Η στιγμή που οι Ισραηλινοί αντελήφθησαν ότι η χώρα τους βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με το Ιράν ήταν όταν ήχησαν οι σειρήνες –λίγα λεπτά πριν από τις 3:00 π.μ. στις 13 Ιουνίου– παράλληλα με σήμα κινδύνου που έλαβαν στα κινητά τους τηλέφωνα. Στις πόλεις του Ιράν, πάλι, ο κόσμος ξύπνησε από πελώριες εκρήξεις βομβών.

Είναι κοντά δύο δεκαετίες που οι Ισραηλινοί ηγέτες κάνουν λόγο για την ανάγκη να αποτραπεί το Ιράν από την απόκτηση πυρηνικών όπλων – εν ανάγκη με τη χρήση βίας. Τώρα πλέον ξεκίνησε μια πλήρης επίθεση κατά του Ιράν, μια επίθεση που θα μπορούσε να διαρκέσει επί ημέρες –χωρίς σαφή στοιχεία για στήριξή της από τις ΗΠΑ–, πράγμα που βυθίζει την ευρύτερη περιοχή σε βαθιά αναταραχή. Ώρες μετά τις πρώτες επιθέσεις, η τιμή του πετρελαίου σημείωσε κατακόρυφη άνοδο κατά 13%. Ήδη, υπάρχει μείζων ασάφεια: για το πώς θα κινηθεί με αντίποινα το Ιράν. για το πόσο ανθεκτική θα αποδειχθεί η ισραηλινή κυβέρνηση σ’ έναν νέο πόλεμο. και κατά πόσον οι ΗΠΑ, με δεδομένη τη σιωπηρή στήριξη που παρέχουν στο Ισραήλ, θα παρασυρθούν στη σύγκρουση αυτή.

Επιχείρηση «Ανατέλλων Λέων»

Το Ισραήλ ξεκίνησε με τουλάχιστον έξι κύματα αεροπορικών επιθέσεων στο πλαίσιο της Επιχείρησης Rising Lion (Ανατέλλων Λέων). Τις επόμενες ώρες και μέρες ακολούθησαν ακόμα περισσότερες επιθέσεις. Πάντως το πρώτο κύμα –στις 10:30 ώρα Ιράν– έπληξε κέντρα διοίκησης και ελέγχου επιχειρήσεων, βάσεις βαλλιστικών πυραύλων και συστοιχίες αεράμυνας. Το Ισραήλ ανακοίνωσε ότι έπληξε εγκαταστάσεις του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, ενώ εικόνες από κοινωνικά δίκτυα έδειξαν καπνούς να ανεβαίνουν πάνω από τη μονάδα εμπλουτισμού ουρανίου δίπλα στην πόλη Νατάνζ. Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας/ΙΑΕΑ, που παρακολουθεί τα θέματα αυτά από πλευράς ΟΗΕ, επιβεβαιώνει ότι η εν λόγω εγκατάσταση «συγκαταλέγεται στους στόχους». Ανέφερε επίσης ότι βρίσκεται σε επαφή με τις ιρανικές αρχές σχετικά με τα παρατηρούμενα επίπεδα ραδιενέργειας.

Παράλληλα όμως πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις και με στόχο να εξοντώσουν στο υψηλότερο επίπεδο τη στρατιωτική ηγεσία του Ιράν, με πλήγματα σε κτίρια κατοικιών στη Τεχεράνη. Οι στόχοι –σύμφωνα με ισραηλινές πηγές– συμπεριέλαβαν επιτελείς του ιρανικού Στρατού, της Αεροπορίας καθώς και του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης/IRGC, αλλά και τον επικεφαλής της Δύναμης κρούσης Κουντς. Σκοτώθηκε ο Χοσεῒν Σαλαμί, επικεφαλής του IRGC και σημαντικότερος στρατιωτικός ηγέτης του Ιράν, όπως ανακοινώθηκε από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης του Ιράν. Στόχο αποτέλεσαν και οι πυρηνικοί επιστήμονες της χώρας: σκοτώθηκε ο Φερεϊντούν Αμπασί, άλλοτε επικεφαλής της Υπηρεσίας Ατομικής Ενεργείας του Ιράν. Υπήρξαν επίσης αναφορές ότι τραυματίστηκε ο Αλί Σαμκχανί, σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του υπέρτατου ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεῒ, ο οποίος είχε την ευθύνη για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας. Αυτό δείχνει ότι το Ισραήλ στόχευσε και σε τμήματα της πολιτικής ηγεσίας του Ιράν, αν και οι Ισραηλινοί υπεύθυνοι επέμεναν αρχικά ότι στόχος της επιχείρησης δεν ήταν η αλλαγή καθεστώτος.

Το Ισραήλ εξηγεί ότι πραγματοποίησε την επίθεση τη δεδομένη στιγμή, επειδή το Ιράν έχει υπερβεί ένα επικίνδυνο κατώφλι στην ανάπτυξη πυρηνικών. Ισραηλινός υπεύθυνος ανέφερε ότι το Ιράν προχωρούσε με γρήγορο ρυθμό στην ανάπτυξη και κατασκευή στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πυρηνικών όπλων, ενώ είχε συσσωρεύσει και αρκετό σχάσιμο υλικό που θα μπορούσε να επιτρέψει την κατασκευή «15 πυρηνικών συσκευών εντός ημερών». Στις 13 Ιουνίου, το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΑΕΑ είχε ανακοινώσει ότι το Ιράν είχε παραβεί τις υποχρεώσεις του έναντι των κανόνων μη-διάδοσης των πυρηνικών – αν και αυτό αφορούσε περισσότερο παλαιότερα ζητήματα.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών του Ισραήλ θεωρούν ότι το Ιράν αξιοποιούσε τις υπό εξέλιξη διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ προκειμένου να χρονοτριβεί, ενώ παράλληλα μεθόδευε την εργαλειοποίηση των πυρηνικών προς εξοπλιστική χρήση, όσο κι αν δεν υπάρχουν σαφείς αποδείξεις για κάτι τέτοιο. Σύμφωνα με τον Εγιάλ Ζαμίρ –επικεφαλής των Ισραηλινών Aμυντικών Δυνάμεων/ΙDF– το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έχει φθάσει σε «σημείο χωρίς επιστροφή». Σε προ-καταγεγραμμένο διάγραμμά του, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου αναφέρθηκε στον κίνδυνο επέλευσης «πυρηνικού ολοκαυτώματος».

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Μόλις τον περασμένο Μάρτιο, η επικεφαλής της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών των ΗΠΑ Τούλσι Γκάμπαρντ έβγαζε το συμπέρασμα ότι «το Ιράν δεν παρασκευάζει πυρηνικό όπλο, ο δε υπέρτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεῒ δεν έχει δώσει άδεια να προχωρήσει το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων, το οποίο είχε αναστείλει το 2003».

Ποιος είναι όμως ο ρόλος των ΗΠΑ; Το Ισραήλ δηλώνει ότι είχε ειδοποιήσει την κυβέρνηση Τραμπ, ενώ αμερικανικές πηγές εξηγούσαν ότι, μολονότι οι ΗΠΑ δεν είχαν συμμετοχή στα πλήγματα κατά του Ιράν, παρέχουν αδιευκρίνιστη «στήριξη» στο Ισραήλ. Αμέσως μετά τις επιθέσεις, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο φάνηκε να αμφιταλαντεύεται, καθώς σε επίσημη δήλωσή του ανέφερε ότι το Ισραήλ «είχε αναλάβει μονόπλευρη δράση» και ότι «δεν είχε υπάρξει αμερικανική ανάμειξη». Προειδοποίησε πάντως ότι το Ιράν «δεν θα έπρεπε να στοχεύσει αμερικανικά συμφέροντα ή προσωπικό των ΗΠΑ».

Λίγες όμως ώρες αργότερα, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εκδηλώθηκε σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφήνοντας να διαφανεί ότι ενδεχομένως είχε κάποιου είδους ενημέρωση και προσέφερε μια σιωπηρή στήριξη στις επιθέσεις. Έγραψε: «Είχα δώσει στο Ιράν διαδοχικές ευκαιρίες να προσέλθει σε συμφωνία». Ενώ παράλληλα καυχήθηκε για την αποτελεσματικότητα των αμερικανικών εξοπλισμών που χρησιμοποιήθηκαν από το Ισραήλ για τα πλήγματα που επέφερε. Ταυτόχρονα, διατύπωσε μιαν απειλή και έτεινε ένα κλαδί ελιάς: «Υπήρξαν ήδη πολλοί θάνατοι και καταστροφές, αλλά δεν παύει να υπάρχει χρόνος ώστε να σταματήσει αυτή η σφαγή, καθώς οι επόμενες επιθέσεις θα είναι ακόμα πιο βίαιες. Το Ιράν πρέπει να δεχθεί συμφωνία, προτού δεν μείνει τίποτε όρθιο».

Πιθανόν να χρησιμοποιήθηκαν αμερικανικά πολεμικά αεροπλάνα στην Ιορδανία, προκειμένου να καταρρίψουν ιρανικά drones κατευθυνόμενα προς το Ισραήλ. Ούτως ή άλλως, οι ΗΠΑ διατηρούν ακόμα ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας με το καθεστώς του Ιράν: πριν από τις επιθέσεις, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ Στιβ Γουίτκοφ ήταν προγραμματισμένο να έχει πρόσθετες συνομιλίες με τους Ιρανούς για το πυρηνικό τους πρόγραμμα.

Επιθετική καμπάνια διαρκείας

Από τις χώρες του Κόλπου, οι οποίες εδώ και μήνες απηύθυναν εκκλήσεις στον πρόεδρο Τραμπ να συγκρατήσει το Ισραήλ και να προχωρήσει σε συμφωνία με το Ιράν, δεν υπήρξαν άμεσες αντιδράσεις. Πολλές από τις χώρες αυτές μπορεί να ευχριστήθηκαν με τα πλήγματα προς τον παραδοσιακό τους αντίπαλο – πλην όμως ανησυχούν για τις κινήσεις αντιποίνων του Ιράν. Το Μπαχρέιν φιλοξενεί μεγάλη ναυτική βάση των ΗΠΑ, ενώ στο Κατάρ βρίσκεται αμερικανική αεροπορική βάση. Η Σαουδική Αραβία καταδίκασε τις «αποτρόπαιες επιθέσεις». 

Εκείνο που είναι πιθανότερο να αναμένεται τώρα θα ήταν μια επιθετική καμπάνια διαρκείας από μέρους του Ισραήλ. Η αεροπορία του διαθέτει κάπου 300 μαχητικά καθώς και επιθετικά drones μακρών αποστάσεων – πλην όμως δεν μπορούν να υπάρξουν ταυτόχρονες επιθέσεις από πολλά από αυτά, γιατί. διαθέτει επίσης περιορισμένο αριθμό ιπτάμενων τάνκερ ανεφοδιασμού εν πτήσει, που χρειάζονται τα αεροπλάνα με βαρύ φορτίο για να επιχειρήσουν σε αποστάσεις άνω των 1.000 χιλιομέτρων από τις βάσεις τους στο Ισραήλ. Κάθε κύμα επίθεσης, περιλαμβάνει μερικές ντουζίνες αεροπορικών δυνάμεων.

Το πρώτο κύμα μάλλον το αποτελούσαν βομβαρδιστικά F-35 (με ικανότητα stealth/απόκρυψης ίχνους) καθώς και εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων αέρος-εδάφους προκειμένου να πληγούν αντιαεροπορικές συστοιχίες και κέντρα διοίκησης, και τούτο προτού κύματα F-15 και F-16 προχωρήσουν σε πλήγματα από μικρότερες αποστάσεις. Υπήρξαν όμως και αναφορές για τη διενέργεια σαμποτάζ από Ισραηλινούς πράκτορες, με δράση εντός Ιράν. Τον περασμένο Οκτώβριο, το Ισραήλ είχε καταστρέψει μεγάλο μέρος των αντιαεροπορικών δυνατοτήτων του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων συστοιχιών πυραύλων S-300 ρωσικής κατασκευής. Εκείνη ήταν πράξη αντιποίνων σε προηγηθείσα σειρά ιρανικών επιθέσεων με βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον του Ισραήλ – πλην όμως ήταν σχεδιασμένη κατά τρόπο που άνοιξε τον δρόμο για μιαν επίθεση πολύ ευρύτερης κλίμακας.

Δεν είναι σαφές τι εύρους καταστροφή μπορεί να επιφέρει το Ισραήλ στις κυριότερες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, καθώς πρόκειται για κατασκευές σε μεγάλο βάθος. Εκτιμήσεις ειδικών κάνουν λόγο για το ότι ακόμα και η ισχυρότερη αμερικανική βόμβα «bunker buster» (με πυροκροτητή αργής λειτουργίας), η GBU -57 (την οποία δεν έχουν την ικανότητα να φέρουν τα αεροπλάνα του Ισραήλ), θα χρειαζόταν να ριφθεί περισσότερες φορές στο ίδιο σημείο. Το Ισραήλ πάντως μπορεί να έχει στοχεύσει τα σημεία εισόδου, τούνελ και στόμια εξαερισμού αυτών των εγκαταστάσεων, προκειμένου να αχρηστεύσει τη λειτουργία τους.

Η απάντηση του Ιραν

Όμως η μεγάλη έκταση της επίθεσης κατέστησε αναπόφευκτη επιθετική ανταπόδοση από πλευράς του Ιράν. Ο Αλί Χαμενεῒ υποσχέθηκε «δριμεία ανταπόδοση». Πέρσι, το Ιράν δύο φορές προέβη σε μπαράζ πυραυλικών επιθέσεων κατά του Ισραήλ, που απωθήθηκαν με τη βοήθεια των ΗΠΑ και άλλων χωρών.

Στις πρώτες 48 ώρες του πολέμου, το Ιράν εκτόξευσε περί τους 300 πυραύλους και 150 drones προς το Ισραήλ, που εν πολλοίς αποκρούστηκαν από το Ισραήλ και τη βοήθεια αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή. Όσοι ελάχιστοι που κατάφεραν να προσπεράσουν κατέστρεψαν πάντως δεκάδες κτίρια και επέφεραν τον θάνατο τουλάχιστον 14 ατόμων, ενώ βλάβη προκλήθηκε επίσης σε υποδομές του IDF στο Τελ Αβίβ, καθώς και σε διυλιστήριο πετρελαιοειδών στη Χάιφα, στον βορρά της χώρας. Οι ζημιές που προκλήθηκαν είναι λιγότερο βαριές απ’ ό,τι αναμενόταν. Το οικονομικό κόστος όμως είναι πελώριο: οι πόλεμοι στους οποίους έχει αναμειχθεί το Ισραήλ από τον Οκτώβριο του 2023 είχαν κόστος περί τα 85 δισ. δολάρια – και τούτο πριν την τελευταία φάση εμπλοκής με το Ιράν.

Οικονομολόγος που λειτουργεί συμβουλευτικά στην ισραηλινή κυβέρνηση κάνει λόγο για άμεσο κόστος καυσίμων των πολεμικών αεροπλάνων καθώς και των πυρομαχικών για τον πόλεμο κατά του Ιράν της τάξης 300 εκατ. δολαρίων την ημέρα: «Η σημερινή κυβέρνηση είναι έτοιμη να καταβάλει οποιοδήποτε τίμημα για τον πόλεμο στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της εξάντλησης των αποθεμάτων και της υπερχρέωσης του Ισραήλ για τις επερχόμενες γενιές». Πολλά πλέον εξαρτώνται από την ικανότητα του Ισραήλ να καταστρέψει τους εκτοξευτές πυραύλων στο ιρανικό έδαφος προτού εξαντληθούν τα αποθέματα πυραύλων αναχαίτισης που διαθέτει.

Εν τω μεταξύ το Ιράν διέθετε 2.000 πυραύλους ικανούς να φτάσουν στο Ισραήλ όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, σύμφωνα με τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών. Πολλοί απ’ αυτούς έχουν ήδη είτε εκτοξευθεί είτε καταστραφεί από το Ισραήλ, όμως οι Ιρανοί είναι περίπου βέβαιο ότι διατηρούν ακόμη αρκετούς σε υπόγειες αποθήκες ώστε να συνεχίσουν να πλήττουν το Ισραήλ κάθε νύχτα. Δεν παύει να είναι πιθανόν να υπάρξει εντυπωσιακό ιρανικό πλήγμα στο Ισραήλ, που είτε θα σκοτώσει πολλούς πολίτες είτε θα καταστρέψει κάποιο στρατηγικό στόχο.

Το πόση ζημιά θα μπορούσε να προκαλέσει το Ιράν στο Ισραήλ θα εξαρτηθεί εν μέρει από το πόσο αποτελεσματικά ήταν τα ισραηλινά πλήγματα εναντίον των βαλλιστικών πυραύλων του, καθώς και από το αν το Ιράν διαθέτει ικανό απόθεμα ώστε να προσπεράσει τις ισραηλινές και αμερικανικές συστοιχίες. Οι ΗΠΑ, πάντως, διαθέτουν ακόμη ισχυρές στρατιωτικές μονάδες στην περιοχή –συμπεριλαμβανομένων πλοίων και αεροπλάνων– μετά τις βομβαρδιστικές εκστρατείες που είχαν αναλάβει εναντίον των ανταρτών Χούθι στην Υεμένη. Αυτές οι πλατφόρμες θα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να προστατευθεί το Ισραήλ από αντίποινα. Κάτι τέτοιο το πιθανότερο είναι ότι θα οδηγούσε το Ισραήλ να φέρει νέα πλήγματα κατά του Ιράν – αυτή τη φορά ενδεχομένως εναντίον πολιτικών ή οικονομικών στόχων, ή πάλι εναντίον υποδομών (όπως έπραξε το Ισραήλ στην Υεμένη προ μηνών).

Παλιότερα, το Ιράν θα είχε στηριχθεί και στη Χεζμπολλά –την αντάρτικη ομάδα στον Λίβανο– προκειμένου να εντείνει τα αντίποινά του. Πλην όμως ένα τόσο μεγάλο μέρος του οπλικού αποθέματος, όσο και η ηγεσία της Χεζμπολλά, καταστράφηκαν πέρσι με ισραηλινά πλήγματα.

Η διάβαση του Ρουβίκωνα

Το Ιράν θα μπορούσε ασφαλώς να διαβεί και έναν άλλο Ρουβίκωνα: να θέσει στο στόχαστρό του αμερικανικές πρεσβείες ή στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή − βρίσκονται πλησιέστερα στο Ιράν, οπότε θα μπορούν να πληγούν ευκολότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ή πάλι θα μπορούσε να επιτεθεί σε πλοία που περνούν από τα Στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων διακινείται το 21% των παγκόσμιων ενεργειακών πόρων. ή ακόμη και να πλήξει τις χώρες του Κόλπου, προκειμένου να φέρει ευρύτερη διαταραχή στην παγκόσμια οικονομία. Γι’ αυτόν τον λόγο, ήδη η τιμή του πετρελαίου κινήθηκε εντόνως ανοδικά. Όλα αυτά τα ενδεχόμενα, πάντως, θα έφερναν αμεσότερα τις ΗΠΑ στον πόλεμο, δημιουργώντας συνθήκες για βαθύτερα πλήγματα κατά των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων που βρίσκονται βαθύτερα θαμμένες. Ταυτόχρονα θα περιοριζόταν και ο αριθμός των πυραύλων που μπορεί να συγκεντρώσει το Ιράν προσπαθώντας να προσπεράσει τις αντιαεροπορικές δυνατότητες του Ισραήλ.

Η επίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν προετοιμαζόταν εδώ και χρόνια. Η περίοδος που θα ακολουθήσει θα δείξει ποια χώρα προετοιμάστηκε καλύτερα, καθώς και αν οι ΗΠΑ επί Τραμπ θα προσέλθουν σε μια σύγκρουση την οποία επί καιρό προσπάθησαν να αποφύγουν. Ίσως το πλήγμα κατά του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν να απομακρύνει οριστικά μια βαριά απειλή. Ίσως όμως να προκαλέσει και μια κλιμακούμενη σύγκρουση, και να χαλυβδώσει την αποφασιστικότητα του ιρανικού καθεστώτος να αποκτήσει πυρηνική βόμβα.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com