Tετρακόσια χιλιόμετρα βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, στο νορβηγικό λιμάνι Κίρκενες, υπάρχουν ακόμη κάποιοι που ονειρεύονται ότι αυτή η κοιμισμένη πόλη θα γίνει μια μέρα σημαντικός ναυτιλιακός κόμβος. Τη βλέπουν ως το δυτικό άκρο μιας νέας, ταχύτερης θαλάσσιας οδού από την Κίνα προς την Ευρώπη, που θα καταστεί δυνατή χάρη στις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη στα γεμάτα πάγο νερά, ανοικτά των ακτών της Σιβηρίας. Με τον πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία, αυτή η φιλοδοξία φαντάζει τώρα υπερβολική.

Η υποστήριξη της Κίνας προς τη Ρωσία τροφοδοτεί τη δυσπιστία της Δύσης απέναντι στα σχέδια της ασιατικής δύναμης για τον «πολικό δρόμο του μεταξιού». Αλλά η Κίνα δεν υποχωρεί από την Αρκτική. Εξακολουθεί να βλέπει την ευκαιρία να ενισχύσει την επιρροή της εκεί και να επωφεληθεί από τον πλούτο των φυσικών πόρων της περιοχής.

Η άνοδος της θερμοκρασίας στην Αρκτική ανοίγει σιγά-σιγά νέες δυνατότητες για τις μεταφορές, αλλά η γεωπολιτική αλλάζει την περιοχή ταχύτερα. Το Κίρκενες το βιώνει έντονα αυτό. Απέχει μόλις 15 λεπτά με το αυτοκίνητο από τα ρωσικά σύνορα. Οι τουρίστες μπορούν να απολαύσουν ένα «σαφάρι βασιλικού καβουριού» που τους μεταφέρει με βάρκα μέχρι εκεί, με τα καρκινοειδή που αλιεύονται στη διαδρομή να μαγειρεύονται για τους επισκέπτες (το μη ενδημικό είδος είχε εισαχθεί στο οικοσύστημα από τους Σοβιετικούς).

Οι Ρώσοι, ωστόσο, δεν επισκέπτονται πλέον το Κίρκενες για ψώνια και δείπνα με καβούρια. Στις 29 Μαΐου η Νορβηγία έκλεισε το συνοριακό πέρασμα για τους ταξιδιώτες από την άλλη πλευρά. Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει ψυχράνει την ατμόσφαιρα στην πόλη. Νευρικότητα υπήρχε από τον Οκτώβριο, όταν ο απεσταλμένος της Ρωσίας στο Κίρκενες κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο των σοβιετικών στρατευμάτων που απελευθέρωσαν την πόλη από τους Ναζί προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως είχε γράψει η Barents Observer, μια τοπική ηλεκτρονική εφημερίδα. Πολιτικοί στο Κίρκενες τον είχαν παροτρύνει να μην το πράξει.

Σε ένα τέτοιο κλίμα είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί το σχέδιο της Κίνας για τον αρκτικό δρόμο του μεταξιού, που παρουσιάστηκε το 2017. Είχε διατυπωθεί μια ενδιαφέρουσα ιδέα. Με τη χρήση της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού της Αρκτικής, τα φορτία από τη Σαγκάη στο Αμβούργο θα μπορούσαν να διαρκέσουν μόλις 18 ημέρες σε σύγκριση με τις περίπου 35 ημέρες που απαιτούνται για τη διαδρομή μέσω της διώρυγας του Σουέζ – ή τις 45 ημέρες που θα απαιτούνταν, αν επαναδρομολογούνταν τα  πλοία γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας για να αποφευχθούν οι επιθέσεις των ανταρτών Χούθι στην Υεμένη. Από την αρχή του πολέμου στη Γάζα, έχουν γίνει δεκάδες επιθέσεις εναντίον πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα.

Το Κίρκενες ήλπιζε να παγιωθεί ως το πρώτο λιμάνι στο οποίο θα έφταναν τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων από την Κίνα αφού διέσχιζαν το ρωσικό τμήμα. Θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν ως κόμβο εκφόρτωσης προς πλοία που θα συνέχιζαν για άλλα λιμάνια στην Ευρώπη. Ή θα μπορούσαν να μεταβιβάσουν τα εμπορεύματά τους σε τρένα που θα τα μετέφεραν πολύ ταχύτερα στις ευρωπαϊκές αγορές. Οι Κινέζοι επιχειρηματίες ήταν πρόθυμοι, λέει ο Rune Rafaelsen, ο οποίος ήταν δήμαρχος του Κίρκενες από το 2015 έως το 2021. Εάν συνέβαιναν όλα αυτά, η βόρεια Ευρώπη θα μετατρεπόταν από απλό «τελικό σημείο» της ροής αγαθών από την Κίνα σε «πύλη» για αυτά, όπως έγραψε με ενθουσιασμό το Qiushi, το βασικό «θεωρητικό» περιοδικό του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το 2019. Ο «δρόμος του μεταξιού στον πάγο» (όπως αποκαλεί η Κίνα το σχέδιο πολικών μεταφορών της) θα γινόταν μια νέα πλατφόρμα για την Πρωτοβουλία Belt and Road, ανέφερε, με φόντο την οργιώδη κατασκευή λιμανιών, σιδηροδρόμων, δρόμων και άλλων υποδομών σε όλο τον κόσμο.

Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι το Κίρκενες δεν συνδέεται σιδηροδρομικά με καμία περιοχή της Ευρώπης.

Εγινε συζήτηση για την κατασκευή μιας σύνδεσης με τη γειτονική Φινλανδία (τα σύνορά της απέχουν μόλις 50 χιλιόμετρα- η γραμμή θα ενωνόταν με το φινλανδικό σιδηροδρομικό δίκτυο στην πόλη Ροβανιέμι, την «πατρίδα του Άγιου Βασίλη», 500 χιλιόμετρα νότια). Ακόμη και πριν από την ολομέτωπη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η φινλανδική κυβέρνηση εμφανιζόταν αρνητική σε αυτή την προοπτική. Το 2019 δημοσίευσε μια έκθεση στην οποία εξέφραζε αμφιβολίες για το αν μια τέτοια γραμμή θα μπορούσε να είναι κερδοφόρα, πόσο μάλλον αποδεκτή από τους ιθαγενείς γητευτές ταράνδων Σάμι, τη γη των οποίων θα διέσχιζε. Τώρα, λέει ο συντάκτης του Barents Observer, Thomas Nilsen, οι φινλανδικές αρχές «δεν θέλουν να επιδοτήσουν και να κατασκευάσουν μια σιδηροδρομική γραμμή τόσο κοντά στα ρωσικά σύνορα», δεδομένης της γεωπολιτικής αστάθειας.

Ψυχρές σχέσεις

Οι δυτικές κυβερνήσεις είναι εδώ και καιρό επιφυλακτικές απέναντι στις δραστηριότητες της Κίνας στην Αρκτική, ανησυχώντας πως η αυξανόμενη οικονομική παρουσία της χώρας στην περιοχή μπορεί να της επιτρέψει να ασκήσει πολιτική επιρροή και να ανοίξει πόρτες στο Πεκίνο, γεγονός που θα πολλαπλασίαζε τις προκλήσεις. Η Rand, μια δεξαμενή σκέψης στην Ουάσινγκτον, σημειώνει ότι από το 2018 ο «διπλωματικός ακτιβισμός» της Κίνας στη Γροιλανδία, έχει μειωθεί, πιθανότατα ως αποτέλεσμα των επιτυχημένων προσπαθειών της Δανίας και της Αμερικής να εμποδίσουν τις κινεζικές προσπάθειες για επενδύσεις σε νευραλγικές υποδομές και εξορύξεις εκεί (η Γροιλανδία φιλοξενεί μια αμερικανική αεροπορική βάση με συστήματα προειδοποίησης πυραύλων και διαστημικής επιτήρησης).

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιτείνει τον σκεπτικισμό της Δύσης για κάθε μεγάλο σχέδιο στο οποίο εμπλέκεται η Κίνα, η οποία αυτοαποκαλείται ουδέτερη, αλλά ταυτόχρονα υπερηφανεύεται για μια φιλία «χωρίς όρια» με τη Ρωσία και παρέχει τεράστια υποστήριξη στη ρωσική αμυντική βιομηχανία. Η σύγκρουση οδήγησε στο πάγωμα των δραστηριοτήτων του Αρκτικού Συμβουλίου, ενός εργαστηρίου συζητήσεων στο οποίο συμμετέχουν οι οκτώ χώρες με αρκτικό έδαφος, στο οποίο η Κίνα προσχώρησε ως παρατηρητής το 2013. (Το 2018 η Κίνα αυτοχαρακτηρίστηκε «σχεδόν αρκτικό κράτος», αν και η βορειότερη επαρχιακή πρωτεύουσά της, το Χαρμπίν, βρίσκεται στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος με τη Βενετία).Όλα τα μέλη του Συμβουλίου, εκτός από τη Ρωσία, είναι πλέον μέλη του ΝΑΤΟ, με τη Φινλανδία και τη Σουηδία να έχουν προσχωρήσει στο αμυντικό σύμφωνο τους τελευταίους 15 μήνες. Στις υποθέσεις της Αρκτικής, η Κίνα διατηρεί προς το παρόν ρόλο παρείσακτου. Η απογοήτευση που έχει προκαλέσει αυτό στην Κίνα είναι εμφανής. Στο Russian Studies, ένα άλλο κινεζικό περιοδικό, δύο Κινέζοι ακαδημαϊκοί, ο Yue Peng και ο Gu Zhengsheng, έγραψαν τον Φεβρουάριο ότι η Ρωσία γίνεται όλο και πιο αδύναμη στον υψηλό βορρά. «Η αρχική ισορροπία της Αρκτικής έχει διαταραχθεί και η ζυγαριά στην περιοχή της Αρκτικής γέρνει προς τις δυτικές χώρες». Η θέση της Κίνας αναφορικά με τον Αρκτικό απειλούνταν από «σημαντικό κίνδυνο παρακμής», σημείωσαν. Αυτό θα μπορούσε να έχει «τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στη μελλοντική συμμετοχή της Κίνας στις υποθέσεις της Αρκτικής», τόνισαν οι ακαδημαϊκοί.

Η Ρωσία ελέγχει περίπου τη μισή ακτογραμμή της Αρκτικής και ένα τεράστιο μερίδιο των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Προς το παρόν, τα κινεζικά πλοία μπορεί να μην πιέζονται να χρησιμοποιήσουν τη Βόρεια Θαλάσσια Οδό (η Ρωσία χρεώνει υψηλά τέλη για τη χρήση των παγοθραυστικών της). Οι ναυτιλιακές προτιμούν προβλέψιμα χρονοδιαγράμματα: παρ’ όλη την αύξηση της θερμοκρασίας της Αρκτικής, οι χρόνοι ταξιδιού κατά μήκος αυτού του περάσματος μπορεί να ποικίλλουν εξαιτίας του πάγου και της ομίχλης. Οι κινεζικές επιχειρήσεις, ωστόσο, βλέπουν περιθώριο κέρδους στη Ρωσία, καθώς στρέφεται προς την Ασία για να αντισταθμίσει την απώλεια των δυτικών αγορών. Οι προοπτικές περιλαμβάνουν τη συμμετοχή στην κατασκευή λιμανιών, σε έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου και στην κατασκευή πλοίων για τη Ρωσία που θα μεταφέρουν τους πόρους αυτούς προς τα ανατολικά (η Κίνα είναι μεγάλος πελάτης στην αγορά ρωσικής ενέργειας). Η Ρωσία μπορεί κάποτε να ήταν επιφυλακτική ως προς τη συμμετοχή της Κίνας στην ανάπτυξη των ακτών της στην Αρκτική. Τώρα καλωσορίζει την κινεζική βοήθεια. «Η Ρωσία είναι πολύ πρόθυμη, επειδή δεν έχει άλλες επιλογές», λέει ο Kjell Stokvik του Κέντρου Logistics του Υψηλού Βορρά. Οπότε η Κίνα βρίσκεται σε καλή θέση.

Ωστόσο ελλοχεύουν κίνδυνοι, όπως σημείωσαν οι κ.κ. Yue και Gu, όπως οι επιπτώσεις από τις δυτικές κυρώσεις. Προέτρεψαν την Κίνα να είναι «προσεκτική και να διατηρεί χαμηλό προφίλ» στην προσέγγισή της για τη συνεργασία της Αρκτικής με τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του ηγέτη της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, στο Πεκίνο τον Μάιο, οι δύο χώρες υποσχέθηκαν να «προωθήσουν την Αρκτική Οδό ως σημαντικό διεθνή διάδρομο μεταφορών» και να ενθαρρύνουν τις εταιρείες τους να «ενισχύσουν τη συνεργασία για την αύξηση του όγκου της κυκλοφορίας στην Αρκτική Οδό και την κατασκευή υποδομών εφοδιαστικής αλυσίδας στην Αρκτική Οδό». Ο δρόμος του μεταξιού στον πάγο είναι ολισθηρός, αλλά διατηρεί τη γοητεία του.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com