Μια πολύ δύσκολη χρονιά τελειώνει σε λίγες μέρες. Μια άγνωστη χρονιά-εποχή θα ξετυλιχτεί μπροστά μας, με επιπτώσεις που αδυνατούμε αυτή τη στιγμή να συλλάβουμε.

Ας αρχίσω από τα διεθνή ανοιχτά μέτωπα, τα οποία όμως μας επηρεάζουν όλο και πιο άμεσα. Δυο πόλεμοι μαίνονται ακόμη στην ευρύτερη γειτονιά μας ή μάλλον δυο συστάδες πολέμων και αναφλέξεων: Ουκρανία και Ισραήλ-Γάζα είναι ανοιχτές πληγές, με απρόβλεπτες εξελίξεις, ήδη παρατηρούνται αποσταθεροποίηση στη Γεωργία δίπλα στην Ουκρανία και προβλήματα στη Μολδαβία, ενώ η κατάρρευση της Συρίας –τη στιγμή που πήγαινε να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στον Λίβανο– ανοίγει νέα μέτωπα.

Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ εισάγει νέα σενάρια αβεβαιότητας. Με υπουργούς αμφιλεγόμενες, εντυπωσιακές προσωπικότητες, με πρώτο τον Ίλον Μασκ, και με ριζοσπαστικές προτάσεις πολιτικής, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς πως θα λειτουργήσει η δεύτερη αυτή θητεία του για την υφήλιο, ενώ οι σχεδιαζόμενοι δασμοί προς κάθε κατεύθυνση δημιουργούν εικόνα εμπορικού ναρκοπεδίου.

Από την άλλη μεριά του Ειρηνικού, η γιγάντιων διαστάσεων και πληθυσμού Κίνα τείνει να ξεπεράσει σε τεχνολογία τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχοντας σαφώς ξεφύγει από το στάδιο της αντιγραφής από προηγμένες χώρες, πλέον κατακλύζει τις αγορές όχι με τα άλλοτε φτηνά κλωστοϋφαντουργικά της είδη, αλλά με δικά της, πρωτότυπα: ηλεκτρικά αυτοκίνητα και ψηφιακά προϊόντα −αλλά και άλλα που διακινούνται μέσα από τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες της−, εξάγονται σε όλον τον κόσμο, με σοβαρότατες συνέπειες για παραδοσιακές βιομηχανίες, όπως π.χ. η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία.

Στη δίνη αυτή της κλονιζόμενης, παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει όλο και περισσότερα σημάδια υπερκόπωσης. Η τελευταία πολυσυζητημένη Έκθεση του φωτισμένου πρώην διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι είναι αμείλικτη: χρειάζεται πακτωλός κεφαλαίων και απαιτούνται ριζικές πολιτικές αποφάσεις για την επανεκκίνηση της οικονομίας των κρατών-μελών της.

Σ’ αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα θα κινηθεί αναγκαστικά η Ελλάδα του 2025, συνεχίζοντας την προσπάθεια επαναφοράς της οικονομίας της και τήρησης γεωπολιτικών ισορροπιών. Στη χώρα μας, παρά τις μόνιμες παθογένειές της, με χειρότερες την παγιωμένη καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης και τα κυκλώματα διαφθοράς στον δημόσιο βίο, θέλω να πιστεύω ότι –υπόγειες ακόμη– υγιείς δυνάμεις θα μας φέρουν σύντομα μπροστά. Την αισιόδοξη αυτή προσέγγισή μου ενίσχυσαν δύο διαφορετικές εκδηλώσεις που είχα την τύχη να παρακολουθήσω πρόσφατα στην Αθήνα και στη Λάρισα.

Στην Αθήνα, με την παρουσία πολλών νέων επαγγελματιών, ερευνητών και φοιτητών, πραγματοποιήθηκε η −σχεδόν δεκάωρη− παρουσίαση του έργου του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά» για τις ψηφιακές επιστήμες και τεχνολογίες, όπου συνεργάζονται το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το πρωτοπόρο σε τεχνολογία Πανεπιστήμιο της Πάτρας, τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Ιωαννίνων, και σειρά τεχνοβλαστών και πρωτοβουλιών επιχειρηματικότητας. Το κέντρο ιδρύθηκε το 2016, στην καρδιά της κρίσης, και έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες με απτά αποτελέσματα σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και η κλιματική τεχνολογία. Η χρηματοδότησή του γίνεται από δημόσια και ευρωπαϊκά κονδύλια, κυρίως όμως από συμμετοχή σε ανταγωνιστικά προγράμματα.

Στην παρουσίαση περιγράφηκε πολύ παραστατικά από νεαρούς επιχειρηματίες η πορεία στην «Κοιλάδα του Θανάτου» (σ.σ. πρόκειται για την έρημο δίπλα στη Silicon Valley της ανατολικής Καλιφόρνιας, όπου κυριαρχούν θερμοκρασίες 50-60 βαθμών Κελσίου), μια μεταφορά που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την κατάσταση στην οποία βρίσκονται στο ξεκίνημά τους εταιρείες start-ups: μερικοί απ’ αυτούς διάβηκαν την Κοιλάδα, μερικοί εγκλωβίστηκαν σ’ αυτήν και σταμάτησαν προσωρινά την προσπάθεια.

Η άλλη εκδήλωση (Business Leadership Summit: Καινοτομία, Επενδύσεις, Ανάπτυξη) πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από τον ελληνικό βραχίονα μεγάλης συμβουλευτικής εταιρείας στην καρδιά του πολύπαθου αλλά ανθεκτικού θεσσαλικού κάμπου, στη Λάρισα. Πάλι με παρουσία εκατοντάδων, κυρίως παραδοσιακών, επιχειρηματιών του νομού και με παρουσία του υπουργού Ανάπτυξης, έγινε μια πρακτική ανάλυση για τις ανάγκες του επιχειρηματικού κόσμου σε πληροφόρηση και γνώση. Εδώ, αναδείχτηκαν με αριθμούς η υστέρησή μας τόσο σε δεξιότητες όσο και σε ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό − δυστυχώς και η μειωμένη ανταγωνιστικότητα που φέρνει στις διεθνείς κατατάξεις η περιορισμένη παραγωγικότητα. Η διάθεση βαθύτερης αλλαγής νοοτροπίας ήταν ορατή, παράλληλα με την προσπάθεια να δημιουργηθούν αλυσίδες αξίας και στα παραδοσιακά και στα νέα τεχνολογικά προϊόντα.

Η συμβολή των μέσων ενημέρωσης –εντελώς ανεπαρκής προς το παρόν– για την ανάδειξη τόσο των θετικών τάσεων όσο και των προβλημάτων που παραμένουν, θα ήταν κομβικής σημασίας για ευρύτερη συνειδητοποίηση των σοβαρών αυτών διαχρονικών ζητημάτων.

Έτσι, λοιπόν, με σημαντικές αλλά άγνωστες στο πλατύ κοινό προσπάθειες και με εντατικό διάλογο σε όλα τα επίπεδα, διαφαίνεται στην Ελλάδα, που βλέπει μπροστά της ένα ανηφορικό 2025, μια ουσιαστική προσπάθεια διεκδίκησης καλύτερου μέλλοντος.