Με τον παγκόσμιο εμπορικό χάρτη να επανασχεδιάζεται υπό την πίεση των δασμολογικών πολιτικών των Ηνωμένων Πολιτειών, ο πρόεδρος Τραμπ δηλώνει αποφασισμένος να «προστατεύσει» την αμερικανική οικονομία, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις τόσο διεθνώς όσο και στο εσωτερικό της χώρας του. Η Οικονομική Επιθεώρηση απευθύνθηκε στον καθηγητή διεθνούς εμπορίου και επενδύσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Ρόμπερτ Λόρενς, ο οποίος εξηγεί ότι το επιχείρημα της ομάδας Τραμπ, ότι το εμπορικό έλλειμμα ισοδυναμεί με οικονομική ήττα, παρανοεί πλήρως τη λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς, ενώ τονίζει ότι η «ανταποδοτική» πολιτική Τραμπ, αν εφαρμοστεί πλήρως, είναι απίθανο να αναστήσει τη μεταποίηση.

Δασμοί και θεμελιώδεις παρανοήσεις 

Καθηγητά Λόρενς, τις τελευταίες εβδομάδες, οι ΗΠΑ και ο πρόεδρος Τραμπ κήρυξαν παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο, που αργότερα περιορίστηκε στα κινεζικά προϊόντα. Την ίδια στιγμή, ο ακαδημαϊκός κόσμος φαίνεται να διχάζεται σε δύο στρατόπεδα σχετικά με τον αντίκτυπο των δασμών, με ειδικούς όπως ο Άρθουρ Λάφερ και ο Πίτερ Ναβάρο να δηλώνουν υπέρμαχοί τους. Ποια είναι η δική σας άποψη και, δεύτερον, αν έπρεπε να απαριθμήσουμε τα αποτελέσματα των δασμών, θετικά ή αρνητικά, ποια θα ήταν αυτά;

Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν μερικοί άνθρωποι, όπως ο Ναβάρ και ιδιαίτερα ο Ντόναλντ Τραμπ, που φαίνεται να πιστεύουν ότι η προσέγγιση των δασμών είναι μια καλή ιδέα. Αλλά θα έλεγα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των οικονομολόγων στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύει ότι αυτή είναι μια απολύτως τρομακτική προσέγγιση στην οικονομική πολιτική. Οφείλεται σε ένα αίσθημα παράπονου που εκφράζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ότι κατά κάποιο τρόπο οι ξένες αγορές έχουν κλείσει για τα αμερικανικά προϊόντα ενώ η Αμερική παραμένει ανοιχτή για εκείνους. Και, επίσης, οφείλεται στην αντίληψη ότι τα αμερικανικά εμπορικά ελλείμματα ήταν το αποτέλεσμα αυτών των ασυμμετριών. 

Ωστόσο, στην πραγματικότητα αυτή η λογική (των ασυμμετριών) αντανακλά μια βαθιά παρανόηση του γιατί οι χώρες έχουν εμπορικά ελλείμματα και ανισορροπίες, καθώς και του τι σημαίνουν τα διμερή ελλείμματα. Έτσι, για τους οικονομολόγους, η διαμόρφωση της συγκεκριμένης πολιτικής (των δασμών) είναι εξαιρετικά ανεπαρκής. Ακόμα, μερικοί υποστηρίζουν ότι, αν αυτές οι πολιτικές είναι επιτυχείς, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα γίνουν και πάλι μια μεγάλη κατασκευαστική δύναμη. Αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα στοιχεία, τα οποία παρουσιάζουν ότι καθώς οι χώρες έχουν αναπτυχθεί και έχουν φτάσει σε ορισμένα επίπεδα εισοδήματος, το μερίδιο της μεταποιητικής απασχόλησης έχει μειωθεί. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα μόνο το 8% της απασχόλησης είναι στη μεταποίηση. Και ακόμα και αν το έλλειμμα ήταν μηδενικό στις ΗΠΑ, πιθανώς μόνο το 9% της απασχόλησης θα ήταν στη μεταποίηση. 

Έτσι, όχι μόνο αυτές οι προσεγγίσεις είναι λανθασμένες από τη σκοπιά των βασικών οικονομικών αρχών, αλλά ακόμα και αν πετύχουν, είναι απίθανο να αλλάξουν ριζικά τον ρόλο της μεταποίησης στο αμερικανικό εργατικό δυναμικό.

Ένα από τα κύρια επιχειρήματα του προέδρου Τραμπ είναι ότι ο υπόλοιπος κόσμος εκμεταλλευόταν τις ΗΠΑ, γεγονός που οδήγησε στην απώλεια δισεκατομμυρίων και στην έλλειψη θέσεων εργασίας. Συμφωνείτε με αυτό το επιχείρημα όπως εκφράζεται από τον ίδιο;

Απολύτως όχι. Ο Τραμπ φαίνεται να πιστεύει ότι το διεθνές εμπόριο είναι σαν ένα αθλητικό παιχνίδι και ότι το εμπορικό ισοζύγιο είναι το σκορ. Και αν έχετε έλλειμμα, σημαίνει ότι χάνετε, δηλαδή κατά κάποιο τρόπο το αντιλαμβάνεται σαν την κατάσταση «κερδών-ζημιών». Αλλά γνωρίζουμε ότι οι χώρες δεν κερδίζουν μόνο από τις εξαγωγές, αλλά και από τις εισαγωγές. Και οι Αμερικανοί έχουν κερδίσει τρομερά από τη δυνατότητα να αγοράζουν φθηνότερα αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται στον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, υπάρχουν τεράστια οικονομικά οφέλη από το διεθνές εμπόριο και για τις δύο πλευρές. Δεν είναι ένα παιχνίδι «μηδενικού αθροίσματος», αλλά ένα παιχνίδι με αμφίπλευρα κέρδη. Νομίζω λοιπόν ότι αυτή είναι μια θεμελιώδης παρανόηση.

Έπειτα, υπάρχει ο ισχυρισμός ότι με κάποιο τρόπο το διμερές έλλειμμα μπορεί να μας πει κάτι για τις εμπορικές σχέσεις. Λοιπόν, από τότε που εφευρέθηκε το χρήμα ήταν περιττό για τους οικονομικούς παράγοντες να εξισορροπούν τις συναλλαγές τους. Αν έχετε πετρέλαιο στη χώρα σας και μια άλλη χώρα δεν έχει πετρέλαιο, τότε είναι καλό για εσάς να εξάγετε το πετρέλαιο και για εκείνους να έχουν έλλειμμα, καθώς θα εισάγουν το πετρέλαιο. Και, φυσικά, θα κερδίσουν χρήματα και με τη σειρά τους θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματά τους κάπου αλλού. Αυτά είναι απλά βασικές θεμελιώδεις οικονομικές αρχές. 

Ωστόσο, αυτό που έκανε ο Λευκός Οίκος ήταν να πάρει τα διμερή ελλείμματα που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες με συγκεκριμένους εμπορικούς εταίρους και στη συνέχεια να εξετάσει τι θα χρειαζόταν για να τα εξαλείψει χρησιμοποιώντας δασμούς. Και τα υπολόγισε και ισχυρίστηκε ότι είναι «ανταποδοτικοί δασμοί» και ότι υποδεικνύουν όλες τις αθέμιτες πρακτικές εξωτερικού εμπορίου των ξένων οικονομιών. Πρόκειται λοιπόν για ένα εντελώς παραπλανητικό πρόσχημα για την επιβολή δασμών σε άλλες χώρες.

Αποδίδει η πολιτική της ανταποδοτικότητας; 

Επομένως, προσπαθεί να επαναρυθμίσει το παγκόσμιο εμπόριο και να επαναπροσδιορίσει τις συμφωνίες με τις ΗΠΑ, και το κάνει χρησιμοποιώντας τους δασμούς ως διαπραγματευτικό εργαλείο;

Υπάρχει κάτι διαφορετικό. Ισχυρίστηκε ότι θέλει να επιτύχει πολλά πράγματα με τους δασμούς − και δεν είναι απαραίτητα συμβατά μεταξύ τους. Το ένα είναι ότι θέλει να χρησιμοποιήσει τους δασμούς για να αυξήσει τα έσοδα, αλλά και για να ενθαρρύνει άλλες χώρες να έρθουν και να επενδύσουν στις ΗΠΑ. Αλλά αν οι εταιρείες έρθουν και επενδύσουν στις ΗΠΑ, τότε δεν θα υπάρξουν έσοδα από δασμούς. Έτσι, δεν θα μπορέσει να συγκεντρώσει τα χρήματα που θέλει. Επομένως, η λογική του είναι ανακόλουθη. 

Επίσης, λέει ότι θέλει να χρησιμοποιήσει τους δασμούς για να προστατεύσει την αμερικανική βιομηχανία, αλλά αγνοεί το γεγονός ότι, αν αυξήσει και επιβάλει τους δασμούς, τότε θα καταστήσει την αμερικανική παραγωγή λιγότερο ανταγωνιστική, επειδή δεν θα είναι σε θέση να αγοράσει τις πρώτες ύλες που χρειάζονται για να παραχθούν τα προϊόντα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, οι ΗΠΑ θα γίνουν ένα πολύ ακριβό μέρος παραγωγής και αυτό ακολούθως θα πλήξει τις εξαγωγές μας. 

Ακόμα, οι ξένοι πρόκειται να προβούν σε αντίποινα εάν επιβάλουμε υψηλούς δασμούς. Όχι όλοι, αλλά αν επιβάλουμε υψηλούς δασμούς στην Ευρώπη, οι Ευρωπαίοι αναμένεται να προβούν σε αντίποινα εναντίον μας και έτσι θα αυξήσουμε το κόστος του χάλυβα που είναι ζωτικός. Και για κάθε θέση εργασίας στη βιομηχανία χάλυβα που θα σώσουμε, υπάρχουν περίπου 80 θέσεις εργασίας που εξαρτώνται από τη χρήση του χάλυβα στην παραγωγή μηχανημάτων, τα οποία η Αμερική προσπαθεί να εξάγει. Πρόκειται λοιπόν για μια πολιτική που έχει πολλούς αντιφατικούς στόχους.

Με την εφαρμογή αυτών των πολιτικών, παρατηρείτε πρώιμα σημάδια πιθανής ανάκαμψης της αμερικανικής βιομηχανίας;

Όχι πολλά. Υπάρχουν μερικές ανακοινώσεις για κάποιες επιχειρήσεις που πρόκειται να ανοίξουν κάποια εργοστάσια, αλλά είχαμε ήδη τέσσερα χρόνια με την κυβέρνηση Μπάιντεν, κατά τα οποία υπήρχαν ανακοινώσεις για νέα εργοστάσια ύψους έως και 1 τρις δολαρίων που επρόκειτο να κατασκευαστούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και πάλι, αν κοιτάξετε τα στοιχεία για την απασχόληση στη μεταποίηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα δείτε ότι είναι βασικά στα ίδια επίπεδα που ήταν πριν από το πανδημία Covid. 

Επομένως, παρά τους προηγούμενους δασμούς μας κατά της Κίνας, και παρά τις βιομηχανικές μας πολιτικές, δεν υπάρχει συνολικά σχεδόν καμία αύξηση της απασχόλησης στη μεταποίηση. Και έτσι αυτές οι αρχικές ανακοινώσεις αφορούν πολύ περισσότερο επιχειρήσεις που προσπαθούν να λάβουν «χάρες» από την κυβέρνηση, παρά μια ευρύτερη επιθυμία πολλών εταιρειών να έρθουν και να εγκαταστήσουν την παραγωγή τους στις ΗΠΑ.

Κάτι που βρήκα ενδιαφέρον είναι ότι ο τεχνολογικός γίγαντας «Apple» θα μεταφέρει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής του στην Ινδία. Είναι αυτός ένας τρόπος για τις εταιρείες να συνεχίσουν να μεγιστοποιούν τα κέρδη τους χωρίς να επηρεάζονται από τους δασμούς, για παράδειγμα, απλά μεταφέροντας την παραγωγή τους σε τρίτες χώρες;

Θα μπορούσε, αν έχουμε κάποιες χώρες με τις οποίες δεν θέλουμε να κάνουμε εμπόριο, όπως η Κίνα, και αν έχουμε και άλλες χώρες με τις οποίες συνεχίζουμε να είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε εμπόριο. Τότε, αυτές οι δεύτερου τύπου χώρες θα μπορούσαν να επωφεληθούν. Και αυτό δείχνει βασικά η ιστορία της «Apple». Με την τελευταία σειρά δασμών που επιβλήθηκαν κατά της Κίνας, αυτό που είδαμε είναι ότι χώρες όπως το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη, η Καμπότζη, η Ινδία και το Μεξικό μπόρεσαν να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις από την Κίνα. Και να τις προσελκύσουν και για τα προϊόντα που απλώς περνούν από τις χώρες τους, και έτσι αυτές οι χώρες έγιναν γνωστές ως «χώρες-σύνδεσμοι», επιτρέποντας στα κινεζικά προϊόντα να βρουν τελικά τον δρόμο τους προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Έτσι, αν πραγματικά οι Ηνωμένες Πολιτείες ύψωναν τους φραγμούς τους, τότε δεν θα μπορούσατε να το κάνετε αυτό, αλλά έχουμε ήδη δει ότι αυτή η λεγόμενη πολιτική της «ανταποδοτικότητας» διαφοροποιεί τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Σε ορισμένες χώρες επιβάλλονται δασμοί μόνο 10%, αλλά σε άλλες χώρες υποτίθεται ότι θα επιβληθούν πολύ υψηλότεροι δασμοί. Δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί αυτό, διότι στο εσωτερικό της κυβέρνησης Τραμπ υπάρχει διάσταση απόψεων. Υπάρχουν άνθρωποι, όπως ο Ναβάρο, που θέλουν πλήρη αποσύνδεση με την Κίνα και θέλουν να καταστρέψουν το εμπόριο των ΗΠΑ, ενώ, αντίθετα, υπάρχουν άτομα, όπως ο υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ, που είναι πολύ πιο πρόθυμα να διαπραγματευτούν και να χρησιμοποιήσουν τους δασμούς όχι για να κλείσουν την αμερικανική αγορά, αλλά για να ανοίξουν τις ξένες αγορές στις αμερικανικές εξαγωγές.

Κίνα

Για πολλούς, η λογική πίσω από την πολιτική του Τραμπ είναι ότι ο πραγματικός της στόχος δεν ήταν να γίνει το εμπόριο μεταξύ των χωρών πιο δίκαιο, ή ακόμα και να αναζωογονηθεί η αμερικανική βιομηχανία, αλλά να πληγεί η Κίνα, επειδή η Κίνα είναι ο κύριος αντίπαλος. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η πολιτική του Τραμπ γίνεται πολιτικά αποδεκτή. Και ναι, είναι μια προσπάθεια να προσπαθήσουμε να πληγεί η Κίνα, και πράγματι θα βλάψει την Κίνα, αλλά θα βλάψει και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος, και όπως ακριβώς η συνθήκη «win-win» έρχεται με το εμπόριο, αυτή θα είναι μια κατάσταση «lose-lose», δηλαδή τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Κίνα θα χάσουν από αυτή την ανταλλαγή.

Το δολάριο φαίνεται να υποχωρεί έναντι του ευρώ και να ενισχύεται έναντι του γουάν. Μπορούν οι ευρωπαϊκές αγορές, αφενός, να ευνοηθούν από το φθηνό δολάριο και, αφετέρου, οι ΗΠΑ να ενισχυθούν από την εισροή συναλλάγματος;

Ναι, και βλέπετε ότι η αποδυνάμωση του δολαρίου, ιδίως έναντι του ευρώ, είναι πολύ απροσδόκητη και έχει να κάνει με την αβεβαιότητα που έχει δημιουργήσει αυτή η πολιτική. Παλαιότερα, όταν είχαμε μια κρίση, για παράδειγμα την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που προκλήθηκε από την αγορά κατοικιών στις ΗΠΑ και την αποτυχία της ρύθμισής της, το δολάριο ενισχύθηκε και ο κόσμος αγόρασε αμερικανικά ομόλογα. Θεωρήθηκαν δηλαδή ως ασφαλές καταφύγιο. 

Στην τωρινή περίπτωση, η δασμολογική πολιτική του Τραμπ προκάλεσε πανικό στους ξένους και το δολάριο δεν ανταποκρίθηκε όπως στην προηγούμενη κρίση. Οι ξένοι νιώθουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ελέγχονται σωστά και ανέκαθεν το μεγάλο πλεονέκτημα της Αμερικής ήταν ότι ήταν μια χώρα που διέπεται από κανόνες. Και, σήμερα, αυτό που έχουμε δει είναι ότι οι ΗΠΑ παραβιάζουν τις εμπορικές της συμφωνίες. Πρόσφατα, ο Τραμπ διαπραγματεύτηκε τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου της Βόρειας Αμερικής με το Μεξικό και τον Καναδά. Και πιο πρόσφατα, ουσιαστικά έσπασε αυτή τη συμφωνία. Λοιπόν, θέλετε να τοποθετήσετε τα χρήματά σας σε μια χώρα που μπορεί να μη σέβεται τους κανόνες βάσει των οποίων επενδύσατε τα χρήματα; 

Επομένως, νομίζω ότι υπάρχει κάτι θεμελιώδες στη συμπεριφορά της κυβέρνησης, η οποία αποδυναμώνει τον παραδοσιακό ρόλο του δολαρίου ως του περιουσιακού στοιχείου στο οποίο πηγαίνουν οι άνθρωποι όταν υπάρχουν προβλήματα στον κόσμο.

Αξιοπιστία και παγκοσμιοποίηση

Ανησυχείτε ότι η αξιοπιστία των ΗΠΑ έχει πληγεί ανεπανόρθωτα ή ότι οι αγορές έχουν μάθει να προσαρμόζονται, ανεξάρτητα από τα πρόσωπα, όπως ο σημερινός πρόεδρος;

Δεν βλέπω τις αγορές να έχουν προσαρμοστεί. Νομίζω ότι ο πρόεδρος τις εξέπληξε. Δεν ξέρω αν η βλάβη είναι ανεπανόρθωτη, αλλά σίγουρα αν έχετε πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών κάποιον που προσπαθεί να αποκομίσει βραχυπρόθεσμα οφέλη στις διαπραγματεύσεις του, ο οποίος λέει ότι το μόνο πράγμα που έχει σημασία στον κόσμο είναι το «Πρώτα η Αμερική», και ο οποίος δεν έχει πολιτικές που να πείθουν ότι είναι προς το συμφέρον των συμμάχων μας, τότε, μακροπρόθεσμα, η αμερικανική αξιοπιστία και ηγεσία αναμφίβολα θα υπονομευθούν σοβαρά. 

Πράγματι υπήρχαν πράγματα στην αμερικανική εξωτερική πολιτική που δεν άρεσαν στον κόσμο, αλλά νομίζω ότι κατά βάθος πίστευαν ότι τουλάχιστον η Αμερική νοιαζόταν για το σύστημα, ότι η Αμερική έβλεπε ένα παγκόσμιο σύστημα, ιδιαίτερα ένα παγκόσμιο σύστημα ελεύθερης αγοράς ως προς το οικονομικό της συμφέρον. Και αυτό ήταν, κατά μία έννοια, η «Pax Americana (σ.σ. Αμερικανική Ειρήνη)». Αυτή η λογική είναι στο ίδιο πνεύμα με την περίοδο που οι Βρετανοί έβλεπαν τη ναυτιλία ως πολύ κρίσιμη για τη λειτουργία της αυτοκρατορίας τους. 

Έτσι, όλα αυτά τα χρόνια πολλές χώρες μοιράζονταν κοινά συμφέροντα με τις ΗΠΑ και νομίζω ότι το πιο κρίσιμο έχει να κάνει με το ΝΑΤΟ, το οποίο, βάσει των δεσμεύσεων του άρθρου 5, επισημαίνει ότι η επίθεση σε ένα κράτος-μέλος είναι επίθεση προς όλους. Ωστόσο, είναι σήμερα ένα άρθρο που μπορείτε να εμπιστευτείτε; Και η ταλάντευση της υποστήριξης της Αμερικής προς την Ουκρανία είναι ένα παράδειγμα. Επομένως, πόσο βιώσιμη είναι η αμερικανική εξωτερική πολιτική και η οικονομική πολιτική αν κάθε φορά που ο πρόεδρος διαπραγματεύεται με μια άλλη χώρα απλά προσπαθεί να αποσπάσει βραχυπρόθεσμα οφέλη;

Μπορεί να επιβιώσει το παγκοσμιοποιημένο οικοδόμημα που επικράτησε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σε μια λογική «ανταποδοτικών δασμών»;

Απολύτως όχι. Και έτσι η πραγματική πρόκληση είναι, για τον υπόλοιπο κόσμο −όχι για την Αμερική− να διατηρήσουν, ή να δημιουργήσουν, θεσμούς που μπορούν ακόμη να διατηρήσουν το κράτος δικαίου. Ξέρετε, βλέπουμε στην Ασία να δημιουργούνται πολύ ζωντανές περιφερειακές συμφωνίες, όπως η Συνολική και Προοδευτική Συμφωνία για τη Διασυνοριακή Εταιρική Σχέση στην Περιοχή του Ειρηνικού (CPTPP). 

Επίσης, βλέπουμε την Ευρώπη να υπογράφει πολλές συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με διάφορους εταίρους, συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Κοινής Αγοράς (Mercosur), μεταξύ άλλων, ενώ βλέπουμε το Ηνωμένο Βασίλειο να επιδιώκει να ενταχθεί στην CPTPP και, όταν κοιτάμε νοτιότερα, βλέπουμε την Αφρική να επιθυμεί μια ηπειρωτική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Επομένως, όταν κοιτάμε σε όλο τον κόσμο, δεν βλέπουμε να μοιράζονται τον ίδιο σκεπτικισμό για το διεθνές εμπόριο με την κυβέρνηση Τραμπ. 

Για μένα πρόκειται να αλλάξει ριζικά το σύστημα, διότι ο ρόλος της Αμερικής στο προηγούμενο σύστημα ήταν πολύ σημαντικός, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες ο υπόλοιπος κόσμος δεν μπορεί να συνεχίσει να εμπορεύεται και να απολαμβάνει σχέσεις βάσει κανόνων που έχουν ορίσει μεταξύ τους. 

Ωστόσο, πλέον το διεθνές σύστημα θα είναι δύσκολο, και μπορεί να μην είναι τόσο αποτελεσματικό όσο αν συμμετείχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά είναι στο χέρι του υπόλοιπου κόσμου να σκεφτεί πόσο καλά λειτουργεί ένα σύστημα όταν δεν έχει την αμερικανική ηγεσία.