ιδιωτικές τουριστικές επενδύσεις στον κάθε τόπο. 

Τις επόμενες δύο δεκαετίες (1960 και 1970) ανεγέρθηκαν περίπου πενήντα ΞΕΝΙΑ, με ενιαίο ύφος, αλλά το καθένα ξεχωριστό και χωροθετημένο στο καλύτερο σημείο της κάθε περιοχής, λειτουργώντας ως τοπόσημο. Το αποτέλεσμα του προγράμματος ήταν τόσο επιτυχημένο, που μαζί με τις συνολικές δράσεις του ΕΟΤ (θαλάσσιος τουρισμός, ιαματικός τουρισμός, οργανωμένες ακτές, campings, φεστιβάλ κ.τ.λ.), και σε συνδυασμό με την ιδιωτική πρωτοβουλία και την προβολή της χώρας διεθνώς, οδήγησαν στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος που αποτελεί μέχρι και σήμερα κύριο μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, η έννοια «ΞΕΝΙΑ» καθιερώθηκε ως σήμα κατατεθέν (brand) στη συνείδηση του κοινού. 

Σήμερα, ορισμένα ΞΕΝΙΑ λειτουργούν από ιδιώτες, σε άλλα έχει μεταβληθεί η χρήση τους για να εξυπηρετήσουν τις νέες τάσεις στον τουρισμό, ενώ κάποια έχουν παρακμάσει, καθώς παρέμειναν αναξιοποίητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα περισσότερα απ’ αυτά κηρύχθηκαν ως διατηρητέα μνημεία με σκοπό την προστασία τους. Η Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου Α.Ε., στην οποία πλέον ανήκει η πλειοψηφία αυτών, ήτοι 28 ΞΕΝΙΑ, με σεβασμό στην ιστορία και τη διαχρονική τους αξία, έχει θέσει ως προτεραιότητα την πλήρη αξιοποίησή τους.

Στο πλαίσιο αυτό, έχουν ήδη αξιοποιηθεί 16 ΞΕΝΙA, σε ορισμένες δε περιπτώσεις το αποτέλεσμα επετεύχθη πρόσφατα, μετά από επιτυχημένες προσπάθειες για την ωρίμανση και εξυγίανση του πολεοδομικού καθεστώτος των ακινήτων. Μέχρι το τέλος του 2023, θα προκηρυχθούν διαγωνισμοί για τη μακροχρόνια εκμίσθωση 8 ακόμα ΞΕΝΙΑ (Τσαγκαράδας Πηλίου, Καρτερού Ηρακλείου, Κομοτηνής, Ξάνθης, Κοζάνης, Καλεντζίου Αχαΐας, Καστανιάς Κορινθίας και Πλαταμώνα Πιερίας), με σκοπό την ανακαίνιση-ανακατασκευή τους και τη δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης. 

Παράλληλα, η Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου Α.Ε. συνεχίζει τις ενέργειες ωρίμανσης των υπόλοιπων ΞΕΝΙΑ και Τουριστικών Περιπτέρων που έχει παραλάβει από τον ΕΟΤ, με στόχο την πλήρη αξιοποίηση της σημαντικής αυτής περιουσίας και την επανατοποθέτησή τους στον χάρτη του τουρισμού και της αγοράς ακινήτων της χώρας.

*Ο Παναγιώτης Μπαλωμένος είναι εντεταλμένος σύμβουλος, εκτελεστικό μέλος ΔΣ, εκτελών χρέη Διευθύνοντος Συμβούλου της Εταιρείας Ακινήτων Δημοσίου.