Σε μια από τις πιο εμβληματικές μυθοπλασίες στην ιστορία της επιστημονικής φαντασίας, το περίφημο Dune του 1965, ο Φρανκ Χέρμπερτ περιγράφει μια μελλοντική φεουδαλική, διαστρική κοινωνία, στην οποία κατοικούν ευγενείς που ελέγχουν πλανητικά τιμάρια. Ο πιο πολύτιμος πόρος σε αυτήν είναι το περίφημο «μπαχαρικό», μια ουσία που επεκτείνει τη ζωή, διευρύνει τη συνείδηση, και καθιστά εφικτά τα διαστρικά ταξίδια. Δυστυχώς για όλους, βρίσκεται σε έναν μονάχα πλανήτη του σύμπαντος, με αποτέλεσμα η σύγκρουση να προοιωνίζεται ως αναπόφευκτη από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου. Αντλώντας έμπνευση από την ταραχώδη κατάσταση της εποχής στη Μέση Ανατολή, ο Χέρμπερτ επιχείρησε να δημιουργήσει μια αλληγορία με έμμεσες, πλην όμως σαφείς, αναφορές στο πολυτιμότερο αγαθό του τοτινού μας κόσμου, τον «μαύρο χρυσό». Η δε φαντασία του πήγε τόσο μακριά, ώστε να φανταστεί ένα σενάριο στο οποίο αυτό θα βρίσκεται συγκεντρωμένο αποκλειστικά σε μια και μόνο περιοχή.

Σήμερα, σχεδόν εξήντα χρόνια μετά, η φαντασία του Χέρμπερτ μάλλον ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα. Το 90% του πολυτιμότερου αγαθού −τουλάχιστον των πιο προηγμένων μορφών του− του δικού μας σύμπαντος παράγεται σε μια χώρα, από μια και μόνο εταιρεία, σε συγκεκριμένες και μόνο εργοστασιακές εγκαταστάσεις. Μια πιθανή δε έλλειψή του θα δημιουργούσε στην κυριολεξία παράλυση στο σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων με τις οποίες έχουμε ταυτίσει τη σύγχρονη ζωή − και κατ’ επέκταση την παγκόσμια οικονομία. Ο λόγος για τα μικροτσίπ ή ημιαγωγούς, τα οποία δεν βρίσκονται μόνο στα έξυπνα τηλέφωνα ή τους υπολογιστές, αλλά σε κάθε συσκευή με διακόπτη on/off, από τα πλυντήρια και τους φούρνους μικροκυμάτων μέχρι τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα ή την ανάπτυξη των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης. Τι θα γινόταν εάν, εξαιτίας μια κρίσης ή ενός πολέμου, η παραγωγή σταματούσε; Και τι θα σήμαινε ενδεχομένως μια απότομη επιστροφή μας στον «προϊστορικό» κόσμο των μη έξυπνων συσκευών; Πόσο οχυρωμένες είναι οι κοινωνίες μας απέναντι στους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από μια τέτοια υπερσυγκέντρωση της παραγωγής και συνακόλουθα της εξουσίας;

Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας επιχειρήσαμε να φωτίσουμε αυτή την όχι και τόσο γνωστή πλευρά του πολλαπλώς διασυνδεδεμένου κόσμου μας, διότι συμπυκνώνει και διαυγάζει μια κρίσιμη συγκυρία στην ιστορία της παγκοσμιοποίησης: την ανάδειξη μιας σειράς «τυφλών σημείων» ή «μονόδρομων», η αντιμετώπιση των οποίων δείχνει −τουλάχιστον προς το παρόν− να γεννά μια σειρά από κινήσεις ή διαδικασίες «απο-παγκοσμιοποίησης», «απο-σύνδεσης» ή «οικονομικού πατριωτισμού», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις μέχρι σήμερα διαμορφωμένες ισορροπίες. Την ίδια ακριβώς τάση φωτίζουν, από διαφορετικές βεβαίως πλευρές, και οι εξελίξεις στους δύο πολέμους που συνεχίζονται να μαίνονται στην ευρύτερη γειτονία μας − να σημειωθεί ότι τον Φεβρουάριο συμπληρώνονται δύο χρόνια από την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία. 

Κατά τα άλλα, το ξεκίνημα του 2024 φέρνει στην επιφάνεια νέες, ή μάλλον λησμονημένες εντάσεις. Υποχρεώνοντας σε αντίστοιχες επιλογές και πρακτικές διαχείρισης. Αρκεί να δει κανείς τη χιονοστιβάδα αντιδράσεων και κινητοποιήσεων στον ευρωπαϊκό αγροτικό κόσμο, με το Παρίσι αποκλεισμένο από μπλόκα, ή πάλι με διαδοχικά απεργιακά κύματα σε χώρες που είχαμε συσχετίσει με μια κοινωνική ισορροπία μέσα από διαδικασίες.

Σ’ εμάς, την είδαμε τη μετάφραση αυτού του φαινομένου με τη γνώριμη εικόνα των τρακτέρ στις εθνικές οδούς να φέρνει εσπευσμένως μέτρα διαχείρισης της έντασης. Η αποστράτευση του συνδικαλιστικού κινήματος δεν οδήγησε σε ανάλογα με τις ευρωπαϊκές καταστάσεις φαινόμενα σε άλλους οικονομικούς κλάδους, όμως η ένταση που προκαλείται στην καθημερινότητα από τα φαινόμενα ακρίβειας, δημιουργεί ένα κλίμα που –και εκεί– φέρνει στην επιφάνεια ένα αίτημα διαχείρισης. Υπό την έννοια όμως αναζήτησης πειστικών λύσεων, όχι απλώς πολιτικής εκτόνωσης καταστάσεων. Αρκεί να κοιτάξει κανείς προς τον χώρο της Παιδείας – πέρα από το φαινόμενο των καταλήψεων, πέρα από την ανταλλαγή πυρών για τα ιδιωτικά/μη-κρατικά ΑΕΙ. Αρκεί να κοιτάξει αντίστοιχα προς τον χώρο της Υγείας – πέρα από τα προβλήματα που ανέδειξε πάλι η επαναφορά του κορονοϊού και οι άλλες χειμερινές ιώσεις στα νοσοκομεία και τις αντοχές του ΕΣΥ.

Οι  προσδοκίες μιας κοινής γνώμης που είχε κάνει πίσω μετά την εμπειρία των κρίσεων έρχονται εμφατικά στο προσκήνιο. Πόσο θα αργήσει η αντίστοιχη επαναφορά αντανακλαστικών για πειστική πολιτική ανταπόκριση στα αιτήματα ή, για να πάμε και ένα βήμα παραπέρα, για μεταρρυθμίσεις ουσίας, και μάλιστα σε θέματα θεμελιωδών δικαιωμάτων; Αποφεύγοντας διχαστικά φαινόμενα ακόμα και εκεί όπου, έστω και καθυστερημένα, διαφαίνεται κοινωνική ωρίμανση/σύγκλιση − όπως στο ζήτημα του γάμου ομοφύλων και της γονεϊκότητας. Η χώρα μας συμπληρώνει εφέτος τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Κλείνει έτσι και τυπικά έναν μεγάλο κύκλο. Μαζί με αυτόν, όμως, κλείνει και η λογική με την οποία πορευθήκαμε μέχρι το 2008, όπως τονίζει ο Κώστας Κωστής στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνομιλία που είχαμε μαζί του. «Σήμερα τα δεδομένα είναι πολύ πιο αυστηρά και πολύ πιο δύσκολα», αναφέρει. Και γι’ αυτό απαιτούν σοβαρές πρωτοβουλίες.